Sprostowania i odpowiedzi w polskim prawie prasowym

Wolność prasy

Jak stanowi art. 14 Konstytucji RP, Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu. Należy jednak pamiętać, że wolność ta, stanowiąca jeden z fundamentów demokratycznego państwa prawa i służąca zapewnieniu realizacji prawa do swobody wyrażania poglądów, nie ma charakteru absolutnego. Może doznawać ograniczeń ze względu na konieczność zapewnienia wolności jednostce. W polskim prawie prasowym instytucje sprostowania i odpowiedzi, stanowią jedną z gwarancji wolności prasy.

Podstawowe modele reakcji na teksty opublikowane w prasie

Instytucja sprostowania zrodziła się w XIX wiecznej Francji (1819-1822) w atmosferze wolności prasy i ożywienia dysput politycznych, gdzie stanowiła urzeczywistnienie rzymskiej zasady audiatur et altera pars. Według niej, podmiot którego dotyczył materiał prasowy, miał prawo, niebawem po jego publikacji ,wdać się w polemikę z autorem tłumacząc, że nie ma on racji i wskazując powody dla których się mylił. Jest to tak zwany model francuskiej (znany również jako romański) réponse, który pełni funkcje szeroko rozumianej debaty publicznej. W zupełnie odmiennym ujęciu germańskim możliwe jest jedynie prostowanie wyłącznie faktów przez zainteresowany podmiot. Niedopuszczalne jest sprostowanie ocen, których dokonuje dziennikarz, a także komentowanie wypowiedzi stanowiącej sprostowanie. 

Polski ustawodawca połączył te dwa rozwiązania, nazywając nowo powstały twór systemem „mieszanym”. Współcześnie, kiedy mass media docierają do coraz szerszego grona odbiorców pełniąc doniosła funkcję opiniotwórcza, ale i często propagandową, a chociażby krótka informacja zawarta w prasie bądź telewizji może całkowicie zepsuć opinię o przyzwoitej osobie lub latami wypracowaną renomę firmy, prawo gwarantuje ochronę jednostki przed takimi negatywnymi działaniami.

Zobacz: Jak przebiega postępowanie przed Komisją Prawa Autorskiego?

Problemy terminologiczne

Instytucje sprostowania i odpowiedzi zostały szczegółowo uregulowane w ustawie z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (pr. pras.), w której polski ustawodawca nie przedstawił jednak definicji tych pojęć, pozostawiając to zadanie judykaturze oraz doktrynie. I tak, w myśl poglądów doktryny, sprostowaniem sensu largo jest każda publikowana na łamach prasy wypowiedź uprawnionego podmiotu odnosząca się do treści jakiejkolwiek informacji zawartej w prasie. Sesnu stricto- to rzeczowa, odnosząca się do faktów wypowiedź zawierająca korektę wiadomości podanej przez prasę, którą prostujący uznaje za nieprawdziwą lub nieścisłą. Odpowiedzią natomiast jest wypowiedź odnosząca się do tych elementów publikacji, które zagrażają dobrom osobistym ( patrz art. 23 Kodeksu cywilnego). Według art. 33 ust. 3 pr. pras. obowiązek ich opublikowania spoczywa na redaktorze naczelnym i to on jest legitymowanym biernie w procesie o nakazanie publikacji (dane osobowe redaktora naczelnego widnieją w Krajowym Rejestrze Dzienników i Czasopism). Ponadto, instytucje sprostowania i odpowiedzi, o których mowa powyżej, należy odróżnić od oświadczenia z art. 24 §1 kc, które jest składane przez podmiot naruszający dobra osobiste - także dziennikarza, redaktora naczelnego lub redakcje. Oświadczenie takie, może przybrać formę przeprosin, a żądający złożenia takiego oświadczania powinien sam ustalić jego formę i treść. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeśli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. W myśl art. 24 § 3 kc ochrona wskazana w paragrafach poprzedzających, nie ogranicza uprawnień wynikającego z innych przepisów prawa cywilnego i innych gałęzi prawa, a jak stwierdził SN w wyroku z dnia 8 lutego 1990 roku, wzajemna relacja przepisów z ustawy z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe i przepisów prawa kodeksu cywilnego regulujących ochronę dóbr osobistych oparta jest na kumulatywnym zbiegu przepisów. Możliwe jest zatem kumulatywne bądź alternatywne stosowanie środków ochrony przewidzianych w przepisach obu tych ustaw, przy czym wybór należy do osoby zainteresowanej.