Zmiany w postępowaniu cywilnym - zapis dźwięku albo obrazu i dźwięku z przebiegu posiedzenia jawnego

Zostało ono wydane na podstawie upoważnienie zawartego w art. 158 § 5 kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 17 listopada 1964 r., Dz. U. 1964 nr 43 poz. 296).

Przedmiotowe rozporządzenie jest brakującym ogniwem w realizacji zmian jakie zostały wprowadzone do kodeksu postępowania cywilnego w celu zdynamizowania przebiegu posiedzenia jawnego. Już w lipcu 2010 roku zmodyfikowano przepisy k.p.c. związane ze sposobem sporządzania protokołu posiedzenia jawnego.

Zgodnie z art. 157 § 1 k.p.c. (w jego obecnym brzmieniu) z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant sporządza protokół. Protokół sporządza się, utrwalając przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego.

Polecamy: serwis Urząd skarbowy

Pisemny protokół z posiedzenia będzie uzupełniony dźwiękiem albo dźwiękiem i obrazem

Wprowadzona zmiana oznacza, że dotychczasowy – wyłącznie pisemny - protokół zostanie uzupełniony o zapis dźwiękowy albo zapis dźwięku i obrazu.

Do tej pory, jednak nie było aktu wykonawczego określającego techniczne warunki prowadzenia protokołu w nowej formie. Dlatego tak istotne było wydanie wskazanego na wstępie rozporządzenia.

Zgodnie z treścią art. 158 § 5 k.p.c.:

„Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania dźwięku albo obrazu i dźwięku, sposób sporządzania zapisów dźwięku albo obrazu i dźwięku oraz sposób identyfikacji osób je sporządzających, jak również sposób udostępniania oraz przechowywania takich zapisów, mając na uwadze:

1)   konieczność właściwego zabezpieczenia zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku przed ich utratą, zniekształceniem, nieuprawnionym dostępem, usunięciem lub inną nieuprawnioną zmianą, a także rozpoznawalność dokonania uprawnionej zmiany lub usunięcia i identyfikacji osoby dokonującej tych czynności;

2)   minimalne wymagania dla systemów teleinformatycznych używanych do realizacji zadań publicznych, określone w odrębnych przepisach;

3)   konieczność zmiany formatu zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku lub przeniesienia na inny informatyczny nośnik danych w celu ponownego odtworzenia zapisu;

4)   konieczność zapewnienia możliwości zapoznania się z zapisem dźwięku albo obrazu i dźwięku oraz uzyskania z akt sprawy zapisu dźwięku”

Nawet po wejściu w życie przedmiotowego rozporządzenia, w pewnym zakresie pozostanie możliwość sporządzania wyłącznie pisemnego protokołu. Mianowicie zgodnie z art. 157 § 1¹ k.p.c. jeżeli ze względów technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie jest możliwe, protokół jest sporządzany wyłącznie pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego.

Zgodnie z § 7 przedmiotowego rozporządzenia, zapis obrazu będzie obejmował widok ogólny sali z pozycji przewodniczącego (w tym publiczności o ile pozwolą na to względy techniczne), a także obraz osoby wypowiadającej się z miejsca przeznaczonego dla świadka obejmujący górną połowę ciała tej osoby w taki sposób aby możliwe było zarejestrowanie gestów i twarzy danej osoby.

Natomiast urządzenia rejestrujące dźwięk będą ustawione w sposób pozwalający rejestrować dźwięk z miejsc przeznaczonych dla stron, składu orzekającego, jak i świadka.

Co istotne, zgodnie z § 8 wskazanego rozporządzenia, obowiązkiem protokolanta będzie wprowadzenie do systemu teleinformatycznego danych w postaci elektronicznej dotyczących m.in. oznaczenia sądu, miejsca i daty posiedzenia, nazwisk sędziów, stron i ich pełnomocników.

Natomiast na podstawie § 9 protokolant pod kierownictwem przewodniczącego sporządzać będzie dla każdego zapisu adnotacje umożliwiające automatyczne odnalezienie wskazanego fragmentu zapisu.

Z punktu widzenia stron (uczestników) postępowania i ich pełnomocników istotne jest, że zgodnie z § 13 przedmiotowego rozporządzenia, zapis i adnotacje udostępniane będą w budynku sądu (ew. za pomocą konta w systemie teleinformatycznym). Natomiast z akt sprawy wydawany będzie jedynie zapis dźwięku i jego adnotacje.

Wprowadzane zmiany istotnie usprawnią przebieg posiedzenia jawnego w postępowaniu cywilnym. Przede wszystkim brak konieczności żmudnego protokołowania przebiegu przesłuchania świadków i stron powinien zdynamizować i usprawnić przebieg tych czynności.

Jednocześnie możliwość utrwalenia zachowania tych osób (np. zdenerwowanie, gesty jakie wykonują) doprowadzi do wiernego odtworzenia w aktach sprawy, przebiegu przeprowadzanych czynności.

W przypadku wyłącznie pisemnego protokołu, taka możliwość w swojej istocie jest bardzo ograniczona.

Wyłączy to także konieczność zgłaszania wniosków o sprostowanie treści protokołów, w przypadku kiedy nieodzwierciedlają one dokładnego przebiegu czynności dowodowych.

Zgodnie z art. 158 § 1 k.p.c. pisemny protokół będzie obejmował w dalszym ciągu:

- oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia,

- nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron, interwenientów, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz

- oznaczenie sprawy i wzmianki co do jawności.

Ponadto protokół sporządzony pisemnie powinien zawierać:

- wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy zostały ogłoszone, a także

- czynności stron, które wpływają na rozstrzygnięcie sądu (ugoda, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie żądania pozwu) oraz

- inne czynności stron, które według szczególnych przepisów ustawy powinny być wciągnięte, wpisane, przyjęte, złożone, zgłoszone lub wniesione do protokołu.

Jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenie w protokole treści samego rozstrzygnięcia.

Sąd oceniając wiarygodność i moc dowodową ujawnionych na rozprawie dowodów (w szczególności zeznań świadków) nie powinien ograniczać się wyłącznie do analizy treści składanych oświadczeń ale obowiązany jest także zwracać uwagę na zachowanie osób, które je składają.

Wzmocniona zasada bezpośredniości

Dlatego wprowadzane zmiany istotnie wzmocnią – obowiązującą na gruncie postępowania cywilnego – zasadę bezpośredniości. Zakłada ona, że sąd orzekający powinien bezpośrednio zapoznać się z przeprowadzanym dowodem i mieć z nim bezpośrednią styczność.

Dotyczy to w szczególności dowodów z zeznań świadków i przesłuchania stron. Co istotne, kwestia ta będzie doniosła zarówno w trakcie postępowania w pierwszej instancji, a także w postępowaniu apelacyjnym.

Z punktu widzenia postępowania, toczącego się przed sądem pierwszej instancji należy wskazać, że w przypadku kiedy przed jego zakończeniem zmieni się skład orzekający, to sędzia wstępujący w miejsce poprzednika będzie mógł na podstawie akt sprawy (zapisu audio – wideo) w zasadzie w takim samym stopniu, zapoznać się z treścią dowodów jak sędzia, który brał udział w rozprawie na której je przeprowadzono.

Zgodnie z art. 323 k.p.c.: „Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku”.

Jeszcze większe znaczenie, z punktu widzenia wzmocnienia zasady bezpośredniości, wprowadzane zmiany będą miały w postępowaniu wywołanym wniesioną apelacją.

Ułatwione postępowanie apelacyjne

Zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Oznacza to, że sąd drugiej instancji dokonuje samodzielnych ustaleń faktycznych, opierając się na materiale dowodowym ujawnionym zarówno w pierwszej, jak i drugiej instancji.

Co istotne, regułą jest, że sąd drugiej instancji opiera się na materiale zebranym w sądzie niższym i nie powtarza przeprowadzonych już dowodów, a jedynie uzupełnia niezbędne postępowanie dowodowe w zakresie wynikającym z zarzutów apelacji.

Polecamy: Najczęstsze błędy w PIT-ach

W tej sytuacji podstawowe znaczenie dla sądu odwoławczego ma analiza protokołów z przeprowadzanych czynności dowodowych (w szczególności z przesłuchania świadków i stron). Dlatego zapoznanie się z zapisem audio – wideo pozwoli lepiej ocenić przydatność i wiarygodność dowodów ujawnionych w pierwszej instancji.

Co istotne, na gruncie obowiązującego jeszcze stanu prawnego wątpliwości budzi możliwość odmiennej oceny przez sąd odwoławczy dowodów zebranych w pierwszej instancji bez ich ponownego przeprowadzenia.

Chodzi tu w szczególności o dowody osobowe. Jako argument przeciwko takiej możliwości wskazuje się przede wszystkim na istotne ograniczenie w takiej sytuacji zasady bezpośredniości (zob. szerzej T. Ereciński, Apelacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010, wyd. 2, s. 172-175).

Z oczywistych względów ograniczenie to dotyczy przede wszystkim dowodów z zeznań świadków i przesłuchania stron. Obecnie przyjmuje się, że odmienna ocena dowodów osobowych – co do zasady - powinna zostać poprzedzona ich ponownym przeprowadzeniem.

Wydaje się, że możliwość zapoznania się z zapisem audio – wideo znajdującym się w aktach sprawy ograniczy taką potrzebę i tym samym skróci czas trwania postępowania odwoławczego.

Marek Pasiński - Radca Prawny,

Mirosław Gumularz - Aplikant Radcowski