Odpowiedzialność właścicieli nieruchomości komercyjnych za szkodę poniesioną przez klienta

Podstawowa zasada odpowiedzialności cywilnej jest oparta na winie sprawcy szkody (co oznacza, że nie można przypisać komuś odpowiedzialności za wyrządzenie szkody, jeśli brak będzie winy w jego zachowaniu). Została ona unormowana w art. 415 kodeksu cywilnego (dalej: kc) i ma charakter odpowiedzialności deliktowej odszkodowawczej, co oznacza, że za szkodę odpowiada osoba, której zachowanie (działanie lub zaniechanie) było źródłem szkody. Z bezprawnym zaniechaniem mamy do czynienia wtedy, gdy dany podmiot nie wykonał określonego działania pomimo tego, że ciążył na nim konkretny obowiązek wynikający z przepisu prawa lub zasad współżycia społecznego. Z odpowiedzialnością tego typu będziemy mieć zatem do czynienia także w sytuacji, gdy np. nie dopilnujemy obowiązków informacyjnych, gdy nie zostanie zamieszczona tablica informująca o mokrej podłodze, stromych schodach, niskim stropie, wysokiej temperaturze sprzedawanego produktu, deratyzacji piwnicy, nie zostanie odśnieżony przed centrum handlowym parking, na którym ktoś się poślizgnie, itp.

Istotą odpowiedzialności deliktowej jest to, że sprawca szkody odpowiada jedynie za normalne (adekwatne, typowe) następstwa swojego zachowania, a nie za wszystkie możliwe skutki. Zatem  w sytuacji, gdy dojdzie do szkody lub  nawet spełnione zostaną przesłanki odpowiedzialności deliktowej należy ocenić czy wystąpił związek przyczynowo-skutkowy między zachowaniem sprawcy a wszystkimi powstałymi następstwami (szkodą w pełnym wymiarze). Przykładowo – nawet, gdy dojdzie do wypadku w centrum handlowym i uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego, nie musi to oznaczać, że za wypadek odpowiedzialny jest właściciel obiektu. Związek przyczynowy jest także elementem szczególnie istotnym z punktu widzenia ustalenia procentowego uszczerbku na zdrowiu a w konsekwencji wysokości odszkodowania (zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę), które będzie musiał zapłacić sprawca.

Zobacz: Używanie dotychczasowej firmy przez nabywcę przedsiębiorstwa

Poza odpowiedzialnością za czyny własne prowadzący działalność gospodarczą może odpowiadać za czyny cudze lub z tytułu wykorzystania w przedsiębiorstwie sił przyrody. Szczególnym rodzajem odpowiedzialności za cudze czyny jest odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę, której powierzono (na podstawie umowy lub w sposób dorozumiany) wykonanie określonej czynności (np. zlecono firmie sprzątającej dbanie o czystość posadzek). Przesłanką odpowiedzialności powierzającego jest wina w wyborze, a więc niezachowanie należytej staranności czy też niedbalstwo. Kwestią sporną w doktrynie jest to czy powierzenie czynności przedsiębiorstwu trudniącemu się wykonywaniem danych czynności (np. profesjonalnej firmie sprzątającej) wyłącza odpowiedzialność powierzającego czy tylko przerzuca ciężar dowodu (udowodnienie winy w wyborze wówczas leży w gestii poszkodowanego).

Jeszcze innym rodzajem odpowiedzialności jest odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkodę wyrządzoną przez przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (np. przy wykorzystaniu energii elektrycznej, atomowej, paliw płynnych, pary, gazu, art. 435 KC) lub przez mechaniczny środek komunikacji poruszany za pomocą sił przyrody  (art. 436 KC). Odpowiedzialność określona w art. 435  KC  wynika z samego faktu prowadzenia działalności za pomocą sił przyrody, nawet jeżeli szkoda nie została przez przedsiębiorcę zawiniona czy przedsiębiorca nie popełnił czynu bezprawnego, wystarczy, że poszkodowany znalazł się w strefie oddziaływania jego przedsiębiorstwa, chyba że do szkody doszło wyłącznie z winy poszkodowanego albo osoby trzeciej, za którą przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności albo na skutek działania siły wyższej.  Podobnie jest z  odpowiedzialnością na zasadzie art. 436 KC – wystarczy samo posiadanie mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody.  Często spornym pozostaje, czy   na zasadzie ryzyka wskazanej przez ustawodawcę w art. 435 i 436 KC odpowiedzialność ponoszą właściciele obiektów, w których znajdują się windy, dźwigi towarowe oraz ruchome schody czy trawelatory, które przecież poruszają się dzięki siłom przyrody oraz służą komunikacji, a które są często miejscem rozmaitych kontuzji klientów np. centrów handlowych.

Zobacz: Zasiłek macierzyński dla samozatrudnionych

---

Z pewnością należy stwierdzić, że nie sposób przypisać właścicielom odpowiedzialności na zasadzie art. 435 KC. Odpowiedzialność przewidziana w tym przepisie reguluje bowiem sytuacje, w których przedsiębiorstwo jest "wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody", a nie jedynie używa urządzeń wykorzystujących te siły (czyli np. windy) oraz że szkoda ma być wyrządzona "przez ruch przedsiębiorstwa”, zaś ruchem przedsiębiorstwa nie jest ruch schodów ruchomych.  Wykorzystanie sił przyrody musi być dla przedsiębiorstwa warunkiem jego podstawowej działalności, a nie tylko być do tego pomocne.  

Sporna może natomiast okazać się odpowiedzialność na zasadzie art. 436 KC.  Jak bowiem wskazuje się w  piśmiennictwie „mechanicznym środkiem komunikacji jest pojazd wyposażony we własne urządzenie napędowe (silnik), wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, zdolny do samodzielnego poruszania się, służący komunikacji, a więc utrzymywaniu łączności między osobami, transportu towaru i ludzi, rekreacji itp.” (vide: Kodeks cywilny. Komentarz pod red. Prof. Gniewka, Warszawa 2012).  Za mechaniczne środki komunikacji uważa się np. samochody, trolejbusy, łodzie motorowe, ale również pojazdy szynowe (vide: wyrok Sądu Najwyższego  z 25.10.2007 r. ,III KK 270/07), choć w przypadku pojazdów szynowych istnieje już rozbieżność poglądów.

Z bliżej nieokreślonych przyczyn w piśmiennictwie wyklucza się a priori  windy, dźwigi towarowe czy  ruchome schody, wskazując, że nie mogą one poruszać się po dowolnej nawierzchni (vide: Kodeks cywilny. Komentarz pod red. Prof. Gniewka, Warszawa 2012).  Stanowisko to może budzić wątpliwości, skoro pojazd szynowy, który przecież porusza się jedynie po torach, czyli nie ma nieograniczonych możliwości poruszania się, został uznany w orzecznictwie za pojazd mechaniczny w rozumieniu art. 436 KC, to dlaczego za pojazd mechaniczny nie uznać windy czy schodów  ruchomych wyposażonych w silnik.

Zobacz: Zmiana obowiązków przedsiębiorców dot. Monitora Sądowego i Gospodarczego