Skutki braku absolutorium dla członka zarządu spółki kapitałowej

Kodeks spółek handlowych (dalej w skrócie "ksh") nie zawiera legalnej definicji "absolutorium". Przyjmuje się, iż absolutorium jest pokwitowaniem. Potwierdzeniem, że obowiązki członka zarządu spółki w poprzednim roku obrotowym były pełnione prawidłowo.

Zasadniczo udzielenie absolutorium oznacza zwolnienie członka zarządu z odpowiedzialności wobec spółki z tytułu zdarzeń mających miejsce w danym roku obrotowym i ujawnionych w sprawozdaniu finansowym i sprawozdaniu zarządu. Jednakże z art. 296 Kodeksu spółek handlowych a contrario wynika, że w razie wytoczenia powództwa przez spółkę w trybie art. 293 ksh o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej spółce członek zarządu spółki może zasłonić się udzielonym mu absolutorium.

Natomiast jeśli na skutek bierności spółki w dochodzeniu odszkodowania od członka organu za szkody wyrządzone spółce to wspólnik zdecyduje się wytoczyć powództwo (art. 295 § 1 ksh), członek zarządu nie może "zasłonić się" udzielonym mu absolutorium (art. 296 ksh).

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2012 r. (sygn. akt V CSK 439/2011, LexPolonica nr 3984098) "udzielenie członkowi władz spółki absolutorium chroni go przed pozwem spółki o odszkodowania za straty wynikłe z powodu zdarzeń ujawnionych w sprawozdaniach zarządu (rady nadzorczej) z ich działalności przed podjęciem uchwały o absolutorium". Zatem członek zarządu w razie udzielenia mu absolutorium może czuć się bezpieczny tylko ze strony ewentualnych roszczeń dochodzonych przez spółkę, ale nie przez wspólnika. Co do spółki akcyjnej, to art. 487 ksh stanowi, że w przypadku wytoczenia powództwa na podstawie art. 486 § 1 (jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce) oraz w razie upadłości spółki, osoby obowiązane do naprawienia szkody nie mogą powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą im absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie.

Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!

Chcesz otrzymywać więcej aktualnych informacji? Zapisz się na nasz Newsletter!

Brak uchwały o udzieleniu absolutorium a odmowa udzielenia absolutorium

Czym innym jest niepodjęcie uchwały w sprawie udzielenia absolutorium, a czym innym podjęcie uchwały odmawiającej udzielenia absolutorium członkowi organu spółki.

Uchwała w sprawie udzielenia absolutorium powinna być podjęta na walnym zgromadzeniu wspólników, na którym następuje m.in. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy (art. 231 ksh).

Do niepodjęcia uchwały w sprawie udzielenia absolutorium dojdzie, gdy np. poddano pod głosowanie uchwałę o udzieleniu absolutorium, ale z powodu braku wymaganej liczby głosów nie została ona podjęta lub gdy z jakichś względów nie zostało ważnie zwołane walne zgromadzenie wspólników. W doktrynie podnosi się, że wówczas członkowi organu należy przyznać prawo do wytoczenia przeciwko spółce powództwa o ustalenie, że powód zwolniony jest od odpowiedzialności wobec spółki za zdarzenia mające miejsce w danym roku obrotowym, a ujawnione w sprawozdaniu finansowym i sprawozdaniu zarządu (zob. R. Pabis, Spółka z o.o., s. 283; K. Strzelczyk, w: R. Potrzeszcz, T. Siemiątkowski, Komentarz, t. II, s. 455 i powołana tam literatura).

Zobacz również: Odpowiedzialność zarządu spółki akcyjnej

Odmowa udzielenia absolutorium

Uchwała odmawiająca udzielenia absolutorium nie jest rzadkim zjawiskiem, i należy stwierdzić, że zwykle stanowi czarny punkt w karierze członka zarządu. Nieudzielenie absolutorium nie oznacza automatycznego odwołania z funkcji członka zarządu lub rady nadzorczej (komisji rewizyjnej). Stanowi ono jednak wyraz negatywnej oceny pełnienia przez daną osobę funkcji, czego logiczną konsekwencją powinno być odwołanie.

Uchwała ta ma istotne znaczenie dla osoby, której bezpośrednio dotyczy, ponieważ protokoły z walnych zgromadzeń spółek są składane w sądzie rejestrowym, do którego każdy ma dostęp (por. art. 8a ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym rejestrze sądowym, tekst jednolity: Dz. U. 2007 r. Nr 168 poz. 1186). Odmowa udzielenia absolutorium może mieć zatem negatywne skutki dla osoby będącej adresatem uchwały, gdyż po zapoznaniu się z aktami w sądzie rejestrowym każdy może uznać, iż zachowanie osoby, której odmówiono udzielenia absolutorium, było naganne, a ponad wszystko szkodliwe dla spółki, skoro ta zdecydowała się na odmowę udzielenia absolutorium.

Uchwała odmawiająca udzielenia absolutorium członkowi organu spółki nie wymaga uzasadnienia, co nie oznacza iż cechuje ją dowolność. Brak jej pisemnego uzasadnienia nie jest równoznaczne wadą prawną, a przez to nie stanowi podstawy do żądania jej uchylenia lub unieważnienia.

W doktrynie podkreśla się, że uchwała w przedmiocie nieudzielenia absolutorium powinna być uzasadniona (tak: Michał Romanowski, Przegląd Prawa Handlowego, styczeń 2002, str. 26) i trzeba przyznać, iż takie uzasadnienie ułatwi dochodzenie swoich praw przez członka zarządu któremu odmówiono udzielenia absolutorium.

W razie sporu na jej tle uzasadnienie stanowi przecież wskazanie przyczyn odmowy udzielenia pokwitowania Ponadto z praktycznego punktu widzenia chociażby ustne uzasadnienie w rzeczywistości musi istnieć - na jakiejś podstawie wspólnicy (lub akcjonariusze) biorącym udział w głosowaniu musieli podjąć decyzję.

Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 2 czerwca 2009 r. (sygn. akt SK 31/08, LexPolonica nr 2037781) "uchwała w przedmiocie udzielenia absolutorium dotyka też materii dóbr osobistych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 29 października 1971 r. II CR 455/71 (OSNCP 1972/4 poz. 77), cześć, dobre imię, dobra sława są pojęciami obejmującymi wszystkie dziedziny życia człowieka. Naruszenie czci może więc nastąpić także przez zarzucenie niewłaściwego postępowania mogącego narazić na utratę zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub innej działalności. Osoba naruszona w swych dobrach osobistych uchwałą w przedmiocie udzielenia absolutorium może wprawdzie w niektórych sytuacjach - jak wyżej wspomniano - uzyskać stosowną ochronę także bez ingerowania w treść tej uchwały, jednakże jest ze wszech miar pożądane, aby uchwała w przedmiocie udzielenia absolutorium godząca w dobra osobiste mogła zostać wyeliminowana w trybie przewidzianym w art. 425 k.s.h."

Zobacz również: Absolutorium w spółce z o.o. - czy można indywidualnie ocenić poszczególnych członków zarządu?

Kiedy wystąpi brak możliwości zaskarżenia uchwały?

Niestety, często bywa i tak, że członek zarządu, któremu odmówiono udzielenia absolutorium nie będzie miał prawa zaskarżyć takiej uchwały. Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu spółek handlowych taką możliwość mają tylko wymienieni w art. 250 i 252 ksh aktualni, a nie byli członkowie organów spółki (w przypadku spółki akcyjnej - art. 422 § 2 i art. 425 § 1 ksh).

Takie stanowisko jest już w orzecznictwie ugruntowane. Przykładowo, w wyroku z dnia 11 stycznia 2008 r., Sąd Najwyższy orzekł, że odwołanemu członkowi zarządu spółki akcyjnej nie przysługuje powództwo o uchylenie uchwały o odmowie absolutorium (sygn. akt V CSK 363/07, LexPolonica nr 1912174). W wyroku z dnia 29 września 2011 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził, iż "regulacja przyjęta w art. 252 § 1 k.s.h. jest szczególną w stosunku do art. 189 k.p.c. w tym znaczeniu, że ogranicza krąg podmiotów uprawnionych do zaskarżenia sprzecznej z prawem uchwały wspólników i wyłącza możliwość jej zaskarżenia w trybie art. 189 k.p.c. z powołaniem się na istnienie interesu prawnego w jej zaskarżeniu" (sygn. akt I ACa 730/2011, LexPolonica nr 3119075). Dodać przy tym należy, że nawet członek organu np. zarządu, czy rady nadzorczej odwołany na mocy nieważnej uchwały jest uważany za byłego członka, któremu nie służy legitymacja czynna do zaskarżenia takiej uchwały.

Zagadnienie to wywołuje na tyle dużo kontrowersji, iż zajął się nim Trybunał Konstytucyjny, który w cytowanym wyżej orzeczeniu z dnia 2 czerwca 2009 r. stwierdził brak prawa byłych członków zarządu do zaskarżenia uchwały odmawiającej im absolutorium.

Jakie są możliwości ochrony dla byłego członka?

Po pierwsze, odwołany członek zarządu, któremu odmówiono udzielenia absolutorium może bronić się występując jako powód w procesie o usunięcie skutków uchwały walnego zgromadzenia w sferze dóbr osobistych (art. 24 § 1 kc). Usunięcie bezprawnego naruszenia może nastąpić np. w drodze nakazu „złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie” przez spółkę.  Jeżeli zatem były członek zarządu uzna, że nieudzielenie mu absolutorium godzi w jego dobra osobiste, może skorzystać z ochrony przyznanej mu na mocy art. 23 i 24 kc (zob. wyrok TK z 2 czerwca 2009 r., SK 31/08, 83/6/A/2009).

Po drugie, były członek zarządu może wystąpić z powództwem o odszkodowanie, w sytuacji gdy brak udzielenia absolutorium naraził go na szkodę. W takiej sytuacji sąd dokona stosownych ustaleń w zakresie zgodności z prawem uchwały absolutoryjnej. Jednakże członek zarządu taką szkodę musiałby wykazać przed sądem.

Po trzecie, może bronić się jako pozwany - w razie wystąpienia przez spółkę z ewentualnym powództwem przeciwko byłemu członkowi zarządu o odszkodowanie. Może on wówczas podnieść zarzut sprzeczności takiej uchwały z ustawą. Sąd wówczas zbada, czy uchwała została podjęta zgodnie z prawem.

Polecamy serwis: Spółki