Polsce potrzebna jest przemyślana strategia dotycząca rozwoju kompleksowej „smart” komunikacji

Niełatwe jest również określenie celów wdrożenia inteligentnych rozwiązań, a ponadto cele te nierzadko ulegają zmianie w trakcie realizowania projektów. W którym kierunku powinny podążać inteligentne technologie w kraju nad Wisłą? Czy w Polsce jest w ogóle tworzony plan działania uwzględniający m.in. finansowanie i wartość dodaną rozwoju SG, skoro na chwilę obecną nie znamy nawet konkretnej koncepcji nowego rynku energii?

Smart Grid to nie to samo, co Smart Metering

Jacek Koźbiał, Ekspert reprezentujący Partnera Strategicznego Forum –  firmę Mikronika, w  której pełni funkcję Dyrektora ds. Spraw Systemów Pomiarowych Energii Elektrycznej –  uważa  iż inteligentne sieci często kojarzone są tylko z licznikami i ich zdalnym odczytem. Podobnie stwierdził podczas swojej prezentacji Michał Ajchel, Vice Prezes Rynku Energetyki Schneider Electric Polska, który powiedział, że jest to tylko „wierzchołek góry lodowej”. Koźbiał zwrócił uwagę na tytuł konferencji, szczególnie na słowo „komunikacja”, które zainteresowało firmę Mikronika już dwa lata temu, podczas pierwszej edycji wydarzenia.

Parafrazując eksperta, potrzebujemy inteligentnych urządzeń, które później wraz z  rozwojem myśli technicznej systematycznie łączymy w inteligentne sieci, ale sukces zapewnia dopiero inteligentna komunikacja, czyli samo działanie, któremu towarzyszą np. obróbka danych, analizy oraz zdolność do samo-naprawiania. Smart Communications powinno stanowić pomost między siecią fizyczną a rdzeniem IT i aplikacjami.

Podobnego zdania jest Jacek Piotrowski, Ekspert na rynku przemysłowym w dziedzinie użyteczności publicznych, EMEA Solutioning Team, Hewlett-Packard – firmy, która była drugim Partnerem Strategicznym konferencji. Piotrowski zaapelował do uczestników, że jeśli celem wdrożenia smart gridu w Polsce ma być usprawnienie odczytu liczników i zmiana faktur za faktyczne zużycie zamiast tzw. prognoz, to inwestycja z biznesowego punktu widzenia będzie po prostu nieopłacalna – zważając na koszty, tego typu cel jest warty osiągnięcia, tylko przy okazji zrealizowania konkretniejszego celu, który zapewni rentowność wdrażanego projektu. Zdaniem Piotrowskiego, dzięki rozwojowi smart gridu można osiągnąć nie tylko usprawnienie odczytów i  zwiększenie efektywności energetycznej (ważniejszej niż samo udogodnienie odczytu), ale również zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne poprzez obniżenie szczytowego obciążenia sieci. Uchronienie się przed potencjalnym blackoutem, którego ogromne finansowe konsekwencje trudno nawet oszacować, zdaje się być ważnym celem.

Michał Ajchel podkreślił, że każde włączenie lub wyłączenie źródła energii powoduje zmianę parametrów sieci, w tym parametrów zwarciowych. Tak więc aby zwiększyć stabilność sieci (i tym samym bezpieczeństwo energetyczne) związane z energią pozyskiwaną np. z wiatru, wody i słońca, konieczny jest rozwój komunikacji i software'u – sprawny system informatyczny wydaj się być niezbędnym wsparciem.

Kwestie związane z blackoutami, czyli awariami  polegającymi na utracie napięcia w  sieciach elektroenergetycznych na znacznych obszarach, wnikliwie zanalizował podczas swojego wystąpienia Dr inż. Sergejs Rubcovs, Starszy Inżynier w Departamencie Ochrony Przekaźników łotewskiego operatora systemu przesyłowego Augstsprieguma tīkls. Ekspert przypomniał, że koszt najdotkliwszego blackoutu w Stanach Zjednoczonych Ameryki wyniósł około 6 miliardów dolarów. Profesor Jerzy Zieliński podczas wykładu inauguracyjnego Forum przypomniał uczestnikom, że aż 80% przerw zasilania wynika z awarii w sieciach rozdzielczych. Ekspert, który był również moderatorem forum, zaapelował, że to właśnie rozwój inteligentnych sieci – poprzez rekonstrukcję sieci i reorganizację istniejących systemów zarządzania elektroenergetyką – stanowią szansę poprawy niezawodności zasilania. Warto dodać, że ze względu na to, iż budowa sieci inteligentnych wymaga wielkich nakładów finansowych, wśród wielu przeważa pogląd o celowości ich tworzenia w etapach. Innego zdania jest Michał Ajchel, który podkreślił, że nie należy dzielić projektu na części, gdyż jeden projekt „pod klucz” daje lepszą gwarancję osiągnięcia zakładanych wyników. Ekspert dodał również, iż należy wymagać możliwości integrowania większej ilości producentów mierników (nie ograniczać się do jednego), ale zalecane jest stosowane jednego modelu w ramach jednego koncentratora.

Przyszłość... w chmurach?

Marzena Śliz, Dyrektor Departamentu Rozwoju Infrastruktury Urzędu Komunikacji Elektronicznej poinformowała o posiedzeniach i planach współpracy UKE z URE, która ma na celu opracowanie wspólnego smartgridowego projektu Urzędów. Doświadczenie branży telekomunikacyjnej wydaje się być nieodzowne nie tylko ze względu na to, że – w przeciwieństwie do energetyki – branża telekomunikacyjna ma możliwość zdalnego odczytu oraz doświadczenie związane z jego wdrożeniem i funkcjonowaniem. Kluczowa wydaje się między innymi kwestia gromadzenia danych. Reprezentantka UKE przypomina, że istnieje obowiązek 12-miesięcznego przechowywania nagrań, który pociąga za sobą również obwarowania dotyczące ochrony tego materiału oraz procedury związane z jego udostępnianiem osobom do tego uprawnionym.

Uczestnicy III Smart Communications & Technology Forum pytali ekspertów toczących debatę panelową między innymi o kwestię związaną z coraz popularniejszym rozwiązaniem danych w chmurze. Inteligentne sieci będą z pewnością wykorzystywały wspomniany model przetwarzania danych, jednakże z powodu mnogości rodzajów postrzegania samej technologii oraz braku ram prawnych, dyskusja o funkcjonowaniu chmury obliczeniowej w kontekście smart gridu może być jedynie akademicka.

Profesor Zieliński zwrócił uwagę, iż rozwój i eksploatacja inteligentnych sieci skutkuje powstawaniem wielkiej ilości danych. Ekspert przywołał prognozy Gardner Group, zgodnie z  którymi każdego dnia ISE będą generowały około 22 gigabajtów danych od każdego miliona odbiorców. Abstrahując od rozmiaru potencjalnych baz danych, trzeba zastanowić się przynajmniej nad trzema  aspektami – jak zapanować nad pozyskanymi informacjami, w jaki sposób je wykorzystać oraz, last but not least, jak je chronić.

Potrzebujemy ram prawnych, bez nich nie będzie inwestycji

Kwestie związane z bezpieczeństwem i zagrożeniami  należy rozważyć nie tylko od strony technicznej, równie istotne wydaje się przemyślane prawodawstwo. Mec. Agnieszka Laskowska, Radca prawna w Kancelarii DLA Piper, zwróciła uwagę przede wszystkim na to, że dane pozyskane dzięki inteligentnym sieciom będą najprawdopodobniej zakwalifikowane jako tzw. dane sensytywne (inaczej – dane wrażliwe). Laskowska stwierdziła, że dodatkowe informacje uzyskane dzięki inteligentnym sieciom nie mogą być wykorzystane, jeśli nie jest to konieczne (odpowiednio uzasadnione i zamierzone). Warto wspomnieć, że problematyczne i kosztowne może okazać się uzyskanie zgód końcowych odbiorców energii. Istnieją interpretacje, zgodnie z którymi przeforsowanie niektórych pomysłów związanych z ISE, wymagałyby zmiany konstytucji RP.

Dostawcy technologii i rozwiązań smart gridowych narzekają z kolei na niedomiar ram prawnych. Opracowywanie infrastruktury bez wytycznych chociażby od GIODO niesie za sobą duże ryzyko, gdyż może okazać się np. że duża częstotliwość pomiarów będzie zabroniona, nie wiadomo też, jak daleko może sięgać opomiarowanie – czy wgląd w zużycie energii poszczególnych urządzeń będzie prawnie uzasadniony. Ponadto zastanawiające jest to, czy konkretne protokoły będą dozwolone oraz jakie będą wymagane zabezpieczenia.

Marek Koźbiał z wielu powodów (choćby ze względu na to, że wdrażanie ISE będzie etapowe) popiera otwarte interfejsy oparte na standardzie TCP/IP, zaś niektórzy eksperci – przytaczając amerykańskie doświadczenia – uważają, że rozwiązanie jest kontrowersyjne między innymi ze względu na bezpieczeństwo. Ronen Ostri reprezentujący izraelską firmę RADiFlow specjalizującą się w informatycznych systemach bezpieczeństwa dedykowanych inteligentnym sieciom elektroenergetycznym, stwierdza że podstawą powinny być zabezpieczenia znajdujące się jak najbliżej mierników. Ekspert zwrócił uwagę na to, że największe ryzyko zlokalizowane jest w  miejscu łączenia się istniejącej infrastruktury z jej nową inteligentną dobudową. Zabezpieczenia samych mierników najprawdopodobniej będą przypominały te znane z sieci internetowych –  niepożądany dostęp do mierników przez osoby trzecie będzie blokowany firewallami, a  dodatkowo przesyłane dane zostaną odpowiednio zaszyfrowane. Przedsiębiorstwa z sektora utilities doskonale wiedzą, że wraz ze wzrostem liczby urządzeń (w tym przypadku np. wspomnianych mierników) wzrasta również niebezpieczeństwo.

Zgodnie z zapisami dyrektywy UE z 2009 roku o wspólnym rynku energii, wdrożenie systemu inteligentnego opomiarowania AMI w Polsce powinno nastąpić do 2020 roku. Czasu na przemyślenie strategii i na samo wdrożenie nie zostało więc już zbyt dużo.

Smart grid szansą dla rozwoju generacji rozproszonej i oszczędności energii

Choć pierwszą fazą budowy smart grid w Polsce ma być po prostu zainstalowanie inteligentnych liczników, to podczas dyskusji o ISE trudno pominąć kwestię energetyki prosumenckiej oraz odnawialnych źródeł energii. Eksperci powtarzają jak mantrę, że sieć ma umożliwić lepsze zarządzenie energią, obniżać jej zużycie, ale i zwiększać bezpieczeństwo całego systemu, między innymi poprzez wykorzystanie dużej ilości niewielkich źródeł energii.

Wojciech Stawiany reprezentujący Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i  Gospodarki Wodnej poinformował uczestników o pracach nad programem „Prosument” dofinansowującym dla gospodarstw domowych, które są zainteresowane montażem mikroinstalacji OZE. Stawiany zaakcentował wagę mikroenergetyki m.in. ze względu na zmniejszenie emisji CO2 oraz na wartość dodaną w postaci dodatkowych miejsc pracy. Argumenty eksperta NFOŚiGW powinny przekonać również reprezentantów energetyki systemowej, gdyż w dalszej perspektywie możliwa będzie współpraca dużej energetyki wytwórczej z prosumentami. Dominik Karbowski reprezentujący Polską Izbę Informatyki i Telekomunikacji oraz izraelską firmę Nation-E Ltd. zwrócił uwagę właśnie na smart grid widziany oczyma energetyki prosumenckiej. Przeprowadzone testy wskazują na to, że stosując magazyny energii można praktycznie uniknąć problemu, który towarzyszy pozyskiwaniu energii za pomocą np. paneli fotowoltaicznych. Dzięki odpowiedniemu opomiarowaniu można byłoby śledzić zużycie i  nadwyżki wyprodukowanej energii i tym samym umożliwić jej efektywne wykorzystanie. Być może i jesteśmy o krok od smart gridu, póki co doskwiera nam jednak brak trójpaku energetycznego, a konkretnie – ustawy o oze. Dodajmy, że od wejścia w  życie wspomnianego prawa NFOŚiGW uzależnia termin uruchomienia swojego programu.

Oczywiście trudno ocenić, czy rozwiązania z zagranicznych rynków, sprawdziłyby się na gruncie Polskim – nie chodzi nawet o inne warunki klimatyczne, a raczej o zwyczaje końcowych odbiorców. Marek Koźbiał stwierdził, że nie bardzo wie, jak – poza zmniejszeniem strat w  przesyle –  smart grid mógłby zmniejszyć zużycie energii, skoro większość polskich gospodarstw domowych i tak zużywa relatywnie mało energii w stosunku do krajów zachodnich. Sam ekspert określa się za świadomego „zużywacza”, który dokładnie wie, ile energii zużywają w danym czasie urządzenia w jego mieszkaniu i raczej nie jest w stanie zmniejszyć tej konsumpcji. Jacek Piotrowski reprezentujący HP, przywoływał między innymi amerykańskie doświadczenia smart gridowe akcentując kwestię postawienia sobie odpowiednich celów projektu z biznesowego punktu widzenia (w Detroit było to np. zmniejszenie strat systemu wodociągowego). Przy okazji warto jeszcze raz wspomnieć jeszcze o fakcie, że część usprawnień wynika z zwyczajów odbiorców końcowych. W stanach zużycie można zmniejszyć np. poprzez zwiększenie efektywności klimatyzacji, które jest tam powszechna.

Nowa rzeczywistość i-energii

Dr Bożena Matusiak reprezentująca Katedrę Informatyki Uniwersytetu Łódzkiego, która wraz z Profesorem Jerzym Zielińskim moderowała III Smart Communications & Technology Forum stwierdziła, że inteligentny rynek energii powinien być obszarem działań podsektorów, który cechuje wysoka efektywność, optymalizacją potrzeb i kosztów, ekologiczne działanie, integralność oraz dynamiczny rozwój, a także zastosowaniem nowych technologii – pamiętajmy, że wszystko koniec końców weryfikuje biznes poprzez realizację konkretnych projektów. Rynek wymusza dziś opracowywanie nowych strategii działań oraz daje szanse na rozwój i wdrożenie innowacji, w tym również nowych modeli biznesowych dla prosumentów. Myśląc o inteligentnej komunikacji i  o  byciu „smart” nie należy zapominać o podmiotach z sektorów takich jak np. rynek gazu, ciepła,  budownictwa, rynku telekomunikacji, transportu, paliw i rolnictwa (w tym rolnictwa energetycznego). Rozwój ważnych obszarów elektro-energetycznego rynku, wraz z branżą ICT w  perspektywie SG doprowadzi najprawdopodobniej do ukształtowania się obszaru sektora mediów energetycznych i powstania przedsiębiorstw multimedialnych i infrastrukturalnych.

Reasumując, proces tworzenia się środowiska informacyjnego i pomiarowego dla jutrzejszego rynku energii kreuje nową rzeczywistość tzw. i-energii. Dzięki niemu możliwe będzie powstawanie całkiem nowych produktów i usług oraz działalności i obszarów na zintegrowanym rynku, które do tej pory nie istniały. ISE z pewnością przełożą się na zmniejszenie strat w systemie elektro-energetycznym oraz zwiększenie bezpieczeństwa zasilania, a także ograniczenia poziomu emisji dwutlenku węgla. Największym problemem wydaje się być złożoność i koszt wprowadzenia niezbędnych rozwiązań, a także opieszałość rządu we wprowadzaniu nowego prawa i krajowej strategii. Przedsiębiorstwa energetyczne będą musiały przygotować się i aktywnie szukać nowych obszarów działania, nowych produktów i usług oraz nowych funkcji, jakie powinny rozwijać na zintegrowanym rynku mediów energetycznych, opomiarowanym w czasie rzeczywistym.

Autor: Kamil Szkup, CBE Polska

Powyższy artykuł powstał w oparciu o materiały i dyskusje towarzyszące III Smart Communications & Technology Forum – konferencji zorganizowanej przez Zespół CBE Polska.

Patronem medialnym był m. in. mojafirma.infor.pl/biznes.