Egzekucja z udziałów w spółce z o.o. - skutki zajęcia

W niniejszym artykule chciałbym poruszyć kwestię skutków, jakie w sferze uprawnień udziałowca wywołuje zajęcie udziałów w postępowaniu egzekucyjnym, a także spróbować odpowiedzieć na pytanie, czy dopuszczalne jest wykonywanie prawa korporacyjnych przez wierzyciela z zajętego udziału.

Kwestią budzącą najwięcej wątpliwości jest dopuszczalność wykonywania przez wierzyciela uprawnień tzw. korporacyjnych z zajętego udziału. Stosownie do aktualnego brzmienia art. 910² k.p.c., wierzyciel z mocy zajęcia wykonuje wszelkie prawa majątkowe dłużnika wynikające z zajętego udziału, niezbędnych do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji. Zgodnie z dominującym poglądem w doktrynie i orzecznictwie, udział jest prawem podmiotowym wspólnika z tytułu uczestnictwa w spółce z o.o. o charakterze majątkowym (por. uchwała SN z 14 września 2005 r., III CZP 57/05). Prawo to składa się niejako z wiązki powiązanych ze sobą funkcjonalnie uprawnień cząstkowych. W piśmiennictwie spotkać się można ze swoistym podziałem uprawnień stanowiących udział na prawa stricte majątkowe (obligacyjne), takie jak np. prawo do dywidendy czy do określonej części majątku w przypadku likwidacji spółki oraz prawa niemajątkowe (określane także mianem korporacyjnych czy organizacyjnych), jak np. prawo do wykonywania głosu na zgromadzeniu wspólników czy kontroli spraw spółki. Przedstawiony podział jest sztuczny, stworzony niejako w celu pogrupowania poszczególnych uprawnień wspólników o podobnych cechach. Należy uznać za słuszny pogląd reprezentowany m.in. przez M. Tarską i A. Szajkowskiego, że wszystkie uprawnienia płynące z udziału mają charakter majątkowy¹. Prawa korporacyjne służą przede wszystkim ochronie i realizacji praw majątkowych udziałowca, są ze sobą ściśle funkcjonalnie związane i stąd opowiedzieć się trzeba za majątkowym charakterem obydwu. Wymaga także podkreślenia, że mimo definiowania udziału jako kompleksu wielu uprawnień, nie jest możliwe rozszczepienie i zbycie części tylko z nich. Oznacza to, że przedmiotem zbycia może być tylko udział i w konsekwencji - wszystkie uprawnienia składające się na to prawo podmiotowe. Podobnie, zajęcie udziałów w postępowaniu egzekucyjnym prowadzi do nabycia przez wierzyciela wszelkich uprawnień wynikających z udziału.

Zwolennicy dopuszczalności wykonywania przez wierzyciela praw korporacyjnych z zajętego udziału podnosili, że pozostawienie w gestii dłużnika wykonywania praw korporacyjnych z jednoczesnym uprawnieniem wierzyciela do wykonywania praw majątkowych, stoi w sprzeczności z zasadą opisaną powyżej, zakazującą zbywania poszczególnych uprawnień składowych udziału². Ich zdaniem, przyznanie wierzycielowi możliwości zaspokojenia się z praw majątkowych bez jednoczesnego realizowania praw korporacyjnych powoduje de facto niedopuszczalne rozszczepienie uprawnień wynikających z udziału. Pogląd ten należy uznać za chybiony, gdyż w wyniku zajęcia nie następuje rozporządzenie udziałem. Dłużnik nadal pozostaje wspólnikiem i zachowuje przysługujące mu z tego tytułu prawa, jednak nie wykonuje ich osobiście: z mocy zajęcia czyni to wierzyciel. Zajęcie udziałów nie rodzi po stronie wierzyciela uprawnienia do żądania zmiany wpisu w księdze udziałów i Krajowym Rejestrze Sądowym, a tym samym rozporządzenia udziałem. Nie ma też wpływu na wzajemne stosunki między wspólnikiem a spółką. Dopiero w przypadku braku możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z dochodu, jaki przynosi zajęty udział, może nastąpić zbycie udziału w drodze sprzedaży licytacyjnej. Także na żadnym etapie postępowania egzekucyjnego nie dochodzi do rozszczepienia i zbycia poszczególnych uprawnień składających się na udział.