Jakie są skutki ogłoszenia upadłości dla organów spółek?

Upadłość a funkcjonowanie organów spółki

Niezwykle doniosłe są skutki ogłoszenia upadłości dla organów spółek, takich jak zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna, zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie akcjonariuszy. Wszak wraz z ogłoszeniem upadłości osób prawnych, w tym spółek prawa handlowego, dochodzi do wielu istotnych zmian w zakresie stosunków prawnych, zarówno wewnętrznych jak również  z podmiotami trzecimi.

Polecamy: INFORLEX Twój Biznes Jak w praktyce korzystać z tarczy antykryzysowej Zamów już od 98 zł

Utrata prawa zarządu majątkiem spółki

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego (z pewnymi wyjątkami) staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Tym samym diametralnej zmianie ulega cel, jakiemu służyć ma majątek upadłej spółki - z celu w postaci prowadzenia działalności spółki w oparciu o zgromadzony kapitał na umożliwienie zaspokojenia wierzycieli.

Ponadto z dniem upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim, co powoduje niezwykle doniosły skutek w postaci całkowitej utraty władztwa organów spółki nad jej majątkiem, które to władztwo od chwili ogłoszenia upadłości przysługuje wyłącznie syndykowi. Co ważne, członkowie zarządu spółki tracą również status kierownika jednostki w rozumienia wskazanym w art. 3 ust 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości. Nadmienić należy także, iż obecnie wraz z wejściem w życie z początkiem 2016 r. ustawy prawo restrukturyzacyjne i pozostawieniem w polskim modelu prawnym wyłącznie upadłości o charakterze likwidacyjnym, utrzymanie prawa zarządu majątkiem spółki w kompetencjach organów spółki (w ograniczonym zakresie) ma miejsce wyłącznie w ramach postępowań restrukturyzacyjnych.

Nadmienić należy także, iż utrata władztwa nad majątkiem spółki dotyczy także majątku w postaci praw wynikających z uczestnictwa w spółkach i spółdzielniach. Po ogłoszeniu upadłości bowiem wszelkie uprawnienia upadłego związane z uczestnictwem w spółkach lub spółdzielniach wykonuje syndyk.

Jednocześnie koniecznym jest podkreślenie, iż ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych upadłej spółki. Tym samym spółka nadal pozostaje podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków prawnych nawiązanych przed ogłoszeniem upadłości, jednakże jak zostało to wyżej wskazane, traci ona prawa zarządu majątkiem wchodzącym do masy upadłości (zachowując zarazem pełne prawo zarządu nad majątkiem, który do masy upadłości nie wchodzi).

Utrata prawa reprezentacji spółki w toku postępowań sądowych

Pomimo, iż upadła spółka nie zostaje pozbawiona zdolności sądowej jak i procesowej, to jednak postępowania sądowe, administracyjne lub sądowo-administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu.

Syndyk prowadzi te postępowania na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym, co prowadzi do wniosku, iż stroną postępowań jest nadal upadły, jednakże reprezentowany przez syndyka. Należy tu nadmienić, iż upadły zachowuje w pełni kompetencje procesowe w zakresie postępowań, które nie dotyczą masy upadłości.

Kompetencje organów spółki w upadłości

Należy podkreślić, iż organy spółki nie mają żadnych bezpośrednich kompetencji do kontroli i nadzoru nad czynnościami dokonywanymi przez syndyka masy upadłości. Działalność syndyka podlega bowiem kontroli ze strony sędziego – komisarza, sądu oraz rady wierzycieli. Niemniej nic nie stoi zarazem na przeszkodzie, aby organy reprezentujące upadłą spółkę zawiadomiły sędziego – komisarza o czynności syndyka, jeżeli w ich przekonaniu pozostaje ona w sprzeczności z obowiązującymi przepisami, oczekując podjęcia stosownych działań nadzorczych.

Można się nawet pokusić o stwierdzenie, iż organy spółki zachowują pełnię swoich kompetencji, w odniesieniu do majątku spółki, który nie wchodzi w skład masy upadłości.

Należy także uznać, iż organy upadłego nadal mogą korzystać ze swoich kompetencji niedotyczących majątku spółki, a tym samym:

• organy nadzorcze mogą nadal wykonywać swoje czynności korporacyjne dotyczące m.in. powoływania i odwoływania członków zarządu jak i wyrażania opinii o działaniach zarządu;
• organy stanowiące spółki zachowują uprawnienia korporacyjne dotyczące m.in. zmian w umowie/statucie spółki, powoływania i odwoływania członków zarządu jak i udzielania absolutorium członkom zarządu.

Koszty funkcjonowania organów spółki w upadłości

Jak zostało wskazane, upadła spółka traci prawo zarządu swoim majątkiem, który wchodzi do masy upadłości. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest fakt, że organy spółki nie mogą decydować o jego przeznaczeniu m.in. na koszty związane z ich bieżącą działalnością. Koszty związane z funkcjonowaniem organów upadłego oraz realizacją jego uprawnień organizacyjnych ustala każdorazowo sędzia-komisarz w drodze postanowienia. Koszty te wchodzą w skład kosztów postępowania upadłościowego, zaś na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie.

Oznacza to, iż spożytkowanie sum pieniężnych z masy upadłości na pokrycie kosztów działalności organów upadłego wymaga akceptacji ze strony sędziego – komisarza, który rozpatruje celowość poniesienia konkretnych kosztów. Mowa tutaj o:

• kosztach związanych ze zwołaniem i odbyciem zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia akcjonariuszy;
• kosztach wynagrodzeń w związku z pełnieniem swojej funkcji przez członków zarządu i rady nadzorczej spółki.

Tym samym sędzia – komisarz posiada kompetencję do ingerencji w wysokość wynagrodzenia otrzymywanego przez członków organów spółki w upadłości (przy czym jeżeli wynagrodzenie to przysługuje na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej, to zasadnym jest, aby ingerencja w jego wysokość – w zakresie w jakim jest ono nadmierne, odbyła się w drodze uznania jego określonej części za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości, na podstawie przepisów prawa upadłościowego).

W kontekście konieczności ustalenia kosztów funkcjonowania organów upadłego przez sędziego – komisarza, należy także dostrzec praktyczny problem sprowadzający się do tego, iż inicjowanie przez organy upadłego postępowań sądowych (z których wszczęciem z reguły wiąże się obowiązek wniesienia stosownej opłaty sądowej) także wymaga przyznania określonej kwoty w drodze postanowienia. Tym samym często od uznania danych kosztów, związanych z zainicjowaniem postępowania, za celowe zależeć będzie możliwość np. wniesienia środków odwoławczych w toku postepowania upadłościowego. Przy czym problem ten jest znacznie mniej dolegliwy w przypadku spółek należących do grup kapitałowych, w których to inne spółki często będą zainteresowane w tymczasowym wyłożeniu stosownej kwoty potrzebnej do uzyskania ochrony sądowej przez upadłą spółkę powiązaną. Zauważyć należy zarazem, iż brak jest przeszkód by przyznane w drodze postanowienia sędziego – komisarza kwoty dotyczyły wydatków już poniesionych w zastępstwie upadłej spółki.

***

Kompetencje organów spółki w upadłości z chwilą jej ogłoszenia zostają istotnie ograniczone. Jak zostało to wyżej wskazane, organy spółki zostają praktycznie całkowicie pozbawione kompetencji zarządczych, co do majątku spółki, który wchodzi w skład masy upadłości, a bez którego to majątku trudno jest podejmować jakiekolwiek działania, w tym zmierzające do uzyskania ochrony przed sądem.

W tym kontekście w sytuacji nadzwyczajnej jaką jest funkcjonowanie spółki znajdującej się w stanie upadłości, szczególnie istotna jest znajomość regulacji prawa upadłościowego normujących możliwości działania organów upadłego. Bezcenne może okazać się także doraźne wsparcie finansowe ze strony spółek wchodzących w skład tej samej grupy kapitałowej.

Polecamy serwis: Upadłość