Jak skorzystać z przedawnienia

Dzieje się tak również dlatego, że terminy gospodarcze są wyjątkowo krótkie i wielu nierzetelnych kontrahentów może celowo zwlekać z zapłatą po to, by podnieść zarzut i uchylić się od zapłaty. W „Temacie na zamówienie” omawiamy przedawnienie, jego terminy i skutki dla przedsiębiorców.

Terminy przedawnienia

Zgodnie z ogólną zasadą z art. 118 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2008 r. nr 228, poz. 1506), termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz najmu) oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Świadczenia okresowe polegają na powtarzającym się w regularnych odstępach przez czas trwania stosunku prawnego dawaniu pewnej ilości pieniędzy lub rzeczy oznaczonych rodzajowo, które jednak nie składają się na z góry określoną co do wielkości całość. Globalny rozmiar tych świadczeń zależy od czasu trwania stosunku prawnego. To odróżnia świadczenia okresowe od podzielnych świadczeń jednorazowych, których spełnienie zostało rozłożone na części (raty). Każde ze świadczeń okresowych jest samoistnym świadczeniem (nie częścią jednego większego świadczenia), przedmiotem odrębnego roszczenia, które oddzielnie od pozostałych staje się wymagalne i ulega przedawnieniu w terminie 3 lat.

Skorzystanie przez dłużnika z przysługującego mu prawa i uchylenie się od zapłaty obliguje sąd do oddalenia pozwu obejmującego przedawnione roszczenie. Roszczenie, które uległo przedawnieniu, nie wygasa tylko staje się zobowiązaniem naturalnym. Dłużnik może je spełnić, ale robić tego nie musi, wobec czego domaganie się zapłaty przed sądem nie może być skuteczne. Podniesienie zarzutu przedawnienia w procesie polega na odmowie zaspokojenia dochodzonego pozwem roszczenia z powołaniem się na przedawnienie; bez konieczności wskazywania właściwego przepisu ustalającego termin przedawnienia (wyrok SN z 22 lutego 2007 r., sygn. akt IV CSK 1/07, niepublikowany). Nie wystarczy natomiast samo powołanie się na okoliczności faktyczne, z których przy uwzględnieniu przepisów ustawy wynika, że roszczenie jest przedawnione. Trzeba więc w piśmie procesowym wyraźnie podkreślić, że strona domaga się uwzględnienia zarzutu przedawnienia - jest to bowiem jej uprawnienie, a nie obowiązek.

ZAPAMIĘTAJ

Skutek przedawnienia następuje po upływie określonego terminu i polega na tym, że wprawdzie roszczenie istnieje nadal, ale ten, przeciwko komu ono jest skierowane, może uchylić się od jego zaspokojenia. Osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, może zatem bez ujemnych konsekwencji prawnych odmówić podjęcia zachowania, do którego jest zobowiązana.

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 k.c.). Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Chodzi tu o moment, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zapłaty np. w umowie pożyczki określono, że jej zwrot nastąpi 15 marca, zatem pożyczkodawca może żądać jej spłaty od 16 marca i od tego momentu biegnie przedawnienie. Przy zobowiązaniach bezterminowych wymagalność jest konsekwencją wezwania dłużnika do wykonania. Jeżeli więc uprawniony nie podejmuje tej czynności, to bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym mógł on - w możliwie najwcześniejszym terminie - wezwania tego dokonać. Początkiem biegu przedawnienia roszczenia o zaniechanie jest dzień, w którym dłużnik postąpił sprzecznie ze swoim obowiązkiem (art. 120 § 2 k.c.).

Tabela 1. Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą (zawartą przed sądem, sądem polubownym albo przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd), przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Wchodzą tu w grę głównie sprawy przed sądami cywilnymi i co warte podkreślenia - tylko te prawomocnie zakończone. Jeśli sprawa jest w toku, to bieg przedawnienia został tylko przerwany. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu. Warto w tym miejscu wskazać, że przerwę w biegu przedawnienia powoduje także stosowane często przez wierzycieli zawezwanie do próby ugodowej. Nie musi ono pociągać za sobą prowadzenia całego procesu.

PRZYKŁAD

Strony umówiły się o przygotowanie ekspertyzy prawnej, która została oddana 10 lutego 2009 r. Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem dwóch lat od dnia oddania dzieła (art. 646 k.c.). Termin przedawnienia upłynie zatem 10 lutego 2011 r. (czwartek o północy). Jeżeli jednak przyjmujący zamówienie uzyska wyrok zasądzający od zamawiającego podwyższenie wynagrodzenia na podstawie art. 630 § 1 k.c., to roszczenie to będzie podlegało już 10-letniemu przedawnieniu, a zatem termin upłynie 10 lutego 2019 r. Dzień ten wypada w niedzielę, a zatem ostatnim dniem terminu będzie poniedziałek 11 lutego.

Tabela 2. Szczególne terminy przedawnienia

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Przedawnienie odsetek

Odsetki są świadczeniem specyficznym, ponieważ ich wymagalność następuje każdego dnia i z każdym też dniem następuje przedawnienie „części” odsetek. Precyzyjnie ujął ten problem SN w uchwale z 5 kwietnia 1991 r. (sygn. akt III CZP 20/91, OSNC z 1991 r. nr 10-12, poz. 120) stwierdzając, że: roszczenie o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia. Praktyczny efekt takiego postawienia sprawy powoduje, że odsetki za trzy (lub np. dwa) lata wstecz zawsze będą mogły być dochodzone przed sądem. Odsetki przedawniają się w zasadzie w terminie trzyletnim. Jeśli jednak termin przedawnienia roszczenia głównego jest krótszy, to stosuje się go również do odsetek. By w pełni opisać wskazany problem i jego praktyczne zastosowanie wróćmy na grunt art. 554 k.c. Zgodnie z jego brzmieniem roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch. Na tle tego przepisu doszło do wielu rozbieżności m.in. co do terminu przedawnienia odsetek. Do 2003 r. panowała zgoda, że odsetki przedawniają się z upływem trzech lat, niezależnie od tego, w jakim terminie przedawnia się należność główna. Jako podstawę takiego twierdzenia podawano art. 118 k.c. Zgodnie z nim, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (odsetki) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3 lata. Przez długi czas uważano, że po dwóch latach przedawnia się roszczenie przedsiębiorcy o zapłatę należności głównej z umowy sprzedaży natomiast roszczenie o odsetki od tej należności - dopiero po trzech latach. Obecnie obowiązuje jednak inny, bardziej racjonalny pogląd. W uchwale SN z 26 stycznia 2005 r., sygn. akt III CZP 42/2004, Biuletyn SN z 2005 r. nr 1, poz. 11) stwierdzono, że: ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego.

ZAPAMIĘTAJ

Roszczenia o odsetki za opóźnienie przedawniają się odrębnie od roszczenia głównego, z tym jednak zastrzeżeniem, iż z reguły nie później niż z upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego.

Adam Malinowski - radca prawny