Poradnik dla firm remontowo – budowlanych: jak mobilizować kontrahentów do płacenia w terminie?

Odsetki

Instrumentem, który służy mobilizacji kontrahentów do terminowego regulowania zobowiązań, jest art. 481 kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, że w przypadku, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Przepis daje więc podstawę do oznaczenia w umowie odsetek za opóźnienie. Należy podkreślić, że aby wystąpił obowiązek zapłaty odsetek, wystarczy samo opóźnienie, bez konieczności wystąpienia zwłoki. Opóźnienie od zwłoki różni się tym, że jest ono niezawinione.

Klauzula przewidująca odsetki za opóźnienie w określonej wysokości jest w pełni dopuszczalna, chociaż ich wysokość nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, o czym niżej. Może jednak zaistnieć sytuacja, w której wysokość odsetek za zwłokę nie została określona. W takim wypadku zastosowanie znajduje paragraf 2 komentowanego artykułu. Przepis ten stanowi, że jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe.

Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. Co ważne, takie umowne odsetki nie wyłączają uprawnienia do żądania naprawienia szkody. Wynika to z paragrafu 3, który stanowi, że w razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych. 

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 czerwca 2001 r. stwierdził, że w przypadku zwłoki dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać nie tylko odsetek za opóźnienie, ale nadto naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Musi jednak wykazać, że poniósł szkodę przewyższającą wielkość należnych odsetek.

Z cytowanych przepisów wynika, że można dowolnie kształtować wysokość odsetek za opóźnienie. Możliwość ta jest jednak jedynie pozorna. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 stycznia 2003 r., II CKN 1097/00 stwierdził: Postanowienie umowy zastrzegające rażąco wygórowane odsetki jest nieważne w takiej części, w jakiej - w okolicznościach sprawy - zasady współżycia społecznego ograniczają zasadę swobody umów (art. 353[1] w związku z art. 58 § 2 i 3 k.c.).

Należy to rozumieć w ten sposób, że zasada swobody umów jest ograniczona zasadami współżycia społecznego, przez co strony nie mogą dowolnie określać wysokości odsetek za opóźnienie. W uzasadnieniu do cytowanego orzeczenia, Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 353 [1] kodeksu cywilnego ma charakter bezwzględny i nie może być wyłączony umową stron. Przepis z art. 353 [1] stanowi, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.