Kiedy przedsiębiorca może ponieść odpowiedzialność karną?

Niekaralność jest dla przedsiębiorcy stanem pożądanym i warunkiem skutecznego prowadzenia działalności. Ewentualna karalność, w tym rodzaj i rozmiar kary oraz orzeczone środki karne mogą, bowiem mieć daleko idące konsekwencje dla bytu prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa.

Oczywiście jedną z najbardziej dolegliwych jest kara pozbawienia wolności, która również może być orzeczona wobec przedsiębiorcy, jak wobec każdego obywatela.

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej może być orzeczony nawet na zawsze.

Orzeczenie przepadku mienia, obowiązku naprawienia szkody czy nawiązki może podciąć materialne podstawy funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dolegliwe mogą być również grzywny.

Niekaralność jest coraz częściej wymogiem uczestniczenia w przetargach a niektóre rodzaje działalności (np. w zakresie transportu drogowego) mogą być wykonywane tylko przez osoby niekarane za określone typy przestępstw.

Zobacz: Kiedy patent może wygasnąć lub zostać unieważniony?

Niektóre typy przestępstw są nierozłącznie związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (np. przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu) a niektóre są przestępstwami, które może popełnić każdy - również przedsiębiorca w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą (np. przestępstwo paserstwa).

Co może nam zarzucić kontrahent?

Dokonanie przestępstw oszustwa i przywłaszczenia powierzonego mienia to najczęstsze zarzuty karne wobec przedsiębiorców.

W rozumieniu prawa karnego pojęcia te znacznie różnią się od ich potocznego pojmowania.

Kiedy mamy do czynienia z przywłaszczeniem mienia?

Z karalnym przywłaszczeniem będziemy mieć do czynienia wtedy, gdy kontrahent powierza przedsiębiorcy rzeczy ruchome (np. właściciel samochodu powierza go komisantowi, właściciel cegły powierza ją murarzowi w celu postawienia budynku) a następnie przedsiębiorca nie zwraca kontrahentowi powierzonych rzeczy – wszystkich lub ich części.

W przypadku powierzenia i niezwrócenia pojedynczej rzeczy a także niezwrócenia wszystkich rzeczy określonego rodzaju odpowiedzialność karna przedsiębiorcy jest oczywista. Wykluczyć ją może jedynie zabór lub zniszczenie rzeczy przez osobę trzecią lub w wyniku siły wyższej.

W przypadku niezwrócenia jedynie części rzeczy określonego rodzaju (np. cegły) na organach ścigania ciąży obowiązek wykazania, że część z powierzonych rzeczy nie została zużyta i zwrócona kontrahentowi.

Bez znaczenia jest, czy przywłaszczone rzeczy pozostają nadal w bezprawnym posiadaniu przedsiębiorcy czy też zostały przez niego zużyte w inny sposób.

Czy brak zapłaty to oszustwo?

Nie zawsze. Sam fakt niezapłacenia kontrahentowi nie wystarcza do uznania przedsiębiorcę za winnego popełnienia przestępstwa oszustwa. Jak wskazuje praktyka sądowa, sytuacje takie są głównym powodem składania przez pokrzywdzonych zawiadomień o popełnieniu przestępstwa.

Zarzut popełnienia przestępstwa oszustwa na szkodę kontrahenta zostanie potwierdzony w sądzie, gdy oskarżyciel wykaże, że przedsiębiorca:

- działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej

- doprowadził swojego kontrahenta do niekorzystnego rozporządzenia mieniem

- uczynił powyższe poprzez wprowadzenie go w błąd, albo wyzyskanie jego błędu lub wyzyskanie tego, że nie mógł on należycie ocenić swojego działania.

Ocena czy przesłanki te zostały spełnione zależy od okoliczności konkretnej sprawy i każdorazowo należy do sądu. Przesłanki są opisowe i nie ma jednego szablonu pasującego do wszystkich sytuacji, które niesie życie.

W orzecznictwie sądów przyjmuje się, że jeśli przedsiębiorca:

- ma długi, których wartość przekracza wartość jego majątku i

- zaciąga dalsze zobowiązania z odroczonym terminem zapłaty i

- informuje jednocześnie błędnie kontrahentów, że ma możliwość wywiązania się z obowiązku zapłaty,

to doprowadza tych kontrahentów do niekorzystnego rozporządzenia mieniem poprzez wprowadzenie w błąd co do swoich możliwości płatniczych.

Polecamy: Jak rozliczać koszty w czasie

Z drugiej jednak strony, jeśli w toku długotrwałej współpracy handlowej przedsiębiorca dostarcza drugiemu przedsiębiorcy towar, (mimo, że ten drugi trwale zalega z zapłatą za poprzednio dostarczone partie towaru) - uznaje się, że nie są spełnione przesłanki przestępstwa oszustwa.

Dostawca mógł się, bowiem spodziewać, że nie uzyska zapłaty a dostarczając towar pomimo braku zapłaty za poprzednie partie wziął na siebie ryzyko.

Zapłata na rzecz pokrzywdzonego w toku procesu nie spowoduje uniewinnienia ale będzie miała wpływ na wymiar niższej kary.

Czy karalne są działania na szkodę wierzycieli?

Tak. Przedsiębiorca winien wystrzegać się usuwania, ukrywania, zbywania, darowywania, niszczenia, obciążania, uszkadzania składników swojego majątku wtedy, gdy:

- grozi mu niewypłacalność lub upadłość,

- toczy się przeciwko niemu postępowania egzekucyjne.

Działania takie podlegają karze, która jest ostrzejsza, jeśli w ten sposób przedsiębiorca wyrządził szkodę wielu wierzycielom.

Niewypłacalny przedsiębiorca ma również obowiązek równego traktowania wszystkich wierzycieli. Jeśli nie jest w stanie zaspokoić ich wszystkich – pod rygorem odpowiedzialności karnej nie może zaspokajać jedynie wybranych.

W takiej sytuacji musi dzielić posiadane środki proporcjonalnie dla wszystkich wierzycieli.

Przedsiębiorca odpowiada tylko za swoje czyny. W sytuacji, gdy jego majątek zajęty jest w postępowaniu egzekucyjnym nie odpowiada za to, że wierzyciel nie uzyskał zaspokojenia bo nie złożył wniosku o egzekucję ani za błędy komornika dokonane przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji.

Jakie jest ryzyko przedsiębiorców pośredniczących w sprzedaży?

Osoby zawodowo trudniące się pośrednictwem w sprzedaży rzeczy (samochodów, biżuterii) mogą narazić się na zarzut popełnienia przestępstwa paserstwa.

Zakazane jest nabywanie, pomaganie do zbycia, przyjmowanie i pomaganie do ukrycia rzeczy nabytych w wyniku czynu zabronionego wtedy, gdy:

- wiadomo, że rzecz pochodzi z przestępstwa,

- można jedynie przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego.

Zakaz dotyczy wszystkich, jednak postępowanie komisantów i prowadzących lombardy będzie w takich przypadkach oceniane również pod kontem obowiązku zachowania przez nich szczególnej staranności w prowadzonej działalności gospodarczej.

Przyjmuje się bowiem, że z uwagi na doświadczenie zawodowe i znajomość branży mają oni możliwość oceny, czy rzecz pochodzi np. z kradzieży.

Paserstwo dotyczy również programu komputerowego!

Czego pod groźbą kary nie wolno sprzedawcy?

Prawo karne chroni nabywców towarów między innymi w ten sposób, że zakazuje usuwania, podrabiania lub przerabiania:

- znaków identyfikacyjnych (np. tabliczek znamionowych urządzeń),

- daty produkcji lub daty przydatności towaru lub urządzenia.

Przedsiębiorca będzie winien przestępstwa zarówno wtedy, gdy osobiście dokona oszukańczych zabiegów jak i wtedy gdy poleci ich dokonanie swoim podwładnym – odpowie wtedy jako sprawca kierowniczy bądź polecający.

Dla bytu przestępstwa nie jest konieczne wywołanie szkody u nabywcy fałszywie oznaczonego produktu ani nawet sprzedanie produktu.

W obrocie gospodarczym karalne jest również podrabianie i przerabianie:

- zalegalizowanego narzędzia pomiarowego lub probierczego (np. waga, odważnik)

- znaku urzędowego, mającego stwierdzić upoważnienie (np. do wprowadzania towaru na polski obszar celny)

- wyniku badania (np. weterynaryjnego)

oraz używanie w obrocie publicznym takiego narzędzia i przedmiotów opatrzonych takimi podrobionymi albo przerobionymi znakami.

Jakie działania są przestępstwami na szkodę pracownika?

Przestępstwa, których przedsiębiorca może dopuścić się na szkodę pracownika dotyczą przede wszystkim:

- niezbywalnych uprawnień pracownika z tytułu pozostawania w stosunku pracy,

- prawa do poszanowania godności i wolności pracownika.

Przestępstwa na szkodę pracownika to również czyny popełnione w stosunku do pracownika, z którym pracodawca nie zawarł formalnej umowy o pracę.

Przestępstwa związane z wykonywaniem stosunku pracy.

W stosunkach pracodawca-pracownik karalne jest złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowniczych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. W tej kategorii mieści się między innymi:

- niewypłacanie bądź nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia,

- naruszanie przepisów o czasie pracy,

- nieodprowadzanie sładek na ubezpieczenie społeczne.

Postępowanie pracodawcy musi być przy tym nacechowane złą wolą, chęcią dokuczenia pracownikowi lub też mieć charakter trwałego i celowego działania.

Niedopełnienie obowiązków ciążących na pracodawcy z tytułu przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy pociąga za sobą odpowiedzialność karną wtedy, gdy niedopełnienie obowiązku naraża pracownika na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.

Karze podlega również niezgłoszenie pracownika do ubezpieczenia społecznego, nawet za jego zgodą a także niezawiadomienie o wypadku przy pracy i chorobie zawodowej i niesporządzenie wymaganej w takim przypadku dokumentacji.

Polecamy: serwis Urząd skarbowy

Czy seksualna sfera życia pracownika podlega ochronie prawno-karnej?

Tak. Seksualna sfera życia każdego człowieka podlega ochronie prawnej. W relacji pracodawca – pracownik karalne jest doprowadzenia pracownika do obcowania płciowego lub poddania się albo wykonania innej czynności seksualnej poprzez:

- nadużycie przez pracodawcę stosunku zależności,

- bądź poprzez wykorzystanie krytycznego położenia pracownika.

Dla przypisania pracodawcy wymuszenia seksualnego na pracowniku konieczne jest, aby:

- pracodawca żądał od pracownika bądź dopuszczał się w stosunku do niego czynności o charakterze seksulanym (np. dotykanie w miejsca intymne, całowanie)

- pracownik był przymuszony do niechcianych zachowań z uwagi na zależność od pracodawcy.

Zgoda pracownika na dokonanie czynności seksualnych nie wyklucza przestępności czynu jeśli była spowodowana obawą utraty pracy czy pogorszenia jej warunków.

Czy pracodawca ponosi odpowiedzialność karną za dyskryminowanie pracownika ze względu na wyznanie?

Tak. Karalne jest ograniczanie człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość. Dotyczy to miedzy innymi nierównego traktowania w pracy z uwagi na wyznanie.

Przejawiać się może w formie:

- nieawansowania pracownika pomimo spełnienia wszystkich warunków,

- zaniżenia wynagrodzenia w porównaniu do innych osób pracujących na podobnym stanowisku i z podobnym stażem pracy.

Omówione wyżej przestępstwo może być popełnione również na szkodę potencjalnego pracownika, jeśli pracodawca odmówi przyjęcia do pracy z uwagi na wyznanie kandydata.

Czy zanieczyszczenie środowiska jest przestępstwem?

Tak, ale pod pewnymi warunkami. Karalne jest:

- dokonanie zniszczenia w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach,

- niszczenie albo uszkadzanie roślin lub zwierząt na terenie objętym ochroną powodujące istotną szkodę,

- niszczenie albo uszkadzanie roślin lub zwierząt pozostających pod ochroną gatunkową i powodujące istotną szkodę

- składowanie, usuwanie, przerabianie, unieszkodliwianie albo przewożenie wbrew przepisom odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu wielu osób lub spowodować zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach

- sprowadzanie wbrew przepisom z zagranicy odpadów lub substancji zagrażających środowisku,

- nieutrzymywanie wbrew obowiązkowi w należytym stanie lub nieużywanie urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub ziemię przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed promieniowaniem radioaktywnym lub jonizującym,

- wznoszenie nowego lub powiększenie wbrew przepisom istniejącego obiektu budowlanego albo prowadzenie działalności gospodarczej zagrażającej środowisku, na terenie objętym ochroną ze względów przyrodniczych lub krajobrazowych albo w otulinie takiego terenu.

Skutek w postaci zniszczeń o znacznych rozmiarach to spowodowanie nieodwracalnych strat, które dotknęły wielkich obszarów roślinności (np. wycięcie lub doprowadzenie do wyschnięcia kilku hektarów lasu) albo dużej liczby zwierząt (np. wytrucie ryb w jeziorze lub stawie). W świetle orzecznictwa Sądu Najwyzszego decydujące są rozmiary strat a nie ich wartość pieniężna.

Zaistnienie istotnej szkody należy oceniać z uwzględnieniem kryteriów przyrodniczych.

Jeżeli uszkodzenie lub zniszczenie dotyczy roślin albo zwierząt objętych ochroną gatunkową, karalność jest niezależna od miejsca popełnienia czynu (może to więc być zarówno teren objęty ochroną, jak i każde inne miejsce, np. teren ZOO, wystawowy, zabudowań gospodarskich itp.).

W wypadku przestępstwa niszczenia lub uszkadzania roślin lub zwierząt na terenie objętym ochroną (park narodowy, rezerwat przyrody, zespół przyrodniczo-krajobrazowy) chodzi o zwierzęta i roślinność w stanie wolnym.

W braku takiego zastrzeżenia odpowiedzialnością karną są również objęte zniszczenia zwierząt hodowlanych (np. wytrucie ryb w stawie hodowlanym) lub upraw roślin w znacznych rozmiarach.

Analiza orzeczeń sądowych prowadzi do wniosku, że środkami karnymi szczególnie adekwatnymi w odniesieniu do sprawców przestępstw przeciwko środowisku są zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Spowodowanie niebezpiecznego zdarzenia –karalne nawet, gdy jest nieumyślne.

Karze podlega umyślne i nieumyślne sprowadzenie zdarzenia lub bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać:

- pożaru,

- zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu,

- eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących,

- gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego.

Osoba, która sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach:

- powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenia się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej lub roślinnej,

- wyrabiając lub wprowadzając do obrotu szkodliwe dla zdrowia substancje, środki spożywcze lub inne artykuły powszechnego użytku lub też środki farmaceutyczne nie odpowiadające obowiązującym warunkom jakości,

- powodując uszkodzenie lub unieruchomienie urządzenia użyteczności publicznej, w szczególności urządzenia dostarczającego wodę, światło, ciepło, gaz, energię albo urządzenia zabezpieczającego przed nastąpieniem niebezpieczeństwa powszechnego lub służącego do jego uchylenia,

- zakłócając, uniemożliwiając lub w inny sposób wpływając na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych,

podlega karze również wtedy, gazu działa nieumyślnie. Jeśli skutkiem czynu jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, czyn zagrożony jest surowszą karą.

Sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo z mocy prawa nie podlega karze. Jeśli jednak doszło już do sprowadzenia zdarzenia ale sprawca dobrowolnie uchylił niebezpieczeństwo grożące życiu lub zdrowiu wielu osób to może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary, jeśli nie zginął człowiek ani też wiele osób nie poniosło ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

O czym pamiętać ubiegając się o kredyt i inne finansowanie zewnętrzne?

Starając się o uzyskaniekredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, elektronicznego instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego od:

- banku

- jednostki organizacyjnej prowadzącej na podstawie ustawy działalność gospodarczą podobną do działalności bankowej (np. banki hipoteczne, spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe),

- organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi

pod groźbą kary nie wolno:

- przedkładać podrobionego, przerobionego, poświadczającego nieprawdę albo nierzetelnego dokumentu,

- nierzetelnego, pisemnego oświadczenia dotyczącego okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia.

Dokument to przedmiot, który stanowi dowód prawa, stosunku prawnego albo okoliczności mającej znaczenie prawne. Najczęściej przybiera formę papierową.

Fałszywe są dokumenty podrobione lub przerobione, natomiast przez "poświadczające nieprawdę" należy rozumieć dokumenty autentyczne, które zawierają informacje nieprawdziwe (np. autentyczny wypis z księgi wieczystej pomijający informację o wpisie hipoteki).

Nierzetelne oświadczenia, to takie, które zawierają informacje nieprawdziwe albo przemilczenia mające sugerować inny stan rzeczy niż rzeczywisty. Warunkiem penalizacji jest, aby oświadczenia te były złożone w formie pisemnej.

Fałszywe lub stwierdzające nieprawdę dokumenty albo nierzetelne pisemne oświadczenia muszą dotyczyć okoliczności istotnych dla uzyskania środków finansowych z zewnątrz lub zamówienia publicznego. Okoliczność tę należy to oceniać na podstawie odpowiednich przepisów dotyczących warunków funkcjonowania konkretnej instytucji.

Co istotne, sprawca musi wiedzieć, że przedkłada fałszywe lub poświadczające nieprawdę dokumenty, lub składa nierzetelne pisemne oświadczenie.

Nie jest przestępstwem sam fakt, iż kredytobiorca nie spłaca zaciągniętego kredytu albo udzielonej pożyczki!

Kredytobiorca, pożyczkobiorca, beneficjent i ten, kto uzyskał zamówienie publiczne ma obowiązek powiadomić właściwy podmiot o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z elektronicznego instrumentu płatniczego.

Bezkarny będzie sprawca, który:

- złożył fałszywe oświadczenie, co do okoliczności niemających znaczenia dla pozyskania środków finansowych lub zamówienia publicznego,

- nie wiedział, że zawarte w przedłożonej przez niego dokumentacji dane są nieprawdziwe.

Nie będzie podlegał karze,ten, kto przed wszczęciem postępowania karnego:

- dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego,

- zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo

- zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.