Odpowiedzialność karna w spółkach

Niezgłoszenie upadłości

Kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny.

Przestępstwo to można popełnić tylko przez zaniechanie. Można je popełnić z winy umyślnej, w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. To przestępstwo formalne, bezskutkowe.

Sprawcami przestępstwa mogą być tylko członkowie zarządu albo likwidatorzy. Można wywnioskować, że sprawcami mogą być członkowie zarządu spółki kapitałowej oraz likwidatorzy każdej spółki handlowej. Należy jednak zaznaczyć, że obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie spółki handlowej dotyczy każdej osoby, która ma prawo reprezentować spółkę handlową sama lub łącznie z osobami trzecimi.

Przestępstwo mogą popełnić wszyscy członkowie zarządu, ale ich odpowiedzialność jest indywidualna. Indywidualność dotyczy świadomości członka zarządu istnienia przesłanek do zgłoszenia wniosku o upadłość.

Ogłoszenie nieprawdziwych danych

Kolejne przestępstwo polega na ogłaszaniu lub przedstawianiu organom spółki, władzom państwowym lub osobom powołanym do rewizji nieprawdziwych danych. Chroni się więc prawidłowość, jawność życia gospodarczego.

Przestępstwo to dotyczy osób wykonujących obowiązki wymienione w tytule III (Spółki kapitałowe) i IV (Łączenie, podział i przekształcanie spółek) Kodeksu spółek handlowych. Obowiązki te polegają na ogłaszaniu określonych informacji, przedstawianiu ich organom państwowym lub osobom wykonującym czynności z zakresu kontroli finansowej. Zajmują się tym członkowie zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatorzy. To przestępstwo indywidualne i formalne.

Ogłoszenia związane z działalnością spółek, które wymagane są przez prawo, powinny być dokonywane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Przedstawianie nieprawdziwych danych organom spółki dotyczy szerszego kręgu podmiotów. Odpowiedzialności na tej podstawie może podlegać pracownik spółki, który złoży radzie nadzorczej fałszywe sprawozdania lub wyjaśnienia czy likwidatorzy, którzy w bilansie otwarcia likwidacji zamieścili nieprawdziwe informacje.

Natomiast składanie fałszywych danych organom państwowym (np. urzędowi skarbowemu) dotyczy zarządu i likwidatorów. Istnieją przepisy nakładające obowiązki przekazywania informacji organom państwowym przez inne podmioty, np. biegłych rewidentów.

Przestępstwa może polegać zarówno na podaniu fałszywych informacji, jak też na zatajeniu (przemilczeniu) informacji prawdziwych. To jedyne przestępstwo przewidziane w Kodeksie spółek handlowych, które może być popełnione nieumyślnie. Popełnia zatem przestępstwo także ten, kto przewidywał lub mógł przewidzieć popełnienie przestępstwa i mimo to nie zachował należytej staranności wymaganej przy dokonywaniu danego typu czynności.

Polecamy serwis: Rejestr przedsiębiorców

Nabycie własnych udziałów lub akcji

Zgodnie z art. 200  i art. 362 Kodeksu spółek handlowych z wyjątkiem przypadków wyraźnie przewidzianych w ustawie spółki kapitałowe nie mogą nabywać własnych udziałów ani akcji czy też przyjmować ich w zastaw.

Kto, będąc członkiem zarządu albo likwidatorem, dopuszcza do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów lub akcji albo do brania ich w zastaw - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

Przestępstwo to może popełnić ograniczony krąg podmiotów: członek zarządu bądź likwidator. Jest to przestępstwo umyślne i materialne.

Karalny jest także świadomy i zamierzony brak sprzeciwu nabycia własnych udziałów lub akcji (zaniechanie).

Wydawanie dokumentów na udziały w spółce z o.o.

Na podstawie art. 174 § 6 Kodeksu spółek handlowych na udziały lub prawa do zysku w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie mogą być wystawiane dokumenty na okaziciela, jak również dokumenty imienne i na zlecenie.

Przestępstwo z art. 589 Kodeksu spółek handlowych odnosi się tylko do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Kto, będąc członkiem zarządu albo likwidatorem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, dopuszcza do wydania przez spółkę dokumentów imiennych, na okaziciela lub dokumentów na zlecenie na udziały lub prawa do zysków w spółce - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy.

Przestępstwo to może polegać na wydaniu dokumentu (działanie) oraz na nieprzeciwstawieniu się wydaniu takich dokumentów (zaniechanie). Może być popełnione tylko umyślnie. Jest to przestępstwo materialne.

Sprawcami czynu zabronionego mogą być członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz jej likwidatorzy.

Umożliwienie bezprawnego głosowania

Kto w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości:
1)  wystawia fałszywe zaświadczenie o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania osobie, która w ogóle nie złożyła dokumentu akcji w spółce bądź też zaświadczenie to wskazuje na większą liczbę dokumentów akcji, niż faktycznie zostało w spółce złożonych (wszelkie osoby dopuszczające się wystawiania zaświadczeń: notariusz, bank, dom maklerski);
2)  użycza innemu dokumentu akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania,
3)  wystawia fałszywe zaświadczenie o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej,
4)  przekazuje lub udostępnia fałszywy wykaz akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej
- podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Celem przepisu jest zapobieganie nieprawidłowościom w podejmowaniu uchwał walnego zgromadzenia w spółce akcyjnej oraz zapobieganie uczestnictwu osób nieuprawnionych do wykonywania praw korporacyjnych. Uważa się, że przestępstwo to odnosi się także do spółki komandytowo-akcyjnej.

Zobacz także: Umowa z naruszeniem zasad reprezentacji spółki

Bezprawne głosowanie lub wykonywanie praw mniejszości

Kto przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości posługuje się:
1)  fałszywym zaświadczeniem o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania,
2)  cudzym dokumentem akcji bez zgody właściciela,
3)  cudzym dokumentem akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania,
4)  fałszywym zaświadczeniem o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej,
5)  fałszywymi instrukcjami do głosowania na walnym zgromadzeniu spółki publicznej
- podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Przestępstwo to wiąże się z wyżej opisanym przestępstwem umożliwienia bezprawnego głosowania. Dotyczy przypadków, w których sprawca nie ma prawa uczestniczyć w zgromadzeniu i nie uzyskał zgody właściciela akcji. Dochodzi do niego w momencie wykonywania prawa głosu, a także z momentem zgłoszenia żądania w trakcie realizacji prawa mniejszości.

Przestępstwa może dopuścić się akcjonariusz, pełnomocnik (jeżeli realizuje prawa korporacyjne nieprzysługujące mocodawcy), inne osoby niezwiązane ze spółką, zastawnik lub użytkownik akcji, posługujący się dokumentem akcji bez zgody właściciela.

Przestępstwo może być popełnione tylko umyślnie z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Jest to przestępstwo formalne.

Bezprawne wydanie akcji

Zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych:
- akcje nie mogą być wydawane przed zarejestrowaniem spółki, gdyż spółka akcyjna w organizacji nie może wydawać dokumentów na okaziciela, świadectw tymczasowych, dokumentów imiennych czy na zlecenie;
- akcjonariusze nabywają roszczenie o wydanie dokumentu akcji z upływem miesiąca od dnia rejestracji spółki;
- akcje w podwyższonym kapitale zakładowym nie mogą być z kolei wydane przed rejestracją podwyższenia kapitału zakładowego.

Członek zarządu, który dopuszcza do wydania dokumentów akcji:
1)  niedostatecznie opłaconych,
2)  przed zarejestrowaniem spółki,
3)  w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego - przed zarejestrowaniem podwyższenia
- podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Przestępstwo dotyczy tylko członków zarządu spółki akcyjnej i może być dokonane tylko umyślnie.

Zobacz też: Zarząd ponosi odpowiedzialność za należytą rachunkowość spółki

Właściwość sądów

Sprawy o przestępstwa wyżej opisane należą do właściwości sądów rejonowych. Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawą do właściwości innego sądu.

Delikty członków zarządu

Kodeks spółek handlowych w art. 594 i 595 reguluje delikty członków zarządu i likwidatorów, które nie są przestępstwami. Dzięki tym przepisom w celu przymuszenia określonych osób do wykonania ciążących na nich obowiązków można posługiwać się środkiem przymusu w postaci grzywny.

W świetle art. 594 Kodeksu spółek handlowych kto, będąc członkiem zarządu spółki handlowej, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że zarząd:
1)  nie składa sądowi rejestrowemu listy wspólników,
2)  nie prowadzi księgi udziałów zgodnie z przepisami art. 188 § 1 albo nie prowadzi księgi akcyjnej zgodnie z przepisami art. 341 § 1 Kodeksu spółek handlowych,
3)  nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia,
4)  odmawia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub nie dopuszcza jej do pełnienia obowiązków,
5)  nie przedstawia sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów,
6)  nie ogłasza wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym zgodnie z przepisem art. 312 § 7 Kodeksu spółek handlowych
- podlega grzywnie do 20 000 złotych. Grzywnę nakłada sąd rejestrowy.

Ponadto kto, będąc członkiem zarządu, dopuszcza do tego, że spółka przez czas dłuższy niż trzy miesiące wbrew prawu lub umowie pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie - podlega grzywnie w tej samej wysokości.

Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do likwidatorów.

Wymienione uchybienia członków zarządu i likwidatorów to przewinienia dyscyplinarne, wynikające z niedopełnienia obowiązków określonych ustawą.

Niewłaściwe oznaczenie pism

Na podstawie art. 595 Kodeksu spółek handlowych kto, będąc członkiem zarządu spółki kapitałowej, dopuszcza do tego, że pisma i zamówienia handlowe oraz informacje, o których mowa w art. 206 § 1 i art. 374 § 1 Kodeksu spółek handlowych, nie zawierają danych określonych w tych przepisach albo będąc komplementariuszem spółki komandytowo-akcyjnej uprawnionym do reprezentowania spółki dopuszcza do tego, że pisma i zamówienia handlowe oraz informacje, o których mowa w art. 127 § 5 Kodeksu spółek handlowych, nie zawierają danych określonych w tym przepisie - podlega grzywnie do 5 000 złotych. Grzywnę nakłada sąd rejestrowy.

Podobnie jak przy poprzednim uchybieniu dyscyplinarnym sytuacje te dotyczą także likwidatorów.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037)

Ustawa z dnia 28 czerwca 2012 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2012 r. poz. 1112 tj.)