Jak prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów

 

Dominująca wśród mniejszych firm podatkowa księga przychodów i rozchodów (p.k.p.i.r.) nie jest bowiem aż tak skomplikowana, jak to się może na pierwszy rzut oka wydawać. Na początku oczywiście mogą pojawiać się wątpliwości, w jakiej kolumnie należy ujmować poszczególne kwoty. Kolejne miesiące pokazują jednak, że pewne operacje gospodarcze się powtarzają i ich księgowanie nie stanowi większego kłopotu. Oczywiście w praktyce nie brakuje jednak zdarzeń gospodarczych trudnych bądź budzących wątpliwości z podatkowego punktu widzenia.

 

Kto jest zobowiązany prowadzić p.k.p.i.r.

 

Podatkową księgę przychodów i rozchodów prowadzą podatnicy wykonujący działalność gospodarczą, spółki cywilne i jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie. Zasady prowadzenia księgi określa rozporządzenie Ministra Finansów.

 

Księgi rachunkowe czy p.k.p.i.r.

 

Podatkową księgę przychodów i rozchodów są zobowiązane prowadzić osoby fizyczne prowadzące indywidualną działalność gospodarczą lub prowadzące działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej osób fizycznych, spółki jawnej osób fizycznych czy spółki partnerskiej, których dochody z działalności gospodarczej są opodatkowane według skali podatkowej albo podatkiem liniowym a osiągnięte w zeszłym roku przychody nie obligują tych podmiotów do zaprowadzenia ksiąg rachunkowych.

 

PRZYKŁAD

Osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą w formie spółki jawnej, której wspólnikami są ta osoba fizyczna oraz spółka z o.o. Dochód z działalności gospodarczej tej osoby fizycznej (podatnikami podatku dochodowego są wspólnicy spółki jawnej) jest opodatkowany według skali podatkowej. Taka spółka jawna nie może prowadzić p.k.p.i.r., ponieważ jej wspólnikami nie są wyłącznie osoby fizyczne. Spółka jawna musi zaprowadzić księgi rachunkowe.

 

Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie są zobowiązane prowadzić księgi rachunkowe, jeżeli ich przychody, w rozumieniu art. 14 u.p.d.o.f., za poprzedni rok podatkowy wyniosły w walucie polskiej co najmniej równowartość kwoty określonej w euro w przepisach o rachunkowości (obecnie jest to kwota 1 200 000 euro). Należy pamiętać, że przychód, o którym mowa w art. 14 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 106, poz. 622; dalej „u.p.d.o.f.”), jest pomniejszany o wartość udzielonych bonifikat i skont. Oznacza to, że udzielona bonifikata wpływa na pomniejszenie przychodów, których wysokość ma wpływ na prowadzenie ksiąg rachunkowych. Takie stanowisko potwierdzają również organy podatkowe. Przykładowo, w interpretacji indywidualnej dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 5 stycznia 2011 r. (nr ITPB1/415- -884/09/10-S/TK) czytamy: ustawy podatkowe nie definiują pojęcia „bonifikata”, a zatem należy odnieść się do definicji słownikowych. Według Słownika Języka Polskiego PWN, pod redakcją M. Szymczyka, Warszawa 1996, str. 178 - bonifikata to zmniejszenie ustalonej ceny towaru lub usługi; zniżka od ustalonej ceny towaru, zwłaszcza jako forma odszkodowania za poniesioną stratę, opust, rabat. Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że przychodem z tytułu prowadzenia apteki są kwoty należne z tytułu sprzedaży leków, po wyłączeniu wartości udzielonych bonifikat. Wartość udzielonych bonifikat pomniejsza więc przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej.

 

PRZYKŁAD

Osoba fizyczna prowadzi indywidualną działalność gospodarczą oraz działalność w formie spółki jawnej osób fizycznych. W obu przypadkach dochody tej osoby z działalności gospodarczej są opodatkowane podatkiem liniowym. Przychody z indywidualnej działalności gospodarczej wyniosły w 2010 r. 120 000 zł. Przychody spółki wyniosły w 2010 r. ponad 5 000 000 zł. W takim przypadku spółka jawna jest zobowiązana prowadzić w 2011 r. księgi rachunkowe. W indywidualnej działalności gospodarczej osoba fizyczna może w 2011 r. prowadzić p.k.p.i.r.

 

Prawidłowość rozwiązania przedstawionego w powyższym przykładzie potwierdzają organy skarbowe. Przykładowo - w interpretacji indywidualnej dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 18 czerwca 2010 r. (nr ITPB1/ /415-309/10/MR) czytamy: biorąc pod uwagę całokształt przytoczonych wyżej uregulowań prawnych, obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych zależy od formy prawnej jednostki, wielkości osiąganych przychodów, nie zaś od przedmiotu działalności i sposobu ustalania podstaw opodatkowania. Jeżeli zatem osoby fizyczne prowadzące działy specjalne produkcji rolnej przekroczą określone ww. przepisem kwoty, to są zobowiązane do stosowania przepisów ustawy o rachunkowości. Oznacza to w niniejszej sprawie, iż wnioskodawca nie jest zobowiązany do zaprowadzenia ksiąg rachunkowych dla indywidualnie prowadzonej działalności w sytuacji, gdy obowiązek taki powstał po stronie spółki cywilnej, a przychody uzyskane przez wnioskodawcę z tytułu indywidualnie prowadzonej działalności (działów specjalnych produkcji rolnej) nie przekroczyły kwoty określonej art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o rachunkowości. W konsekwencji stwierdzić należy, że stanowisko wnioskodawcy w zakresie braku obowiązku zaprowadzenia ksiąg rachunkowych dla działalności prowadzonej indywidualnie jest słuszne. Nieprawidłowość stanowiska wnioskodawcy wiąże się jednak z błędnym sposobem ustalania limitu decydującego o konieczności zaprowadzenia ksiąg rachunkowych. Obowiązek taki zaistnieje, wbrew stanowisku wnioskodawcy, w sytuacji gdy przychody z indywidualnie prowadzonej działalności przekroczą określony przez ustawę o rachunkowości limit. Natomiast ustalając kwotę przychodu nie należy brać pod uwagę przychodów uzyskanych z tytułu prowadzenia działalności w innej (odrębnej) formie prawnej, w zaistniałym stanie faktycznym, przychodów uzyskanych z udziału w spółce cywilnej.

 

Obowiązek prowadzenia księgi przychodów i rozchodów dotyczy nie tylko ww. przedsiębiorców, ale również osób:

• wykonujących działalność na podstawie umów agencyjnych i umów na warunkach zlecenia, zawartych na podstawie odrębnych przepisów,

• prowadzących działy specjalne produkcji rolnej, jeżeli osoby te zgłosiły zamiar prowadzenia tych ksiąg, a limit przychodów za zeszły rok nie zobowiązuje ich do zaprowadzenia ksiąg rachunkowych,

• duchownych, które zrzekły się opłacania zryczałtowanego podatku dochodowego (art. 24a ust. 2 u.p.d.o.f.).

 

Powyższe podmioty prowadzą p.k.p.i.r. według podstawowego wzoru określonego w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz.U. nr 152, poz. 1475 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2010 r. nr 252, poz. 1691; dalej „rozporządzenie w sprawie p.k.p.i.r.”). Rolnicy prowadzący gospodarstwo rolne bez zatrudnienia w nim pracowników, członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz pracowników rolnych, wykonujący działalność gospodarczą osobiście lub z udziałem członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym prowadzą p.k.p.i.r. według uproszczonego wzoru (załącznik nr 2 do rozporządzenia w sprawie p.k.p.i.r.), jeżeli łączny przychód z tej działalności gospodarczej nie przekracza 10 000 zł w roku podatkowym (§ 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie p.k.p.i.r.).

 

Zapisy w p.k.p.i.r.

Zapisów w księdze przychodów i rozchodów należy dokonywać, co do zasady, na bieżąco, raz dziennie po zakończeniu dnia, nie później niż przed rozpoczęciem działalności w następnym dniu. Podatnik może też dokonywać zapisów w porządku chronologicznym w terminie do 20. dnia każdego miesiąca za poprzedni miesiąc, jeśli:

• w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej prowadzi ewidencję sprzedaży; obowiązek prowadzenia tego rodzaju ewidencji nie dotyczy podatników dokonujących sprzedaży udokumentowanej wyłącznie fakturami,

• księga jest prowadzona przez biuro rachunkowe.

Podatnik może dokonywać zapisów w terminie do 20. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni również wtedy, gdy nie prowadzi ewidencji sprzedaży, ale ewidencjonuje ją za pomocą kasy fiskalnej albo dokonuje sprzedaży udokumentowanej wyłącznie fakturami.

 

Prowadzenie p.k.p.i.r. w okresie zawieszenia działalności gospodarczej

Przedsiębiorca niezatrudniający pracowników może zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej na okres do 24 miesięcy. Zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej następuje na pisemny wniosek przedsiębiorcy. W przypadku wykonywania działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej jest skuteczne pod warunkiem jej zawieszenia przez wszystkich wspólników.

 

Okres zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej rozpoczyna się od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej niż w dniu złożenia wniosku. Zawieszenie trwa do dnia złożenia wniosku o wpis informacji o wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej lub do dnia wskazanego w tym wniosku, który nie może być wcześniejszy niż dzień złożenia wniosku (art. 14a ust. 6 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospo- darczej - t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 220, poz. 1447 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 132, poz. 766; dalej „u.s.d.g.”). W stosunku do zobowiązań publicznoprawnych, takich jak podatki, zawieszenie działalności gospodarczej wywiera skutki prawne od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej. Skutek ten trwa do dnia poprzedzającego dzień wznowienia wykonywania działalności gospodarczej (art. 14 ust. 7 u.s.d.g.).

W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej i osiągać z niej bieżących przychodów. Zawieszenie działalności gospodarczej zawiesza amortyzację środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Składniki te nie podlegają amortyzacji od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zawieszono działalność. Przerwa w amortyzacji trwa do końca tego miesiąca, w którym wznowiono wykonywanie działalności gospodarczej. W okresie zawieszenia przedsiębiorcy nie muszą odprowadzać zaliczek na podatek dochodowy. Prawo to przysługuje bez względu na rodzaj płaconego podatku (według skali, liniowy) czy metody odprowadzania zaliczek. Zawieszenie wykonywania działalności nie zwalnia jednak podatnika od obowiązku prowadzenia stosownej ewidencji podatkowej oraz złożenia zeznania rocznego w podatku dochodowym. W p.k.p.i.r. rozliczone zostaną te zdarzenia, które podatnik ma prawo lub obowiązek rozliczyć w okresie zawieszenia działalności. Jednym z obowiązków związanych z prowadzeniem p.k.p.i.r. jest sporządzenie remanentu na koniec każdego roku podatkowego. Obowiązek ten należy spełnić również w okresie zawieszenia działalności gospodarczej.

 

ZAPAMIĘTAJ

W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może wykonywać działalności gospodarczej i osiągać z niej bieżących przychodów.

W okresie zawieszenia działalności przedsiębiorca ma prawo lub obowiązek:

• wykonywać wszelkie czynności niezbędne do zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów,

• przyjmować należności lub regulować zobowiązania powstałe przed datą zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej,

• zbywać własne środki trwałe i wyposażenie,

• uczestniczyć w postępowaniach sądowych, podatkowych i administracyjnych związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przed zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej,

• wykonywać wszelkie obowiązki nakazane przepisami prawa,

• osiągać przychody finansowe, także z działalności prowadzonej przed zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej.

 

PRZYKŁAD

Indywidualny przedsiębiorca zawiesił działalność gospodarczą od 1 czerwca 2011 r. Ostatnią usługę zafakturował 30 maja 2011 r. Zapłata wpłynęła 7 czerwca 2011 r. Wpływ zapłaty w okresie zawieszenia nie stoi na przeszkodzie zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej.

 

W okresie zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorca nie może rozliczać w kosztach wydatków związanych z bieżącym prowadzeniem działalności gospodarczej. Rozliczenie tego typu wydatków w kosztach świadczy o wykonywaniu działalności gospodarczej. Inaczej jest z wydatkami wynikającymi z długoterminowych umów podpisanych przed zawieszeniem działalności. Przedsiębiorca ma obowiązek w okresie zawieszenia działalności gospodarczej regulować zobowiązania powstałe przed datą tego zawieszenia (art. 14a ust. 4 pkt 2 u.s.d.g.). Przykładem są czynsze z długoterminowych umów: najmu, dzierżawy czy leasingu. Podatnik może przykładowo zaliczyć do kosztów w okresie zawieszenia raty leasingowe z umowy podpisanej przed zawieszeniem działalności.

Wznowienie działalności oznacza powrót do możliwości osiągania bieżących przychodów z działalności gospodarczej. Należy jednak zwrócić uwagę, aby wystawione faktury sprzedaży nie potwierdzały faktu wykonywania działalności w okresie zawieszenia.

 

PRZYKŁAD

Podatnik prowadzi indywidualną działalność gospodarczą opodatkowaną według zasad ogólnych. W okresie od 1 grudnia 2010 r. do 31 lipca 2011 r. zawiesił wykonywanie działalności gospodarczej. Podatnik prowadzi jednak w okresie zawieszenia p.k.p.i.r. W każdym miesiącu okresu zawieszenia ujmuje w p.k.p.i.r.:

• miesięczną ratę z trzyletniej umowy leasingu operacyjnego samochodu ciężarowego, która została podpisana na okres od 1 sierpnia 2009 r. do 31 lipca2012 r. - wartość netto raty 2500 zł,

• rachunek za telefon firmowy z dwuletniej umowy podpisanej na okres od 1 czerwca 2010 r. do 31 maja 2012 r. - podatnik zalicza do kosztów wyłącznie abonament o wartości 56 zł miesięcznie,

• odsetki od środków na firmowym rachunku bankowym - umowa o rachunek bankowy została zawarta na czas nieokreślony w maju 2003 r.,

• opłaty za prowadzenie firmowego rachunku bankowego.

 (...)

Grzegorz ZióŁkowski, Joanna Krawczyk

Opracował Maciej Murek

Więcej informacji na temat prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów znajdziesz w artykule pt. "Księgowość w małej firmie" - Poradnik Gazety Prawnej nr 30/2011 r.