Otwarcie postępowania upadłościowego a ochrona dłużnika przed egzekucją
Na wstępie należy podkreślić, że konsekwencje opisane w prawie upadłościowym wywołuje dopiero postanowienie o ogłoszeniu upadłości dłużnika – samo zaś złożenie wniosku w tym przedmiocie nie ma wpływu na możliwość kontynuowania czy wszczynania przeciw dłużnikowi postępowań egzekucyjnych (por. wyrok NSA z dnia 10 stycznia 2012 r., II FSK 1182/10). Jednak zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe (dalej jako: „PrUp”) po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości sąd niezwłocznie orzeka w przedmiocie zabezpieczenia – z urzędu lub na wniosek. Zabezpieczenie takie może obejmować zawieszenie postępowania egzekucyjnego (art. 39 PrUp).
Polecamy: Kodeks pracy 2019 - komentarz
Kluczowe znaczenie w zakresie dalszych konsekwencji zbiegu postępowania upadłościowego z postępowaniem egzekucyjnym ma art. 52 PrUp, zgodnie z którym data wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest datą upadłości.
Istnieje spór w doktrynie co do rozstrzygnięcia, czy datą otwarcia postępowania upadłościowego jest początek dnia, w którym zapada postanowienie o ogłoszeniu upadłości, czy koniec tego dnia. Doktryna obecnie, poza odosobnionym stanowiskiem SSA Stanisława Gurgula, również w oparciu o postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2004 r. w sprawie pod sygnaturą II CK 364/03, przyjmuje stanowisko, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości wywiera skutek z początkiem dnia, w którym zostało wydane, a skutki wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości powstają od godziny 00:00, czyli z początkiem dnia umieszczonego w postanowieniu sądu upadłościowego jako dzień jego wydania. W tej sytuacji pozew przeciwko upadłemu dłużnikowi wniesiony w dacie postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest pozwem wniesionym po ogłoszeniu upadłości.
Kwestie oddziaływania postępowania upadłościowego na postępowanie egzekucyjne reguluje ogólnie art. 144 PrUp. Treść art. 144 ust. 1 i 2 PrUp nie pozostawia wątpliwości, że stroną postępowań cywilnych i administracyjnych dotyczących masy upadłości jest syndyk, który działa na rzecz upadłego, lecz w imieniu własnym, a nie sam upadły dłużnik. Wszelkie konsekwencje podejmowanych przez syndyka czynności dotykają wprost osoby upadłego. Od powyższej zasady istnieją jednak wyjątki. Przepisów tych nie stosuje się do postępowań w sprawach o należne od upadłego alimenty oraz renty z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę. Po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe, administracyjne lub sądowoadministracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Dotyczy to także sądowego postępowania egzekucyjnego. Okoliczność ta wynika z odebrania dłużnikowi prawa do samodzielnego zarządu zgromadzonym majątkiem i obowiązku przekazania go syndykowi.
Dzień ogłoszenia upadłości tworzy nową prawną rzeczywistość dla dłużnika. Od tego dnia upadły dłużnik jest chroniony przez szczególną regulację wynikającą z art. 146 PrUp. Brzmienie tego przepisu zapewnia zawieszenie wszystkich postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko masie upadłości, czyli aktywom stanowiącym majątek upadłego w dniu ogłoszenia upadłości. Z kolei uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości powoduje umorzenie postępowań egzekucyjnych. Podkreślenia wymaga fakt, że zawieszenie postępowania egzekucyjnego uniemożliwia jedynie podejmowanie dalszych czynności – dokonane pozostają w mocy. Dopiero umorzenie postępowania egzekucyjnego powoduje uchylenie dokonanych czynności zgodnie z właściwymi przepisami. Zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia.
Polecamy serwis: Upadłość
Zawieszenie wszelkich postępowań egzekucyjnych skierowanych do majątku wchodzącego w skład masy upadłości następuje z mocy samego prawa w dniu wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Dotyczy to również postępowania wszczętego przez innego wierzyciela niż ten, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Zbędne jest wydawanie przez organ egzekucyjny jakiegokolwiek postanowienia w tym przedmiocie, ewentualnie zaś wydane postanowienie będzie miało jedynie deklaratoryjny charakter (umorzenie następuje z mocy samego prawa, tj. decyzji ustawodawcy, a nie jest czynnością organu egzekucyjnego, por. wyrok SN z dnia 31 marca 2000 r., III CKN 872/00). W doktrynie oraz judykaturze podnosi się, że regulacja art. 146 PrUp przesądza o prymacie postępowania upadłościowego nad egzekucyjnym (por. uchwała SN z dnia 16 maja 1996 r., III CZP 44/96).
W takiej sytuacji na podstawie art. 826 KPC następuje ipso iure uchylenie wszystkich dokonanych czynności egzekucyjnych, co powoduje upadek podstawy prawnej do przekazania wierzycielowi uzyskanych w egzekucji sum pieniężnych. Istotną kwestią pozostaje okoliczność, że zawieszenie postępowania nie uchyla dokonanych czynności, w związku z czym sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. W orzecznictwie przyjęto, że skutki zawieszenia oceniać należy według art. 179 § 2 i 3 w zw. z art. 13 § 2 KPC, co prowadzi do wniosku, że w okresie zawieszenia organ egzekucyjny nie podejmuje żadnych czynności, a zatem także nie przekazuje wierzycielowi egzekwującemu uzyskanych wcześniej, a do czasu ogłoszenia upadłości nierozdysponowanych, kwot.
W przypadku naruszenia przez organ egzekucyjny obowiązku wynikającego z art. 146 ust. 2 PrUp, polegającego na przekazaniu wierzycielom wyegzekwowanych kwot już po ogłoszeniu upadłości dłużnika, syndykowi przysługują dwa roszczenia. Jedno przeciwko wierzycielom o zwrot otrzymanych z naruszeniem powyższego przepisu kwot (na podstawie art. 405 KC) i drugie, odszkodowawcze, przeciwko organowi egzekucyjnemu o naprawienie szkody wyrządzonej bezprawnym działaniem organu egzekucyjnego (na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz art. 417 § 1 KC). Nie przysługuje syndykowi natomiast roszczenie o zwrot na podstawie art. 146 ust. 2 PrUp przez organ egzekucyjny kwoty przekazanej wierzycielom już po ogłoszeniu upadłości dłużnika (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 20.04.2010 r., I ACa 39/10).
Naganna, zdaniem niektórych, w tym względzie jest także praktyka komorników, którzy potrącają własne wynagrodzenie z kwoty przekazywanej do masy upadłości (P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne, Warszawa 2016, s. 294.). Po ogłoszeniu upadłości organ egzekucyjny nie może z wyegzekwowanych wcześniej środków części z nich rozdysponować na swoją rzecz tytułem pokrycia należnych kosztów egzekucyjnych (por. wyrok SN z dnia 18.06.2004 r., II CK 364/2003). Należy podkreślić, że prawo nie przewiduje możliwości tego typu potrącenia. W orzecznictwie przyjęto, że opłaty egzekucyjne pobrane przez komornika na jego rzecz po zawieszeniu postępowania egzekucyjnego stanowią korzyść majątkową uzyskaną przez organ egzekucyjny bez podstawy prawnej w rozumieniu art. 405 w zw. z art. 410 § 2 KC. Koszty egzekucyjne i wydatki postępowania, stanowiące należność wynikającą z tytułów wykonawczych stanowiących podstawę egzekucji, są świadczeniem nienależnym, ponieważ wraz z ogłoszeniem upadłości dłużnika odpadła podstawa prawna do ich uzyskania przez organ egzekucyjny.
Analiza orzecznictwa dowodzi również, jak istotnym problemem w razie zbiegu postępowań jest prawidłowy obieg informacji między organami upadłościowymi a egzekucyjnymi – warunkujący wykonanie normy prawnej regulującej wpływ postępowania upadłościowego na postępowanie egzekucyjne. Faktem jest istniejący problem braku regulacji przepływu informacji dotyczących wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości, jak i jego uprawomocnienia. Co prawda art. 53 ust. 5 PrUp nakłada obowiązek poinformowania o wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości znane sądowi organy egzekucyjne prowadzące egzekucję przeciw upadłemu, a w uzasadnieniu do projektu ustawy podnosi się, że taka regulacja ma służyć umożliwieniu organom egzekucyjnym zastosowanie się do regulacji art. 146 PrUp, to należy wziąć pod uwagę, że wypełnienie przez sąd upadłościowy tego obowiązku będzie uzależnione od ilości informacji, które znajdą się we wniosku o ogłoszenie upadłości przygotowanym przed dłużnika.
W doktrynie prawidłowo podkreśla się obowiązek weryfikacji przez komornika okoliczności ogłoszenia upadłości dłużnika, i to na każdym etapie prowadzonego postępowania egzekucyjnego, gdyż komornik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w wypadku wyegzekwowania i przekazania wierzycielowi choćby części z egzekwowanego roszczenia pieniężnego po ogłoszeniu upadłości dłużnika, w stosunku do którego prowadzone jest postępowanie egzekucyjne, a odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie ryzyka. Na tym polu należy ocenić pozytywnie najnowsze zmiany w prawie upadłościowym. Od 1 grudnia 2020 r. będą obowiązywały przepisy ustawy z dnia 6 grudnia 2019 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Dostęp do rejestru będzie powszechny za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.
W konsekwencji, wierzytelności powstałe przed datą ogłoszenia upadłości, a dochodzone po tej dacie - mogą być realizowane jedynie poprzez udział w postępowaniu upadłościowym, a ich egzekucja jest wykluczona. Dopiero w przypadku umorzenia postępowania upadłościowego wierzytelności podlegać będą rozdysponowaniu w ramach postępowania egzekucyjnego na zasadach ogólnych.
Polecamy serwis: Windykacja
© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.
Komentarze(0)
Pokaż:
NajnowszePopularneNajstarsze