Prawa autorskie osobiste

Autorskie prawa osobiste reguluje art. 16 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Z artykułu tego wynika iż jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

• autorstwa utworu;
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Zobacz: Prawa do artystycznych wykonań oraz prawa do fonogramów i wideogramów

Katalog praw autorskich osobistych jest katalogiem otwartym o czym świadczy wyrażenie „w szczególności” ujęte w w/w przepisie.

Prawa autorskie osobiste nie podlegają ani zrzeczeniu ani zbyciu co ma zasadnicze znaczenie w przypadku umów prawno-autorskich (choć twórca może się zobowiązać do niewykonywania tych praw).

Autorstwo utworu oznacza iż twórca danego utworu uznawany jest za „ojca” swojego dzieła. W praktyce twórca ten ma prawo żądać od osób trzecich by uznawały jego autorstwo czy też prawo występowania przeciwko osobom przywłaszczającym sobie autorstwo danego dzieła. Nikt więc nie może podpisywać się pod czyimś dziełem swoim imieniem, nazwiskiem lub nawet pseudonimem bo wówczas narusza prawa twórcy do autorstwa utworu.

Zobacz: Prawa do nadań programów oraz pierwszych wydań – porada

Oczywiście twórca sam może zdecydować iż udostępnia utwór pod pseudonimem lub podpisując go tylko swoimi inicjałami lub nawet udostępniać go anonimowo. Najważniejszy jednak jest fakt iż udostępnianie przez twórcę anonimowo swojego działa np. na własnym blogu, stronie WWW nie oznacza iż osoba trzecie może z tego dzieła korzystać dobrowolnie (np. rozpowszechniając je dalej). Anonimowość nie oznacza zrzeczenie się wynagrodzenia przez twórcę o czym warto pamiętać.

Innym prawem twórcy jest prawo do nienaruszalności treści i formy utworu (zwane również prawem do integralności dzieła) oraz prawo rzetelnego wykonania. Wydaje się iż jest ono (czy raczej może być) najczęściej naruszane przez nabywców lub licencjobiorców. Prawo do integralności oznacza nie mnie nie więcej tylko fakt iż utwór winien być rozpowszechniany takim jakim przekazał nam go autor. Naruszeniem może być – domalowanie czegoś w obrazie, dołączenie pewnych elementów np. w grafice komputerowej, pokolorowanie zdjęć itp.

Kolejnym uprawnieniem twórcy jest prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Prawo to oznacza iż tylko twórca może decydować kiedy (w jakim czasie) udostępnia szeroko pojętej publiczności swoje dzieło. Twórca może bowiem uznać iż dzieło jest jeszcze nie skończone, wymaga poprawek lub np. zmieniła się sytuacja polityczna czy stan wiedzy naukowej na dany temat. Naruszeniem prawa twórcy będzie więc upublicznienie dzieła bez porozumienia z twórca (upublicznienia w Internecie, w gazetce lokalnej itp.).

Niezwykle istotnym uprawnieniem twórcy jest prawo do nadzoru nad korzystaniem z utworu. Wydaje się iż skoro jest takie uprawnienia, to druga strona kontraktu powinna umożliwić twórcy przeprowadzenie nadzoru autorskiego. Kwestią sporną jest natomiast fakt czy twórcy za nadzór autorski należy się wynagrodzenie. Wydaje się, iż zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą zdecydować, iż nadzór autorski jest przeprowadzony nieodpłatnie. Prawo autorskie bowiem nie reguluje konieczności oddzielnej zapłaty za przeprowadzenie nadzoru autorskiego.

Zobacz: Czym są organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi?

Autorka artykułu jest prawnikiem, specjalistą w zakresie prawa prasowego, autorskiego oraz własności przemysłowej - kancelaria@mbrzozowska.pl