Przesłanki zwrotu dofinansowania udzielonego z budżetu Unii Europejskiej na gruncie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych cz.II

Przeczytaj I część

W niniejszym artykule zostanie omówiona kwestia związana z interpretacją tych przesłanek oraz odniesieniem ich do pojęcia „nieprawidłowości” określonego w rozporządzeniu 1083/2006 z 11.07.2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999^[1] (zwane dalej: rozporządzeniem 1083/2006, znajdującym zastosowanie dla perspektywy finansowej 2007–2013) oraz w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z 17 grudnia 2013 r. ustanawiającym wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylającym rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006^[2] (znajdującym zastosowanie dla perspektywy finansowej 2014–2020, zwane dalej: rozporządzeniem 1303/2013).

Polecamy książkę: Umowy zlecenia i inne umowy cywilnoprawne w 2017 r.

Przesłanki do zwrotu udzielonego dofinansowania oraz procedura z tym związana została uregulowana w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz. U. z 2016 poz. 1870), zwana dalej: u.f.p. Zgodnie z treścią art. 207 ust. 1 u.f.p.: w przypadku gdy środki przeznaczone na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich są: wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, wykorzystane z naruszeniem procedur, o których mowa w art. 184 u.f.p., pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości - podlegają zwrotowi wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, liczonymi od dnia przekazania środków, w terminie 14 dni od dnia doręczenia ostatecznej decyzji, o której mowa w art. 207 ust. 9 u.f.p., na wskazany w tej decyzji rachunek bankowy.

Analizując treść art. 207 ust 1 u.f.p. można dojść do wniosku, że stanowi on samodzielną podstawę do dochodzenia zwrotu od beneficjentów przyznanych środków. Praktyka pokazuje, że również instytucje udzielające dofinansowania oraz uprawnione do jego odzyskiwania tak traktują ten przepis. W doktrynie i orzecznictwie administracyjnym zarysował się jednak spór co do tego, czy w rzeczywistości przepis art. 207 ust. 1 u.f.p. określa jedyne przesłanki do żądania zwrotu udzielonego dofinansowania, zwłaszcza w oderwaniu od przesłanki stwierdzenia „nieprawidłowości”, o której mowa w rozporządzeniach Rady (WE) i Parlamentu Europejskiego wymienionych wyżej.

Obowiązki państw członkowskich związane z kontrolą realizacji projektów, wykrywaniem nieprawidłowości, odzyskiwaniem kwot dofinansowania, zostały nałożone przez prawodawstwo unijne. Przepisy rozporządzeń europejskich nie wskazują jednak szczegółowych środków ani przesłanek umożliwiających dochodzenie zwrotu udzielonych dotacji. Kwestię tą pozostawiono do doprecyzowania poszczególnym krajom członkowskim. Zgodnie z art. 325 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej: Unia i Państwa Członkowskie zwalczają nadużycia finansowe i wszelkie inne działania nielegalne naruszające interesy finansowe Unii (…)^[3]. Zgodnie z art. 70 ust. 1 lit. b Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006, państwa członkowskie są odpowiedzialne za zarządzanie programami operacyjnymi i ich kontrolę, w szczególności za pomocą zapobiegania, wykrywania i korygowania nieprawidłowości oraz odzyskiwania kwot nienależnie wypłaconych wraz z odsetkami z tytułu zaległych płatności w stosownych przypadkach.

Pojęcie nieprawidłowości niestety nie zostało wprowadzone do ustawy o finansach publicznych, a stanowi istotny punkt odniesienia dla obu stron umowy o dofinansowanie w zakresie stwierdzenia potencjalnych naruszeń. Powstaje zatem pytanie o wzajemną relację tych przesłanek.

Zgodnie z art. 2 pkt 7 rozporządzenia 1083/2006, „nieprawidłowość” oznacza jakiekolwiek naruszenie przepisu prawa wspólnotowego wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego, które powoduje lub mogłoby spowodować szkodę w budżecie ogólnym Unii Europejskiej w drodze finansowania nieuzasadnionego wydatku z budżetu ogólnego. Pomimo tego, że w rozporządzeniu wskazano na naruszenia prawa wspólnotowego, to przyjmuje się w orzecznictwie sądów administracyjnych, że „nieprawidłowość” w rozumieniu powołanego rozporządzenia oznacza także naruszenie prawa krajowego^[4]. Rozporządzenie 1303/2013 rozwiało te wątpliwości, gdyż treść pojęcia „nieprawidłowości” przyjęta na gruncie tego rozporządzenia w art. 2 pkt 36 wskazuje, że nieprawidłowość to naruszenie prawa unijnego bądź krajowego dotyczące stosowania prawa unijnego. Druga z przesłanek dotyczy tzw. podmiotu gospodarczego.

Definicja podmiotu gospodarczego pojawiła się w rozporządzeniu 1303/2013, które definiuje go jako każdą osobę fizyczną lub prawną, lub inny podmiot biorący udział we wdrażaniu pomocy z EFSI, z wyjątkiem państwa członkowskiego wykonującego swoje uprawnienia władzy publicznej (art. 2 pkt 37 rozporządzenia). Ostatnia przesłanka dla stwierdzenia zaistnienia nieprawidłowości tyczy się powstania szkody w budżecie ogólnym Unii Europejskiej, przy czym w orzecznictwie przyjmuje się, że dla zaistnienia tej przesłanki wystarczające jest wykazanie szkody hipotetycznej, czyli samego potencjalnego niebezpieczeństwa finansowania nieuzasadnionego wydatku (tak m.in. w wyroku NSA z dnia 6 sierpnia 2015 r., sygn. akt II GSK 1618/14). Zagadnienie wystąpienia szkody w budżecie ogólnym Unii Europejskiej doczekało się bogatego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Jak już wspomniano, wyżej powołane rozporządzenia nie określają szczegółowych środków i działań mających na celu odzyskanie wypłaconych kwot, lecz udzielają państwom członkowskim kompetencji do ustalania takich procedur i instytucji mających służyć wykrywaniu i zapobieganiu nieprawidłowościom. W związku z tym, pojawiło się pytanie, czy przepisy krajowe określają samodzielne przesłanki dla możliwości dochodzenia zwrotu wypłaconych kwot dotacji czy też należy je łączyć w przesłanką „nieprawidłowości” w rozumieniu wyżej powołanych rozporządzeń. W orzecznictwie administracyjnym dominuje podgląd, że spełnienie przesłanki powstania nieprawidłowości w rozumieniu wyżej wymienionych rozporządzeń stanowi dodatkowy wymóg dla możliwości żądania zwrotu udzielonego dofinansowania. Przesłanka ta została zdefiniowana w rozporządzeniach unijnych, a zatem nie wymaga implementacji do krajowego porządku prawnego^[5]. Pojawiały się również opinie, aby każdą z przesłanek zawartych w art. 207 ust. 1 u.f.p. traktować jednocześnie jako „nieprawidłowość” w rozumieniu powołanych wyżej rozporządzeń, jednakże należy ocenić je krytycznie, gdyż art. 207 ust. 1 u.f.p. tworzy samodzielne przesłanki warunkujące możliwość zwrotu dofinansowania, które należy interpretować dodatkowo poprzez pryzmat pojęcia „nieprawidłowości”.

Powyższe znajduje uzasadnienie biorąc pod uwagę fakt, że unijne rozporządzenia nałożyły na państwa członkowskie obowiązek stworzenia własnych mechanizmów i procedur mających na celu wykrywanie i usuwanie nadużyć^[6]. Również w orzecznictwie wskazuje się na konieczność uwzględniania przesłanki powstania nieprawidłowości przy ocenie zaistnienia przesłanek do zwrotu dofinansowania. W wyroku NSA z dnia 25 marca 2014 r., sygn. akt II GSK 79/13 przyjęto że organ nie ma możliwości zastosowania art. 207 ust. 1 u.f.p., w sytuacji kiedy nie ustali zaistnienia przesłanki nieprawidłowości w rozumieniu unijnych przepisów.