Obowiązek naprawienia szkody w prawie karnym a odszkodowanie z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów

Szkoda – zarówno majątkowa (np. zniszczony samochód), jak i osobowa (np. koszty leczenia czy rehabilitacji) – podlega rekompensacie w oparciu o różne instrumenty prawne, zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i karnego.

W przypadku wypadku komunikacyjnego, podstawą cywilnej odpowiedzialności sprawcy jest art. 436 kodeksu cywilnego.

Odpowiedzialność ubezpieczyciela jest natomiast odpowiedzialnością gwarancyjną – odszkodowanie z ubezpieczenia przysługuje, gdy sprawca wypadku jest odpowiedzialny za szkodę.

Instrumenty dochodzenia roszczeń majątkowych

Ponieważ spowodowanie wypadku komunikacyjnego jest najczęściej przestępstwem bądź wykroczeniem, ustawodawca przewidział w kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego instrumenty dochodzenia roszczeń majątkowych bez uciekania się do odrębnego powództwa cywilnego.

Należy do nich powództwo adhezyjne (powództwo cywilne w ramach postępowania karnego), a także środki karne: nawiązka, zadośćuczynienie czy wreszcie obowiązek naprawienia szkody.

Cywilna i karna droga zaspokojenia roszczeń są od siebie niezależne. Istnieje więc możliwość, że poszkodowany uzyska odszkodowanie od ubezpieczyciela w pełnej kwocie, a sąd w postępowaniu karnym nałoży na sprawcę środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody.

Z perspektywy poszkodowanego sytuacja taka może wydawać się korzystna. Natomiast sprawca – mimo posiadania ubezpieczenia OC – może zostać zmuszony do zapłaty poszkodowanemu dodatkowej kwoty z „własnej kieszeni”. Czy w takiej sytuacji może zwrócić się do ubezpieczyciela o zwrot pieniędzy?

Czy sprawca może dochodzić zwrotu kwoty środka karnego od ubezpieczyciela?

Przez długi czas w orzecznictwie sądów utrzymywał się pogląd, że sprawca nie może dochodzić od ubezpieczyciela zwrotu kwoty, która została orzeczona jako środek karny (obowiązek naprawienia szkody czy nawiązka).

Sądy argumentowały, że środek karny pełni funkcję penalną, a więc sens jego nałożenia polega na tym, że to sprawca ma sam odczuć (finansowo) niewłaściwość popełnionego przez siebie czynu zabronionego. Co więcej – wiele osób twierdzi, że gdyby można było żądać zwrotu kwoty środka karnego, oznaczałoby to, że można się „ubezpieczyć” od odpowiedzialności karnej.

Oczywiście „ubezpieczenie od popełnienia przestępstwa” nie może istnieć w obecnym stanie prawnym. Ale kwestia tego czy możemy domagać się zwrotu kwoty środka karnego, nie jest bynajmniej oczywista.