Trybunał Konstytucyjny orzekł, że 9 spośród 13 przepisów ustawy regulującej odpowiedzialność karną tzw. podmiotów zbiorowych, które zaskarżyła Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, jest niezgodnych z konstytucją.
Od początku obowiązywania ustawy, na podstawie której firma może zostać skazana za przestępstwo popełnione przez osobę fizyczną (np. jej pracownika), przedsiębiorcy podnosili, że jest to kolejny bubel legislacyjny.
Trybunał Konstytucyjny zakwestionował rozwiązania regulujące wysokość kary i pozbawienie firmy prawa do obrony.
Niekonstytucyjne przepisy utracą moc z dniem 30 czerwca 2005 r., co ma zapewnić czas na nowelizację ustawy.
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych zaskarżyła do Trybunału Konstytucyjnego aż 13 przepisów, obowiązującej od 28 listopada ubiegłego roku, ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz.U. nr 197, poz. 1661). Trybunał uznał, że 9 z nich jest sprzecznych z konstytucją. Przypomnijmy, że ustawa wprowadziła możliwość skazania firmy za przestępstwo popełnione przez osobę fizyczną (np. pracownika firmy, członka zarządu). Do odpowiedzialności karnej może zostać pociągnięty tzw. podmiot zbiorowy – m.in. spółki, spółdzielnie, fundacje, wspólnoty mieszkaniowe, za określone typy przestępstw – np. przeciwko obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi, łapownictwu i płatnej protekcji. Aby można było skazać firmę, najpierw musi prawomocnie zakończyć się postępowanie wobec osoby fizycznej. Firma może zostać skazana na karę pieniężną w wysokości do 10 proc. przychodu osiągniętego w roku podatkowym poprzedzającym wydanie orzeczenia. Jeszcze większą dolegliwością może okazać się zakaz promocji, reklamy, ubiegania się o zamówienia publiczne czy prowadzenia określonej działalności. Trybunał orzekł, że podmiotowi zbiorowemu nie zagwarantowano możliwości obrony w postępowaniu prowadzonym przeciwko osobie fizycznej, co jest sprzeczne z artykułem 42 konstytucji. W ocenie TK, sprzeczne z ustawą zasadniczą jest również istnienie odpowiedzialności firmy, mimo że może ona nie mieć żadnego wpływu na popełnienie czynu zabronionego przez osobę fizyczną, będącą przedsiębiorcą. Zgodnie z zaskarżoną ustawą, podmiot zbiorowy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności nie tylko w razie prawomocnego skazania sprawcy, ale również prawomocnego warunkowego umorzenia postępowania lub umorzenia postępowania z powodu okoliczności wyłączających ściganie sprawcy. Trybunał stwierdził, że skoro dana okoliczność stanowi ujemną przesłankę odpowiedzialności osoby fizycznej, to nie może ona być jednocześnie dodatnią przesłanką odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. TK zakwestionował również przepisy dotyczące kar pieniężnych, w których pojawiają się pojęcia przychodów i wydatków, mające różne znaczenie w kilku ustawach. Podniósł również, że uzależnienie wysokości kary od przychodu zrywa związek pomiędzy popełnionym czynem a wysokością kary. Po stronie podmiotu zbiorowego istnieje zbyt duży margines niepewności co do ewentualnej kary. Trybunał postanowił, że niekonstytucyjne przepisy utracą moc z dniem 30 czerwca 2005 r. Odroczenie utraty mocy obowiązującej uzasadnił koniecznością nowelizacji ustawy, nie przesądził jednak o kierunkach przyszłych rozwiązań. Warto podkreślić, że TK w ustnym uzasadnieniu wyroku rozwiał niektóre wątpliwości związane ze stosowaniem ustawy. Stwierdził m.in., że odpowiedzialność podmiotu zbiorowego nie jest typową odpowiedzialnością karną, a także potwierdził, że może ona dotyczyć wyłącznie czynów popełnionych przez osobę fizyczną po 28 listopada 2003 r., czyli po dniu wejścia w życie ustawy. Sygn. akt K 18/03
