Rażące niedbalstwo jako podstawa odmowy wypłaty odszkodowania w ubezpieczeniach majątkowych

Przepis art. 827 § 1 kodeksu cywilnego wprowadza zasadę, zgodnie z którą ubezpieczyciel nie odpowiada za szkody wyrządzone przez ubezpieczającego umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa.

Regulacja ta odgrywa istotne znaczenie przy określaniu zakresu ochrony ubezpieczeniowej, może jednocześnie stać się źródłem wątpliwości, z uwagi na brak jednoznacznych kryteriów pozwalających określić, jakie działanie nosi znamiona niedbalstwa rażącego.

Kiedy można mówić o rażącym niedbalstwie?

Do ustalenia, czy dane zachowanie można określić mianem rażąco niedbałego, konieczne jest uprzednie zbadanie, czy wypełnia ono cechy niedbalstwa zwykłego. Powszechnie prezentowany pogląd wskazuje, iż niedbalstwo wiąże się z niezachowaniem staranności wymaganej w stosunkach danego rodzaju.

Ocena miernika postępowania formułowana jest w oparciu o art. 355 kodeksu cywilnego, określający obiektywny wzorzec wymaganego zachowania osoby znajdującej się w danej sytuacji, kreowany na podstawie reguł współżycia społecznego, przepisów prawa, zwyczajów czy regulacji zawodowych. Ustalenie, że w konkretnych okolicznościach sprawca mógłby się zachować w sposób właściwy czyni zasadnym postawienie mu zarzutu nagannej decyzji.
Granice wymaganej staranności zostały przesunięte w stosunku do staranności należytej w art. 827 § 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym ubezpieczyciel ma możliwość wyłączyć swoją odpowiedzialność w przypadku kwalifikowanej formy zawinienia po stronie ubezpieczającego, tj. rażącego niedbalstwa (culpa lata), polegającego na niezachowaniu staranności, jakiej można wymagać od osób najmniej nawet rozgarniętych.

Postępowanie likwidacyjne - prawa i obowiązki stron

Niedbały właściciel - wyrok Sądu Najwyższego

Orzecznictwo jest pomocne w ustaleniu kryteriów, w oparciu o które podjąć można próbę określenia stopnia zawinienia.

W wyroku z dnia 11 maja 2005 r. (sygn. akt III CK 522/2004, LexPolonica nr 378466) Sąd Najwyższy wskazał, iż o rażącym niedbalstwie można mówić w wypadku nieprzewidywania szkody jako skutku działania lub zaniechania ubezpieczającego, o ile doszło do przekroczenia podstawowych, elementarnych zasad staranności, a ocena, czy zasady takie przekroczono winna być dokonywana zawsze w okolicznościach konkretnego wypadku.

O stopniu niedbalstwa świadczy dodatkowo stopień staranności, jakiego w danych okolicznościach można wymagać od sprawcy. Niezachowanie podstawowych, elementarnych zasad ostrożności, które są oczywiste dla większości rozsądnie myślących ludzi, stanowi o niedbalstwie rażącym.

Przywołane orzeczenie zapadło na gruncie następujących ustaleń.

W lokalu mieszkalnym doszło do pożaru kuchni, w wyniku którego uszkodzeniu uległy meble kuchenne. Zdarzenie miało miejsce podczas nieobecności właścicielki lokalu. Źródłem pożaru było zapalenie się odpadków w koszu na śmieci, najprawdopodobniej w wyniku wrzucenia do kosza niedopałka papierosa lub zapałki przez wychodzącą z mieszkania właścicielkę.

Ubezpieczyciel, z którym właścicielka lokalu zawarła umowę ubezpieczenia mienia od ognia i innych zdarzeń losowych, odmówił przyjęcia odpowiedzialności, powołując się na zapis ogólnych warunków ubezpieczenia, wyłączający spoza zakresu ochrony ubezpieczeniowej szkody powstałe w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego.

Właścicielka lokalu wystąpiła z powództwem przeciwko zakładowi ubezpieczeń, a Sąd Najwyższy rozpatrujący sprawę w wyniku złożenia skargi kasacyjnej podzielił stanowisko sądów I i II instancji, które oddaliły powództwo właścicielki lokalu z uwagi na zakwalifikowanie jej zachowania jako rażąco niedbałego.