Jak przekształcać spółkę cywilną w spółkę jawną

Dla wielu spółek cywilnych zarówno 2006, jak i 2007 rok był pomyślny. Z tego powodu przez te dwa kolejne lata osiągnęły one wartość przychodów powodującą obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych. W większości spółek cywilnych rok obrotowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym. W związku z tym 31 marca upływa dla nich termin, jaki mają na dokonanie zgłoszenia przekształcenia w spółki jawne. Co przesądza o tym, że spółka jest już spółką jawną?

Decydujące znaczenie ma data dokonania wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wynika to wprost z postanowień art. 26 ust. 5 kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że z chwilą wpisu do rejestru spółka cywilna staje się spółką jawną. Inne działania mają drugorzędne znaczenie. Powołany przepis ma bowiem charakter bezwzględnie obowiązujący i nie można wyłączyć jego stosowania poprzez ustalenia wspólników. Samo podpisanie przez wspólników zmiany umowy spółki cywilnej nie przesądza o momencie, w którym ulega ona przekształceniu w spółkę jawną. Z punktu widzenia dopełnienia obowiązków rejestrowych przez wspólników spółki cywilnej istotna jest tylko data złożenia wniosku o dokonanie wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Niektóre spółki cywilne wolałyby już po pierwszym roku obrotowym, w którym został przekroczony próg przychodów powodujących obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, dokonać przekształcenia w spółkę jawną. Czy jest to prawnie dopuszczalne?

Zgodnie z art. 26 ust. 4 k.s.h., obowiązek przekształcenia działalności prowadzonej w formie spółki cywilnej w spółkę jawną istnieje tylko wtedy, gdy miało miejsce przekroczenie określonego progu przychodów (obecnie 800 tys. euro) w dwóch kolejnych latach obrotowych. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, by wspólnicy spółki cywilnej dokonali przekształcenia już po pierwszym roku czy też wręcz w sytuacji, gdy próg przychodów nie został jeszcze nigdy osiągnięty. Wówczas będzie ono miało charakter dobrowolny, a nie wyznaczony przez treść art. 26 ust. 4 k.s.h. Warto zauważyć, że podejmując decyzję o rozpoczęciu działalności, przyszli wspólnicy mogą z różnych względów od razu wybrać formę spółki jawnej niezależnie od tego, że dotąd nie uzyskiwali jakichkolwiek przychodów z prowadzenia działalności gospodarczej.

Próg przychodów powodujący obowiązek dokonania przekształcenia wynosi 800 tys. euro. Jaki kurs euro należy brać pod uwagę przy przeliczaniu go na polską walutę?

Zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, wartość przychodu powodującą obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych trzeba ustalać według kursu euro obowiązującego w dniu 30 września roku poprzedzającego dany rok obrotowy. Spółki nie mogą w sposób dowolny uwzględniać najbardziej korzystnego dla nich kursu tej waluty.

Nie każdej spółce cywilnej odpowiada przekształcenie w spółkę jawną. Niektóre z nich wolałyby od razu uzyskać status spółki z o.o. Czy jest to dopuszczalne? Czy przekształcenie w spółkę jawną jest koniecznym etapem na drodze do prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki z o.o.?

Po początkowych wahaniach niektórych przedstawicieli doktryny obecnie nie kwestionuje się już możliwości dokonania przekształcenia spółki cywilnej w dowolną spółkę handlową, również w sytuacji przekroczenia progu przychodów w dwóch kolejnych latach obrotowych. Tym samym wspólnicy spółki cywilnej mogą dokonać przekształcenia także w spółkę z o.o. Nie jest przy tym konieczne (ani wskazane) pośrednie przekształcenie spółki cywilnej najpierw w spółkę jawną, by dopiero później osiągnąć formę docelową.

Czy spółka cywilna dokonująca przekształcenia musi sporządzić nową umowę spółki jawnej, czy też wystarczy podpisanie aneksu do umowy dotychczas obowiązującej? Jeśli tak, to jakie informacje powinien zawierać, by wywołał oczekiwane skutki prawne?

Przepisy kodeksu spółek handlowych wyraźnie stanowią, że wspólnicy dostosują umowę spółki (cywilnej) do przepisów o umowie spółki jawnej. Oznacza to, iż nie jest konieczne zawieranie całkiem nowej umowy, lecz wystarczy podpisanie przez wszystkich wspólników spółki cywilnej tzw. aneksu (tj. umowy zmieniającej dotychczasową umowę spółki cywilnej). W aneksie należy wyraźnie wskazać wolę kontynuowania działalności w formie spółki jawnej. Pozostałe dostosowania zależą od brzmienia konkretnych postanowień umowy spółki cywilnej, ale zazwyczaj wymagane jest dostosowanie brzmienia firmy spółki, a konieczne jest też często uaktualnienie opisu i wartości wkładów poszczególnych wspólników.

Czy to prawda, że w przypadku gdy dokonująca przekształcenia spółka cywilna nie zaznaczy w nowej umowie, że nie chodzi o jej rozwiązanie, to później mogą wystąpić kłopoty z zarejestrowaniem spółki jawnej. Taki problem miała spółka cywilna, której wspólnikiem jest jeden z naszych czytelników. Kiedy zgłoszono ją do rejestru, odmówiono wpisu, zaznaczając, że w takim przypadku najpierw powinna nastąpić likwidacja spółki cywilnej. W przeciwnym razie zarejestrowanie spółki jawnej nie będzie możliwe.

Przypuszczalnie z zawartej nowej umowy spółki jawnej nie wynikało nic, co mogłoby pozwolić sądowi na powiązanie dotychczasowej spółki cywilnej z nowo zawartą umową spółki jawnej. Ten problem czytelnika pokazuje, że bardziej praktyczne mogło być dokonanie aneksowania umowy spółki cywilnej niż sporządzanie nowej umowy spółki jawnej od podstaw - wówczas prawdopodobnie te wątpliwości sądu by się nie pojawiły. Paradoksalnie odmowa sądu okazała się dla czytelnika korzystna, gdyż mogła go spotkać inna przykra niespodzianka: sąd mógł zarejestrować spółkę jawną, przy czym stara spółka cywilna trwałaby nadal.

Warto w przypadku dokonywania przekształcenia powiązanego ze sporządzeniem nowej umowy wyraźnie zaznaczać, że wspólnicy dokonują przekształcenia w spółkę jawną dotąd wspólnie prowadzonej działalności w formie spółki cywilnej pod firmą X zgodnie z art. 26 par. 4 k.s.h.

Czy jest inny sposób na rozwiązanie tego rodzaju problemu? Czy można dokonać uzupełnienia treści umowy o odpowiedni zapis, z którego będzie wynikać, że nie chodzi o rozwiązanie spółki cywilnej, lecz jej przekształcenie w spółkę jawną?

Moim zdaniem sugerowane w tym pytaniu rozwiązanie powinno być wystarczające. Z przedstawionych okoliczności wynika, że taka właśnie była wola czytelnika i jego wspólników. Zatem podpisanie aneksu, w którym wspólnicy potwierdziliby - w celu uchylenia wątpliwości - kontekst podpisania nowej umowy spółki jawnej oraz swoją wolę dokonania przekształcenia spółki cywilnej w trybie art. 26 par. 4 k.s.h., pozwoliłoby na przyjęcie korzystnej wykładni oświadczeń woli wspólników, którzy podpisali niefortunną umowę spółki jawnej.

Niestety, przekształcenie spółki cywilnej w spółką jawną nie gwarantuje zwiększenia obrotów. Czy w sytuacji, gdy po uzyskaniu statusu spółki jawnej nastąpi znaczne obniżenie przychodów, trzeba liczyć się z obowiązkiem powrotu do prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie ma takiego obowiązku. To samo dotyczy sytuacji, gdy wspólnicy od razu założyli spółkę jawną, lecz nie osiągnęła ona spodziewanych rozmiarów. Jednak zawsze należy pamiętać, że prowadzenie działalności w formie spółki jawnej oznacza pewne dodatkowe koszty, choćby wynikające z konieczności prowadzenia pełnej księgowości (tak jak przez każdą spółkę handlową) niezależnie od wielkości obrotów.

Niektóre spółki cywilne korzystają z różnych ulg czy też zezwoleń. Czy mogą liczyć na zachowanie tego rodzaju przywilejów po przekształceniu w spółkę jawną?

Przy przekształcaniu spółek cywilnych w spółki jawne obowiązuje zasada sukcesji uniwersalnej. Wyraża się ona m.in. w tym, że powstająca w ten sposób spółka jawna staje się podmiotem ulg i zezwoleń, z których korzystała spółka cywilna, a raczej jej wspólnicy prowadzący działalność gospodarczą w tej formie. Należy podkreślić, że od zasady sukcesji uniwersalnej są też pewne wyjątki. W związku z tym zawsze trzeba sprawdzać, czy przepisy szczególne, dotyczące określonego zwolnienia, zezwolenia, ulgi czy też koncesji albo decyzje administracyjne, na podstawie których są przyznane, nie stanowią inaczej.

Zdarzają się sytuacje, kiedy spółki cywilne nie są w stanie dokonać przekształcenia przed upływem trzymiesięcznego terminu, jaki mają od zakończenia roku obrotowego, w którym drugi raz przekroczyły próg przychodów powodujących obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych. Czy istnieje możliwość przedłużenia tego terminu? Czy w przypadku gdy zgłoszenie spółki jawnej powstałej w wyniku przekształcenia ze spółki cywilnej nastąpi z opóźnieniem, grożą za to jakieś sankcje karne?

Niestety, nie ma procedury, która umożliwiałaby przedłużenie terminu. Za niezachowanie terminu trzymiesięcznego sąd rejestrowy może nakładać wielokrotnie grzywny (jednorazowo 1 tys. zł) aż do czasu dopełnienia obowiązku. W przypadku wielomiesięcznego opóźnienia ryzyko nałożenia grzywny w sposób oczywisty wzrasta. Należy jednak zauważyć, że sąd dowie się o nieterminowym dopełnieniu obowiązku rejestracyjnego praktycznie dopiero z wniosku wspólników o wpis spółki jawnej w KRS. W takim przypadku, skoro wniosek zostanie już złożony, odpadnie podstawa do nałożenia grzywny. Wynika to z postanowień art. 1052 zd. 3 kodeksu postępowania cywilnego, do którego odsyła ustawa o KRS.

Szymon Gogulski

radca prawny i partner w Kancelarii Sołtysiński, Kawecki & Szlęzak, specjalizujący się w prawie handlowym oraz prawie własności intelektualnej

Rozmawiała MONIKA BURZYŃSKA

PODSTAWA PRAWNA

• Art. 26 ustawy z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).