Ustalenie stosunku pracy - kiedy można to zrobić

Charakter umowy ustala się na podstawie treści oświadczeń woli stron, dokonując ich wykładni zgodnie z art. 65 Kodeksu cywilnego. Według tego przepisu oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, natomiast pracodawca jest obowiązany do wypłaty umówionego wynagrodzenia.

Podstawy ustalenia istnienia stosunku pracy

Zgodnie z art. 22 § 1 (1) Kodeksu pracy, zatrudnienie w warunkach określonych w jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Należy zwrócić uwagę, że z faktem istnienia stosunku pracy pracownik nabywa określone uprawnienia, które mogą nie występować w przypadku, gdy strony łączy inny rodzaj umowy.

Przykładowo, immanentną cechą stosunku pracy jest występowanie płatnych urlopów, niezdolności do świadczenia pracy z powodu choroby, świadczeń związanych z wypadkiem przy pracy. O tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 k.p.

Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia o cechach pracowniczych.

Pozew przeciwko zakładowi pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy

Jeżeli zatem osoba świadcząca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej, uważa że w rzeczywistości wykonuje swoje usługi w ramach umowy o pracę, może wnieść pozew przeciwko zakładowi pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy.

Zgodnie z art. 23 (1) ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964, 43, 296 t.j.) w sprawach o roszczenia pracowników dotyczących istnienia lub stosunku pracy wartość przedmiotu sporu stanowi, przy umowach na czas określony - suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony - za okres jednego roku.

W tym zakresie warto zwrócić uwagę, powództwo o ustalenie stosunku pracy, którego wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50 000 złotych, jest zwolnione z obowiązku uiszczenia opłąty sądowej. Obowiązek uiszczenia opłaty od pozwu w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu powstanie wtedy, gdy suma wynagrodzenia obliczonego zgodnie z art. 23 Kodeksu postępowania cywilnego przekroczy 50 000 złotych.

Zmiana stawek amortyzacyjnych wg ustawy o CIT

Remanent w firmie po likwidacji działalności gospodarczej

Jeśli chodzi o precyzyjne ustalenie różnicy pomiędzy stosunkiem pracy a wykonywaniem pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, należy wskazać na niezwykle bogate orzecznictwo sądowe. 

Można przytoczyć tezę wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 12 lutego 2012 roku w sprawie III AUa 1068/12, zgodnie z którym podporządkowanie organizacyjne pracownika pracodawcy stanowi konstytutywną cechę stosunku pracy, a contrario brak tej cechy decyduje w niniejszej sprawie o ustaleniu stosunku cywilnoprawnego z umowy o dzieło jako obowiązującego pomiędzy stronami niniejszego procesu.

Dodatkowymi cechami stosunku pracy jest dobrowolność podjęcia pracy przez pracownika i odpłatność świadczonej przez niego pracy. Ponadto istotnym - w ramach umowy o pracę - jest konieczność kumulatywnego wystąpienia powyższych przesłanek, charakteryzujących umowę o pracę. Zasadnym jest więc stwierdzenie, że brak choćby jednej z powyższych przesłanek decyduje o odmowie uznania łączącego strony stosunku prawnego jako umowy o pracę.

Dla wywołania skutków prawnych związanych z istnieniem danego stosunku zobowiązaniowego nie jest wystarczające jedynie zawarcie umowy od strony formalnej, ale decydujące jest rzeczywiste realizowanie i trwanie stosunku pracy w granicach wyznaczonych treścią art. 22 k.p.

Sama wola stron nie jest wystarczająca, skoro nie towarzyszy jej realizowanie umowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 września 2013 roku w sprawie III AUa 1239/12).

W przypadku ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występują elementy obce stosunkowi pracy (np. brak podporządkowania, możliwość zastąpienia pracownika osobą trzecią), nie jest możliwa jego kwalifikacja do stosunku pracy.

Łukasz Bernatowicz, radca prawny, Partner Zarządzający w Kancelarii Prawnej Bernatowicz, Komorniczak, Mazur Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp. p.

Piotr Rożański, radca prawny w Kancelarii Prawnej Bernatowicz, Komorniczak, Mazur Radcy Prawni i Doradcy Podatkowi sp. p.