Niepodzielny majątek spółki cywilnej

CO WYNIKA Z PRZEPISÓW

Jak stanowi art. 863 par. 1 kodeksu cywilnego - wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Podobnie wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku. Uzupełnieniem wskazanej regulacji współwłasności łącznej jest art. 864 k.c., zgodnie z którym za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. Jak widzimy, na gruncie przytoczonych przepisów podstawową cechą spółki cywilnej jest istnienie specjalnego rodzaju współwłasności - tzw. współwłasności łącznej, zwanej też bezudziałową lub do niepodzielnej ręki. Jej cechą charakterystyczną jest brak udziałów, co sprawia, że niefortunne okazują się sformułowania art. 863 par. 1 k.c. dotyczące udziałów w majątku spółki. W trakcie prawnego istnienia spółki żaden z jej wspólników nie może dysponować jej majątkiem. Po prostu każdemu przysługują równe prawa do całości majątku. Zgodnie z art. 158 k.c. umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.

ANALIZA PRAWNA

Podkreślenia wymaga fakt, że chociaż na skutek zawiązania spółki i wniesienia do niej wkładów dochodzi do powstania pewnej zorganizowanej masy majątkowej, to jednak w żadnym razie nie jest ona majątkiem spółki. Naturalnie sformułowanie majątek spółki jest często spotykane w praktyce; da się je nawet wyinterpretować z norm ustawowych, niemniej jednak jest ono nieścisłe i współwłasność łączna dotyczy majątków osobistych wspólników. Po prostu część tych majątków przeniesiona w formie wkładów na rzecz spółki staje się mieniem wspólnym. Jeżeli do spółki wnoszona jest nieruchomość, to konieczna jest forma aktu notarialnego z tej przyczyny, że dojdzie do przetransponowania części prawa własności nieruchomości. Podobnie jest zresztą w sytuacji przystąpienia nowego wspólnika, choć akurat to ostatnie sformułowanie było krytykowane w doktrynie - podnoszono w szczególności, że z samego charakteru współwłasności łącznej w spółce cywilnej wynika niedopuszczalność przeniesienia w drodze umowy między wspólnikiem a osobą trzecią prawa do członkostwa w spółce. W oczywisty sposób przeczyłoby to jednak potrzebom obrotu. Na takim też stanowisku stanął Sąd Najwyższy w dwóch uzupełniających się orzeczeniach. Po pierwsze w postanowieniu z 16 marca 2005 r. (sygn. akt II CK 700/04, Biul. SN z 2005 r. nr 7, poz. 13) wskazano, że należąca do spółki cywilnej nieruchomość, w razie ustąpienia wspólnika, staje się własnością bezudziałową pozostałych wspólników i podlega ujawnieniu w księdze wieczystej z pominięciem formy czynności prawnej zastrzeżonej dla zbycia nieruchomości.

W analizowanym stanie faktycznym ważniejsza jest jednak uchwała z 9 lutego 2007 r. (sygn. akt III CZP 164/06, niepublikowana), w której czytamy: przystąpienie nowego wspólnika do spółki cywilnej, w której wspólnikom przysługuje współwłasność łączna nieruchomości wymaga zachowania formy szczególnej obowiązującej przy przeniesieniu własności nieruchomości. Nie ma zatem żadnych wątpliwości co do tego, że wstąpienie do spółki nowego wspólnika i uczynienie go współwłaścicielem łącznym nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego. Artykuł 863 k.c. ma przy tym charakter bezwzględny, co oznacza, że nie może być wolą stron modyfikowany. Jeśli zatem wspólnicy zdecydują się na kooperację w formie spółki cywilnej, to muszą liczyć się z tym, że na czas trwania umowy dojdzie między nimi do powstania współwłasności łącznej ze wszystkimi tego konsekwencjami i nie ma możliwości odmiennego ukształtowania stosunków majątkowych. Każdy wspólnik ma od tej pory dwa majątki rozumiane jako pewien konglomerat praw i obowiązków. Po pierwsze dysponuje swym majątkiem osobistym, a po drugie jest też współwłaścicielem łącznym wspólnych rzeczy. Bezudziałowość tej współwłasności polega jednak na tym, że udział (czy raczej ściślej - pewien zespół praw do majątku) nie jest oznaczony ułamkowo. Stan ten o tyle nie jest definitywny, że współwłasność łączna przekształca się we współwłasność w częściach ułamkowych w sytuacji rozwiązania spółki bądź ustąpienia wspólnika. Naturalnie aktualizują się w takim wypadku wszelkie prawa i obowiązki współwłaścicieli z art. 195 i nast. k.c., a wcześniej czy później pojawi się też problem wyjścia ze współwłasności, czy to w drodze umowy stron, czy też na mocy postanowienia sądu. Kolejną konsekwencją takiego stanu rzeczy jest nienaruszalność majątku spółki w czasie jej trwania. Służą temu zakazy wymienione w art. 863 k.c. Po pierwsze nie jest dopuszczalne rozporządzenie udziałem we wspólnym majątku wspólników ani też udziałem w jego poszczególnych składnikach. Na mocy art. 58 par. 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Rozporządzenie zakazane na mocy art. 863 par. 1 k.c. będzie zatem z mocy prawa nieważne, co spowoduje, że gdyby nabywca udziału zapłacił, będzie mógł domagać się zwrotu nienależnego świadczenia w trybie art. 410 k.c. Kolejną konsekwencją niepodzielności majątku jest fakt, że nie stosuje się do niego w czasie trwania spółki przepisów o zobowiązaniach podzielnych. Interesy wierzycieli są w tym wypadku chronione przez możliwość zajęcia praw przysługujących wspólnikowi w razie wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania.

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ

• Przystąpienie nowego wspólnika do spółki cywilnej, w której wspólnikom przysługuje współwłasność łączna nieruchomości, wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

• W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku. Ewentualny wniosek w tej sprawie zostanie przez sąd oddalony.

ADAM MALINOWSKI

radca prawny

PODSTAWA PRAWNA

• Art. 158 oraz art. 863-864 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.).