Jak przeprowadzić dopłaty w spółce z o.o.

Problemy pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy część wspólników oponuje przeciwko dopłatom. Zarząd powinien wtedy zastanowić się nad możliwymi do zastosowania sankcjami. W praktyce zdarza się również, że zarząd forsuje uchwałę o obowiązku dopłat, w sytuacji gdy dopłaty nie były zastrzeżone w umowie spółki.

Polecamy: Nowe technologie w pracy księgowych

O czym informować prezesa?

Na dopłaty decydują się często spółki, które mają chwilowe problemy finansowe. Na radcy prawnym obsługującym spółkę ciąży obowiązek poinformowania prezesa spółki o możliwych konsekwencjach dopłat. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku niewielkich przedsiębiorstw rodzinnych, w których można spodziewać się oporu mniejszościowych wspólników przed wpłacaniem pieniędzy do spółki. W sensie technicznym dopłata jest formą wewnętrznej przymusowej pożyczki wspólników na rzecz spółki. Od pożyczki różni się tym, że wspólnikowi, który uiścił należną dopłatę, w odróżnieniu od pożyczkodawcy, nie przysługuje roszczenie o zwrot przekazanej kwoty (chyba że zarządzono zwrot dopłat). Nie mają w tym wypadku zastosowania pozostałe przepisy o pożyczce, a zatem nie jest np. możliwe wypowiedzenie dopłaty przez wspólnika z zachowaniem sześciotygodniowego terminu, na co zezwala art. 723 k.c. Dopłata nie jest formą podwyższenia kapitału zakładowego (chyba że zostanie na taki zaliczona przy zwrocie), ale powiększa majątek spółki. Jest wpisywana do kapitału rezerwowego i nie powiększa wartości udziałów wspólników w kapitale zakładowym. Wspólnicy nie mogą pobierać od dopłaty odsetek.

Umowa spółki jest jedynym źródłem, w którym może być wprowadzony obowiązek dopłat. Przeważający jest pogląd, że do ustalenia zobowiązania nie wystarczy powzięcie przez wspólników stosownej uchwały. Dopłaty należy zatem przewidzieć już na etapie zawiązywania spółki, tak, by potem nie doszło do konieczności zmiany umowy spółki. Z uwagi na sprawy rejestrowe może to bowiem zająć sporo czasu. Jak wskazał SA w Katowicach w wyroku z 3 kwietnia 2003 r. (sygn. akt I ACa 1186/02, OSA z 2004 r. nr 8, poz. 24): w sytuacji gdy dopłaty nie są przewidziane w umowie spółki, zmiana umowy, polegająca na wprowadzeniu postanowienia przewidującego możliwość nakładania dopłat, wymaga jednomyślności jako zmiana zwiększająca świadczenia wspólników. Bez względu na sposób sformułowania postanowienia wprowadzającego do umowy spółki instytucję dopłat, zawsze wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, do których ta konstrukcja się odnosi. W praktyce kilkakrotnie spotkałem się jednak z koniecznością nagłego dokapitalizowania spółki i zastrzeżenia dopłat w drodze uchwały bez zapisu w umowie spółki. Pomimo kontrowersji wydaje się, że można dopuścić taką praktykę. Należy oczywiście poinformować zarząd spółki o ewentualnej sprzeczności takiej uchwały z przepisami k.s.h., a zwłaszcza z art. 177 § 1 k.s.h. W przypadku zgody wspólników niebezpieczeństwo zaskarżenia uchwały nie jest wysokie, a podzielone zdania judykatury powodują, że wynik ewentualnego procesu nie byłby pewny.

Sposób określenia dopłat

Jeśli radca zostałby poproszony o sporządzenie uchwały i pisma informującego o konieczności wniesienia dopłat oraz związanych z tym prawnymi możliwościami, to należy przede wszystkim wskazać, że dopłaty są określone w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziałów. Ich wartość musi więc być stosunkowa, tj. określać relacje między udziałem (udziałami) a dopłatą. Możliwe są więc określenia odnoszące się do wielokrotności wartości udziału, określonej części udziału, może to być określenie iloczynowe, ilorazowe, procentowe. Nie można zatem zastosować obowiązku dopłat przez określenie konkretnej kwoty, choćby w konsekwencji dała się ona odnieść jednocześnie do udziału. W praktyce ten warunek nie jest ściśle przestrzegany, bo zakaz kwotowego określania dopłat nie odpowiada wymaganiom obrotu. Warto jednak pamiętać o wskazanym ograniczeniu, by uniknąć ewentualnych komplikacji przy zwrocie dopłat. Poza tym, jeśli spółka zdecydowałaby się na zastrzeżenie dopłat w uchwale wobec braku zapisu umownego, to należy już bezwzględnie przestrzegać pozostałych wymogów wynikających z art. 177-179 k.s.h. Oczywiście można określić dopłaty kwotowo w sposób dodatkowy, tzn. dodać kwotę w nawiasie albo za pomocą zwrotu „tj.”. Jak można zapisać obowiązek dopłat w uchwale? Przy przestrzeganiu zakazu z art. 177 § 1 k.s.h. jest możliwe dość elastyczne ujęcie. Najczęściej spotyka się sformułowanie „nakłada się na wspólników obowiązek dopłat w 1/5 wysokości udziału, tj. w kwocie 100 zł na każdy przypadający wspólnikowi udział”. Na co jeszcze zwrócić uwagę? W praktyce często zdarza się, że nakłada się obowiązek dopłat, np. w wysokości 5-krotności udziału, i twórcom uchwały chodzi o pobranie równej kwoty od każdego ze wspólników¹. Tymczasem, po pierwsze, jest to z pewnością sprzeczne z art. 177 k.s.h., a po drugie - literalna interpretacja takiego sformułowania powoduje, że wspólnik posiadający np. 100 udziałów o równej wartości nominalnej 100 zł byłby zobowiązany do dopłaty w kwocie pięciokrotnie przewyższającej jego dotychczasową partycypację w spółce (nie mówiąc już o pobieranej dywidendzie), a na to nikt nie wyraziłby łatwo zgody.

Wzór uchwały w sprawie dopłat

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wzór wezwania do wniesienia dopłat

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Przepis umowy spółki, zgodnie z którym każdy wspólnik, niezależnie od liczby posiadanych udziałów, ma wnieść do spółki tytułem dopłaty identyczną kwotę, byłby nieważny³.

Dopłaty w spółce z o.o. >>

Obowiązek wpłaty

Wspólnicy muszą wpłacić pieniądze na konto spółki w terminie ustalonym w uchwale wspólników. Wszelkie opóźnienie lub zwłoka (opóźnienie zawinione) może doprowadzić do konieczności zapłaty spółce dodatkowych kwot jako odsetek lub nawet odszkodowania. Należy ich poinformować o takiej możliwości w wezwaniu do uiszczenia dopłat. Oczywiście należy je wysłać za potwierdzeniem odbioru, tak by spółka wiedziała, kiedy informacja o konieczności zapłaty dotarła do wiadomości wspólnika. W dalszej kolejności, przeciwko niesubordynowanemu wspólnikowi przysługuje spółce prawo wniesienia pozwu o zapłatę. W tym ostatnim wypadku spółka musi udowodnić przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej, czyli winę, szkodę (uszczerbek majątkowy w mieniu spółki) i związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.

• Obowiązek dopłat może być w umowie ograniczony warunkiem⁴ lub terminem. Dopłaty mogą być uchwalane wielokrotnie - prawo nie przewiduje w tym zakresie ograniczeń.

Niektóre kwestie podatkowe

Dopłaty nie powodują powstania przychodu w spółce z o.o. wyłącznie wówczas, gdy są wniesione zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych. W przypadku naruszenia zasad ustawowych może okazać się, że urzędnicy skarbowi zinterpretują świadczenie na rzecz spółki jako pożyczkę lub darowiznę ze wszystkimi konsekwencjami podatkowymi. Ostateczna kwalifikacja świadczenia zależy nie tyle od jego nazwy (w uchwale, wezwaniu i w tytule przelewu będzie bowiem wpisane „dopłata”), co od charakteru. I tu rola radcy prawnego spółki jest znacząca, bo na wszelkie odstępstwa od regulacji art. 177-179 k.s.h. należy patrzeć pod kątem możliwych komplikacji podatkowych. Jeżeli wpłata ma charakter bezzwrotny, powinna być potraktowana tak jak darowizna, tzn. wartość otrzymanych środków będzie stanowiła przychód podatkowy. Jeżeli natomiast wpłata ma charakter zwrotny, powinna być traktowana tak jak pożyczka. Oznacza to, że w przypadku braku oprocentowania przychodem podatkowym będzie wartość nieodpłatnego świadczenia, tj. kwota odsetek, jaką spółka musiałaby zapłacić w celu uzyskania finansowania na warunkach rynkowych.

Z orzecznictwa

Aby można było uznać, że wniesienie dopłaty w celu zwiększenia kapitału zakładowego nie stanowi przychodu podatkowego, spełniona musi zostać dyspozycja art. 12 ust. 4 pkt 11 u.p.d.o.p. Mowa jest w niej o konieczności dokonania dopłaty wnoszonej do spółki w trybie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Istotne znaczenie dla prawnopodatkowej kwalifikacji dopłat do kapitału zakładowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ma przepis art. 177 ust. 2 k.s.h. Realizacja postanowień umowy spółki, podobnie jak uchwały zgromadzenia wspólników, nie podlega ocenie organów podatkowych z punktu widzenia ich skutków prywatnoprawnych. Inaczej natomiast rzecz ma się, gdy prawo podatkowe uzależnia zastosowanie konkretnego rozwiązania od reguł wskazanych w innych dziedzinach prawa, odwołując się do określonego wzorca zachowania. Taki wzorzec zachowania podatników podatku dochodowego od osób prawnych, na którym opierają się prawa i obowiązki wspólników spółek handlowych, uwzględniający zasadę proporcjonalności, zawiera art. 177 k.s.h. Zbadanie więc okoliczności wskazujących na jego realizację lub na uchybienia w tym zakresie ma istotne znaczenie dla prawidłowego kształtu stosunku prawnopodatkowego oraz wysokości zobowiązania podatkowego (...).

Kierując się zatem dyspozycją art. 12 ust. 4 pkt 11 u.p.d.o.p., organy podatkowe (...) miały prawo i obowiązek zbadania trybu i zasad dokonanych wpłat. W wyniku tej oceny przyjęły one słusznie (...), iż zasada proporcjonalnego wnoszenia dopłat do kapitału zakładowego spółki, o jakiej mowa w tym przepisie, nie została zrealizowana. Dopłatę dokonano niezgodnie z zasadą proporcjonalności wyrażoną w art. 178 § 2 k.s.h. Wobec tego organy podatkowe nie mogły zastosować art. 12 ust. 4 pkt 11 u.p.d.o.p., trafnie uznając, że dopłata ta nie może stanowić przychodu spółki. Fakt ten zrodził więc określone skutki prawnopodatkowe, powodujące zaliczenie dopłat do przychodów spółki na podstawie art. 12 ust. 1 u.p.d.o.p., a w konsekwencji ich opodatkowanie.

Wyrok NSA z 19 grudnia 2006 r., sygn. akt II FSK 26/06, PP z 2007 r. nr 4, poz. 47

1. Z wykładni systemowej wewnętrznej - z zestawienia treści art. 16 ust. 1 pkt 53, art. 12 ust. 4 pkt 3 i art. 12 ust. 4 pkt 11 u.p.d.o.p. - wynika, iż terminu „dopłaty” w art. 12 ust. 4 pkt 11 u.p.d.o.p. użyto w ustawie dla określenia zarówno dopłat wnoszonych do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i dodatkowych dopłat wnoszonych do spółek akcyjnych.

2. W art. 12 ust. 4 pkt 11 u.p.d.o.p. ustawodawca reguluje otrzymanie dopłat także przez spółki akcyjne. Bez znaczenia dla właściwego odczytania art. 12 ust. 1 pkt 11 u.p.d.o.p. jest, czy regulacja art. 12 ust. 4 pkt 3 u.p.d.o.p. jest normą pustą i czy zgodny z prawem byłby w świetle przepisów prawa handlowego zwrot dopłaty otrzymanej przez spółkę akcyjną. Treść tego przepisu wskazuje bowiem na intencję ustawodawcy objęcia jednym terminem wszelkich dopłat wnoszonych do spółek prawa handlowego. Dodatkowe dopłaty wnoszone do spółek akcyjnych w nomenklaturze użytej w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych także są dopłatami, choć o innym charakterze.

3. Sąd nie podziela zasadności argumentacji, iż o braku związku z przychodami Skarżącej stanowić może niewspółmierność uzyskanego przychodu z poniesionym wydatkiem. Taka wykładnia prowadziłaby do zakwestionowania możliwości pomniejszenia przychodu o koszty jego uzyskania w każdym przypadku wystąpienia straty, a z treści art. 7 ust. 2 u.p.d.o.p. wynika, że ustawodawca nie wyłącza takiej możliwości; ponadto art. 15 ust. 1 u.p.d.o.p. wymaga jedynie, by wydatek poniesiony był w celu uzyskania przychodu, nie dochodu.

Wyrok WSA w Warszawie z 11 lutego 2005 r., sygn. akt III SA/Wa 1288/04, niepublikowany

Ciekawie prezentuje się również kwestia dopłat na gruncie przepisów o kosztach podatkowych. Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 60 u.p.d.o.p. nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych spółce przez jej udziałowca (akcjonariusza) posiadającego nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki albo udziałowców (akcjonariuszy) posiadających łącznie nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec udziałowców (akcjonariuszy) tej spółki posiadających co najmniej 25% udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale takiego udziałowca (akcjonariusza) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni. Przepisy te znajdują zastosowanie w przypadkach, kiedy zadłużenie spółki (pożyczkobiorcy) wobec powyżej wymienionych udziałowców oraz wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale takich udziałowców przekroczy określony pułap liczony w stosunku do wielkości kapitału zakładowego pożyczkobiorcy. Przy obliczaniu wartości zadłużenia, o którym mowa w art. 16 ust. 1 pkt 60 u.p.d.o.p., nie należy wliczać do niego dopłat do kapitału wniesionych do spółki przez wspólnika. Wniesienie dopłaty przez wspólnika nie tworzy zadłużenia po stronie spółki wobec tego wspólnika i nie może być utożsamiane z zadłużeniem w ogóle.⁵

Adam Malinowski

radca prawny

¹ Np. zapis: „na podstawie § 11 ust. 1 umowy spółki z dnia 11 kwietnia 2000 r. zostają nałożone na wspólników dopłaty w wysokości 500 zł na każdy posiadany udział, tj. w pięciokrotnej wysokości udziału”.

² Sformułowanie użyte w pkt 4 uchwały jest autentyczne i spowodowało w 8-osobowej spółce z o.o. konieczność równomiernego pokrycia dopłat przez wspólników za jednego z nich, który odmówił zapłaty. Stało się to później przyczyną wyłączenia wspólnika ze spółki.

³ Art. 177 § 1 i 2 k.s.h. w zw. z art. 58 § 1 k.c.

⁴ Warunek to zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego można uzależnić skutki prawne określonej czynności. Ziszczenie się warunku nie ma mocy wstecznej, chyba że inaczej zastrzeżono. Warunkowo uprawniony może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa (art. 91 k.c.). Jeżeli czynność prawna obejmująca rozporządzenie prawem została dokonana pod warunkiem, późniejsze rozporządzenia tym prawem tracą moc z chwilą ziszczenia się warunku o tyle, o ile udaremniają lub ograniczają skutek ziszczenia się warunku. Jednakże gdy na podstawie takiego rozporządzenia osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem (art. 92 k.c.). Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się ziścił. Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do ziszczenia się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się nie ziścił (art. 93 k.c.).

⁵ Por. pismo I Wielkopolskiego Urzędu Skarbowego w Poznaniu z 13 maja 2005 r., znak ZD/406-47/CIT/05.

Więcej informacji znajdziesz w serwisie MOJA FIRMA