Jak zabezpieczyć wykonanie kontraktu

Tu wszystko zależy od celu, który sobie stawiamy. Jeśli ma to być alternatywa dla spłaty należności, warto wybrać silne zabezpieczenie osobiste (np. weksel) lub rzeczowe (np. hipoteka). Gdy naszym celem jest dodatkowe zmobilizowanie kontrahenta do spłaty, można poprzestać na słabszych umowach, które wymagają dla realizacji swych postanowień długotrwałego postępowania w sądzie.

Jedną z interesujących możliwości zabezpieczenia wierzytelności jest zgoda dłużnika na dobrowolne poddanie się egzekucji (art. 777 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego; Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.). Dzięki takiemu oświadczeniu wierzyciel unika długotrwałego i kosztownego procesu, choć należy wspomnieć że nie oznacza ono automatycznego zaspokojenia roszczeń. Oświadczenie takie powinno być sporządzone w formie aktu notarialnego. Tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który:

• obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie oznaczonych, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, lokalu, nieruchomości lub statku wpisanego do rejestru, gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany,

• obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu o całość lub część roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

Oczywiście termin może być wyznaczony przez datę lub nadejście określonego zdarzenia, a dłużnik poddaje się egzekucji tylko co do zobowiązań, które zostały opisane w oświadczeniu. Wierzyciel posiadający oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, chcąc zaspokoić swoje roszczenia powinien złożyć je w sądzie rejonowym właściwości ogólnej dłużnika z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności. Sąd powinien rozpoznać wniosek w ciągu trzech dni. Następnie wierzyciel może zgłosić się do komornika w celu wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

ZAPAMIĘTAJ

Egzekucja na podstawie aktu notarialnego musi być prowadzona przez komornika.

Weksel można stosować przy wszystkich rodzajach umów i jest to zabezpieczenie bardzo silne, przed którym w zasadzie nie ma obrony, jako że kreuje zobowiązanie abstrakcyjne, niezależne od ważności stosunku podstawowego. Dodatkową zaletą weksla jest możliwość zastąpienia pieniądza (i uproszczenia stosunków między kilkoma stronami) oraz dochodzenie roszczeń w postępowaniu nakazowym, które pozwala na wydanie orzeczenia na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron oraz na szybką i sprawną egzekucję. Pieniądze można zresztą uzyskać dużo szybciej, po prostu sprzedając weksel i zaspokajając roszczenie wierzyciela.

Wystawienie weksla jest bardzo proste - najważniejszą sprawą jest podpis wystawcy (i innych dłużników), który nie musi być czytelny, choć musi być własnoręczny. Weksel trasowany musi też zawierać nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono, bezwarunkowe polecenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej, nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata), oznaczenie terminu i miejsca płatności, nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana, oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla, wreszcie podpis wystawcy. Podobnie wyglądają warunki prawidłowości weksla własnego, w którym liczba uczestników jest zredukowana do dwóch osób. Co oczywiste nie ma w tym wypadku trasata, a głównym dłużnikiem wekslowym jest wystawca. Zabezpieczenie wekslowe może przy tym dotyczyć zarówno wierzytelności oznaczonej i istniejącej, jak również przyszłej. W tym ostatnim wypadku bardzo dobrym zabezpieczeniem może okazać się weksel in blanco, czyli dokument niezupełny w chwili wystawienia. Określenie okoliczności uprawniających do wypełnienia powinna zawierać deklaracja, w której zostaną wpisane brakujące elementy - suma zobowiązania, data wystawienia i termin zapłaty. Jej istnienie może też ułatwić odparcie ewentualnych zarzutów wystawcy, że weksel został uzupełniony niezgodnie z porozumieniem. W następstwie wypełnienia weksla in blanco zgodnie z porozumieniem powstaje zobowiązanie osoby podpisanej na wekslu (wręczającej dokument) o treści określonej w tekście powstałym na skutek wypełnienia. Odbiorca weksla in blanco uzyskuje z mocy porozumienia uprawnienie do wykreowania zobowiązania osoby, która złożyła podpis.

ZAPAMIĘTAJ

Wierzyciel nie może z mocy weksla uzyskać więcej praw niż przysługuje mu w ramach stosunku, z którego wynika wierzytelność, a spełnienie jednego z tych zobowiązań powoduje wygaśnięcie także drugiego.

Dłużnik ma zawsze możliwość podnoszenia zarzutu wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem. Fakt ten jednak nie oznacza, że w takim wypadku osoba, która wręczyła weksel, nie jest w ogóle zobowiązana wekslowo. Przyjąć należy, że w takiej sytuacji odpowiedzialność dłużnika istnieje w takich granicach, w jakich odpowiadałby w razie prawidłowego wypełnienia dokumentu. Na takim stanowisku stanął też SN w wyroku z 26 stycznia 2001 r. (sygn. akt II CKN 25/00, OSNC z 2001 r. nr 7-8, poz. 117), w którym stwierdzono: w wyniku wypełnienia weksla in blanco częściowo niezgodnie z porozumieniem na niekorzyść osoby na nim podpisanej, osoba ta może stać się zobowiązana wekslowo w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu (deklaracji wekslowej).

Poręczenie występuje w polskim prawie w dwu podstawowych odmianach. Po pierwsze, może być poręczeniem cywilnoprawnym, a po drugie - mocniejszym poręczeniem wekslowym. Wskazane instytucje niekiedy się zazębiają i jest możliwa konwersja poręczenia wekslowego (awalu) na cywilnoprawne. Z drugiej strony jak wskazał SN w wyroku z 24 października 2003 r. (sygn. akt III CK 35/02, niepublikowany): poręczenie wekslowe jest instytucją całkowicie odrębną od poręczenia cywilnego i stosuje się do niego wyłącznie przepisy prawa wekslowego. Przepisy kodeksu cywilnego o poręczeniu nie mają zastosowania do poręczenia wekslowego nawet w drodze analogii. Nie ma zatem także zastosowania do poręczenia wekslowego przepis art. 887 k.c. przewidujący odpowiedzialność odszkodowawczą wierzyciela wobec poręczyciela za szkodę wyrządzoną w wyniku wyzbycia się zabezpieczenia wierzytelności albo środków dowodowych. Co z tego wynika dla wierzyciela? Otóż jest on stroną uprzywilejowaną i może pociągnąć poręczyciela do odpowiedzialności nawet w sytuacji gdy zobowiązanie dłużnika głównego jest nieważne. Oczywiście inaczej będzie w razie nieważności całego weksla na skutek wady formalnej (np. zeskanowanego podpisu).

Najpierw zajmiemy się jednak poręczeniem cywilnym. Jest to po prostu umowa, na mocy której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik tego nie uczynił. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Nie może zatem żadną miarą dojść do ustnego zobowiązania - podobnie nie będzie skuteczne przesłanie oświadczenia faksem lub mailem (nie ma tu własnoręcznego podpisu). Warto wiedzieć, że można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej. Jeżeli nie oznaczono wysokości długu, cała umowa poręczenia jest nieważna. Bezterminowe poręczenie za dług przyszły może być przed powstaniem długu odwołane w każdym czasie. Poręczenie ma charakter akcesoryjny, czyli zależy od istnienia głównego długu. Innymi słowy o zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Jeśli zatem dłużnik główny zwróci część pieniędzy, to od razu maleje zobowiązanie żyranta.

Czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela.

PRZYKŁAD

10 listopada 2009 r. strony zawarły umowę sprzedaży samochodu marki Toyota Corolla z 2006 r. za cenę 38 000 zł. Zapłatę tej ceny poręczyła w pisemnej umowie spółka jawna. Po tygodniu strony zgodnie zwiększyły cenę sprzedaży do 41 000 zł na skutek zamontowania w samochodzie dodatkowego wyposażenia. W takim wypadku zwiększenie odpowiedzialności poręczyciela jest możliwe, tylko jeśli wyrazi on na takie rozwiązanie zgodę na piśmie.

Poręczenie i zastaw jako zabezpieczenie kontraktu

Jeżeli z umowy nie wynika nic innego, poręczyciel obok świadczenia głównego (zwrotu głównego długu) jest zobowiązany także do świadczeń ubocznych (np. odsetek za opóźnienie) i zapłaty kosztów niezbędnych do zabezpieczenia lub dochodzenia roszczenia. Ponosi także odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wierzycielowi na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania i odpowiada za wady rzeczy. Innymi słowy, zawsze zakres jego odpowiedzialności jest refleksem obowiązków ciążących na dłużniku głównym i w zasadzie pokrywa się z tymi obowiązkami. Podstawową zaletą poręczenia cywilnego jest jednak solidarność zobowiązania.

PRZYKŁAD

Jeden ze wspólników spółki cywilnej „poręczył na piśmie za dług zaciągnięty przez Tomasza G. prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą do kwoty 2500 zł. Poręczyciel odpowiada za spłatę zobowiązania solidarnie z dłużnikiem głównym. W praktyce solidarność oznacza, że wierzyciel może wybrać zobowiązaną osobę (wedle dowolnego kryterium - np. z powodu jej lepszej sytuacji materialnej) i dochodzić od niej bezpośrednio zapłaty - nawet nie domagając się pieniędzy od dłużnika głównego. Jedynym obowiązkiem wierzyciela (który jednak nie ma wypływu na charakter odpowiedzialności) jest zawiadomienie poręczyciela o opóźnieniu. Co gorsza, jeśli wspólnik reprezentował spółkę na mocy art. 865 i 866 k.c., to zaciągnął zobowiązanie skuteczne względem pozostałych wspólników.

Dług osoby, która poręczyła za przedsiębiorcę, staje się wymagalny już z chwilą, gdy dłużnik główny opóźni się ze spełnieniem swego świadczenia. Z tego wynika, że niezawiadomienie poręczyciela o opóźnieniu pozostaje bez wpływu na wymagalność roszczenia (wyrok SA w Katowicach z 29 stycznia 2004 r. sygn. akt I ACa 401/03, niepublikowany). Jeżeli jednak termin płatności długu nie jest oznaczony albo jeżeli płatność długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły - od daty powstania długu żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość temu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa. Nie jest przy tym konieczne oczekiwanie na wiążącą odpowiedź wierzyciela - wystarczy, jeśli ta nie nadejdzie niezwłocznie. Poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika, wzywając go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie może on podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział.