Czy roszczenia przedsiębiorstw przesyłowych o ustanowienia służebności przesyłu uległy przedawnieniu?

Z dniem 3 sierpnia 2011 roku upłynął okres trzech lat od daty wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw               (Dz. U. Nr 116, poz. 731).

Nowelizacją powyższą do przepisów Kodeksu cywilnego, odnoszących się do ograniczonych praw rzeczowych, wprowadzone zostały przepisy o służebności przesyłu.

Otworzyły one tzw. przedsiębiorcom przesyłowym możliwość uregulowania wielu zaszłości w zakresie tytułu prawnego do – ogólnie mówiąc – utrzymywania i eksploatowania urządzeń przesyłowych, a przede wszystkim linii przesyłowych.

Służebność przesyłu

Dodane do Kodeksu cywilnego przepisy art. 305¹ – 305⁴ dopuściły wprost ustanawianie na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego (czyli urządzenia przesyłowe), prawa polegającego na tym, że przedsiębiorca ten może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń, czyli służebności przesyłu. Była to potrzebna zmiana odpowiadająca potrzebom praktyki w tym zakresie.

Polecamy: Zasiedzenie służebności przesyłu

Polecamy: Służebność przesyłu a przedsiębiorca

Jednocześnie, dodane do Kodeksu cywilnego przepisy przewidują możliwość tzw. przymusowego ustanowienia służebności przesyłu.

Polega to na tym, że jeżeli właściciel nieruchomości odmawia ustanowienia służebności w drodze umowy - przedsiębiorca przesyłowy może domagać się jej ustanowienia, jeżeli jest ona konieczna do właściwego korzystania z urządzeń przesyłowych, za odpowiednim wynagrodzeniem.

A jeżeli zawarcia umowy odmawia przedsiębiorca przesyłowy - właściciel nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, może domagać się odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności obciążającej jego nieruchomość.

Realizacja przymusowego ustanowienia służebności następuje w drodze postępowania sądowego przed sądem powszechnym, do którego odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy o ustanowieniu drogi koniecznej.

W dotychczasowych orzeczeniach Sądu Najwyższego, odnoszących się do służebności przesyłu, jak również wśród przedstawicieli doktryny, dominuje pogląd, że zarówno żądanie ustanowienia służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego, jak również żądanie właściciela nieruchomości, mają charakter roszczeń majątkowych.

Zagadnienie to ma istotne znaczenie, jako że zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 117 § 1 Kodeksu cywilnego, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, za wyjątkiem tych przypadków, które wyraźnie zostały w przepisach ustawowych przewidziane. Skutkiem upływu terminu przedawnienia osoba, przeciwko której przysługuje dane roszczenie majątkowe, może się uchylić od jego zaspokojenia, broniąc się zarzutem przedawnienia.

Kwestia przedawnienia roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu

Jakkolwiek w literaturze co do zasady panuje zgodny pogląd odnośnie majątkowego charakteru roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu, to podzielone są zdania w kwestii zastosowania instytucji przedawnienia roszczeń do roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego.

Polecamy: Kiedy roszczenia się przedawniają

Polecamy: Zabezpieczenie roszczeń

Przeciwnicy przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu, odwołując się między innymi do uchwały SN z dnia 18 marca 1968 roku (III CZP 15/68, OSNP 1968 r. nr 8-9, poz. 138), wskazują na dostrzegalną analogię pomiędzy regulacją art. 231 § 1 a art. 305² § 1 w związku z art. 305¹ Kodeksu cywilnego.

W przywołanej uchwale SN stwierdził, że z uwagi na powiązanie z faktycznym posiadaniem, charakteryzującym się ciągłością, nie ulega przedawnieniu roszczenie samoistnego posiadacza gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, o jej przeniesienie na niego przez właściciela za odpowiednim wynagrodzeniem.

Zwolennicy tezy o nieprzedawnianiu się roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności istniejących już urządzeń przesyłowych wskazują zatem na podobieństwo pomiędzy posiadaniem cudzego gruntu na skutek wykonania na jego powierzchni lub pod nią budynku lub innego urządzenia, a posiadaniem wynikającym z utrzymywania urządzeń przesyłowych.

Z kolei zwolennicy przedawnienia roszczeń przedsiębiorstw przesyłowych o ustanowienie służebności przesyłu, odwołują się do niedawnego wyroku z 13 grudnia 2007 r. (I CSK 364/07), w którym SN przyjął, że roszczenie, o którym mowa w art. 231 § 2 Kodeksu cywilnego, podlega przedawnieniu na zasadach ogólnych.

Dodać należy, że przepis ten ustanawia na rzecz właściciela gruntu roszczenie o to, aby ten, kto wzniósł na jego gruncie budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki nabył ją od niego za odpowiednim wynagrodzeniem.  Przedstawiciele doktryny i praktyki, którzy opowiadają się za przedawnieniem roszczeń przedsiębiorców przesyłowych o ustanowienie służebności przesyłu wskazują jednocześnie na datę wejścia w życie wskazanej wyżej nowelizacji Kodeksu cywilnego z dnia 30 maja 2008 roku, czyli na dzień 3 sierpnia 2008 roku, jako termin rozpoczęcia biegu przedawnienia tych roszczeń.

Powołana na wstępie data 3 sierpnia 2011 roku ma istotne znaczenie w omawianej kwestii, jako że zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego termin przedawnienia roszczeń majątkowych wynosi 10 lat, zaś dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej termin ten wynosi 3 lata.

Co do zasady urządzenia przesyłowe wykorzystywane są przez przedsiębiorców przesyłowych w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. Stąd roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu dla tych urządzeń bez wątpienia stanowić będzie roszczenie związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, a zatem objęte będzie trzyletnim okresem przedawnienia.

W przypadku uwzględnienia stanowiska, że roszczenia przedsiębiorców przesyłowych ulegają przedawnieniu, którego bieg rozpoczyna się z dniem wejścia w życie noweli do Kodeksu cywilnego z dnia 30 maja 2008 roku, roszczenia te przedawniłyby się z upływem dnia 3 sierpnia 2011 roku, o ile przed tym terminem bieg przedawnienia nie uległ przerwaniu względnie zawieszeniu.

W konsekwencji właściciele nieruchomości, na których znajdują się urządzenia przesyłowe o nieuregulowanym dotychczas tytule prawnym, mogliby skutecznie uchylić się przed żądaniem ustanowienia służebności przesyłu.

Polecamy: Skutki przedawnienia w prawie cywilnym

Przedawnienie roszczeń właścicieli nieruchomości

Wskazać jednak należy, że przedawnienie roszczeń w omawianej materii może się okazać obosieczną bronią właścicieli gruntów.

Przyjmując analogicznie stanowisko wyrażone przez SN w powołanym wyżej wyroku z dnia 13 grudnia 2007 roku, stwierdzić należy, że z całą pewnością przedawnieniu ulegają również roszczenia właścicieli nieruchomości, na których urządzenia przesyłowe znajdują się bez tytułu prawnego przysługującego przedsiębiorcom przesyłowym.

Co prawda zasadniczo termin przedawnienia w tym zakresie upłynie dopiero z dniem 3 sierpnia 2018 roku, to jest po upływie 10 lat od wejścia w życie nowelizacji Kodeksu cywilnego z dnia 30 maja 2008 roku. Jednakże nie można wykluczyć, że w niektórych przypadkach roszczenie to może być związane z działalnością gospodarczą właściciela gruntu, a w takim przypadku roszczenie to uległo trzyletniemu przedawnieniu z dniem 3 sierpnia 2011 roku.

Trudno obecnie przesądzić, które stanowisko odnośnie przedawnienia roszczeń przedsiębiorstw przesyłowych o ustanowienie służebności przesyłu jest prawidłowe.

Polecamy: Zasiedzenie służebności przesyłu - aktualne stanowisko Sądu Najwyższego

Wskazać jednakże można, że zgodnie z art. 117 § 1 Kodeksu cywilnego, aby dane roszczenie majątkowe nie ulegało przedawnieniu, przewidywać musi to wyraźnie przepis ustawy, zaś w przepisach Kodeksu cywilnego o służebności przesyłu, a także w przepisach nowelizacji z dnia 30 maja 2008 roku, przepisu takiego brak.

Ponadto w hipotezie art. 305² § 1 Kodeksu cywilnego nie ma wprost mowy o posiadaniu gruntu (inaczej niż w art. 231 § 1 Kodeksu cywilnego), a jedynie można przyjmować, że w tym zakresie mamy do czynienia z posiadaniem służebności w rozumieniu art. 352 § 1 Kodeksu cywilnego, do którego odpowiednio stosuje się przepisy o posiadaniu rzeczy.

Nie jest więc oczywiste, czy praktyka i orzecznictwo, które dopiero zaczną się kształtować, przyjmą, że roszczenia przedsiębiorców przesyłowych o ustanowienie służebności przesyłu w istocie nie podlegają zasadzie przedawnienia roszczeń majątkowych, tym bardziej, że – jak się wydaje – przedawnieniu ulegają roszczenia właścicieli gruntów.

W razie uznania przez sądy, że roszczenia przedsiębiorców przesyłowych jednak ulegają przedawnieniu, mogą się oni znaleźć w trudnej sytuacji, jeśli chodzi o istniejące urządzenia przesyłowe o nieuregulowanym tytule prawnym do korzystania z gruntu.

W takich bowiem przypadkach przedsiębiorcom przesyłowym, którzy nie będą w stanie wykazać zasiedzenia przez nich służebności gruntowej lub służebności przesyłu, trudno będzie przeciwstawiać się roszczeniu właściciela gruntu o usunięcie urządzeń przesyłowych z jego nieruchomości.

Wydaje się, że jedyną szansą obrony przed takimi roszczeniami byłby zarzut czynienia z prawa użytku w sposób sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa i zasadami współżycia społecznego (art. 5 Kodeksu cywilnego), na którego zasadność w takim przypadku wskazał SN w wyroku z dnia 26 lipca 2007 roku (V CSK 120/07), względnie podejmowanie starań o uzyskanie oświadczenia właściciela nieruchomości o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia roszczenia.

Jakub Starowicz

radca prawny

partner w Madejski Sasiński Starowicz

Radcowie Prawni Spółce Partnerskiej w Krakowie

Dowiedz się więcej z naszej publikacji

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Obowiązki biur rachunkowych

Tylko teraz

89,00 zł

99,00 zł

Przejdź do sklepu