Niedozwolone postanowienia umowne – kto może wytoczyć powództwo?

Pojęcie niedozwolonego wzorca umownego kształtuje kodeks cywilny poprzez ich wymienienie, z tym, że należy pamiętać iż jest to katalog otwarty, co oznacza, że w związku z wytoczonymi powództwami o uznanie danego wzorca umownego za niedozwolony sądy mogą orzec o nowych niedozwolonych wzorcach. Niedozwolonym wzorcem umownym jest np. postanowienie przewidujące obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta pomimo niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania przez kontrahenta.

W wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 10 października 2005 r. (sygnatura: XVII Amc 56/2004) Sąd ów uznał, że takim wzorcem jest np. postanowienie wzorca umowy o grupowe ubezpieczenie na życie, uprawniające ubezpieczyciela do zaniechania świadczenia, pomimo trwania stosunku umownego, a więc istnienia po stronie ubezpieczonego obowiązku opłacania składki. 

Zobacz: Zdolność kredytowa, a zawarcie i wypowiedzenie umowy kredytu

Aby jednak dany wzorzec, nie istniejący jeszcze w katalogu określonym w przepisach kodeksu cywilnego uznać, za niedozwolony, konieczne jest wszczęcie postępowania przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Katalog podmiotów uprawnionych do tego, tj legitymowanych czynnie, jest bardzo szerokim zagadnieniem.

Powództwo w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Powództwo może wytoczyć także organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Polecamy: Przykładowe klauzule niedozwolone

Sformułowanie wydaje się być jasne, ale na gruncie praktycznym okazuje się, że istnieje wiele przypadku, gdy nie wiadomo, czy ktoś rzeczywiście może zostać uznany za legitymowanego czynnie (czyli uprawnionego do wytoczenia powództwa).

Przepisy mówią, że osobą taką w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest każdy, kto według oferty zawartej we wzorcu mógłby ze składającym ofertę zawrzeć umowę zawierającą niedozwolone postanowienia umowne. Z powództwem może wystąpić również osoba, która zawarła umowę, zawierającą niedozwolone postanowienia.

Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że fakt, iż powód był pracownikiem banku udzielającego kredytu hipotecznego, nie wyłącza możliwości uznania, iż powód, zawierając z pozwanym taką umowę, posiadał status konsumenta. Okazuje się więc, że możliwe jest występowanie w obrocie w roli profesjonalisty (pracownik banku), a jednocześnie konsumenta, któremu przysługuje legitymacja czynna.