Zmiana siedziby spółki lub miejsca prowadzenia przez nią działalności w UE

Możliwość zmiany siedziby spółki lub miejsca prowadzonej przez nią działalności jest ograniczona i zależy od spełnienia wielu warunków.

Możliwość zmiany siedziby czy miejsca prowadzenia działalności przez spółkę powinna być nieodłącznym elementem swobody przedsiębiorczości. Okazuje się jednak, że zdaniem Trybunału Sprawiedliwości UE czym innym jest rozpoczęcie działalności w innym państwie członkowskim, a czym innym zaś przeniesienie do innego państwa swojej działalności.

WAŻNE!

Ograniczenie swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego jest co do zasady zakazane (art. 43 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską). Zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli danego państwa członkowskiego ustanowionych na terytorium innego państwa członkowskiego.

W Traktacie wskazano także, że - z zastrzeżeniem postanowień rozdziału dotyczącego kapitału - swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli.

Jak widać, swoboda przedsiębiorczości odnosi się przede wszystkim do zakładania działalności gospodarczej w różnej formie. Swoboda dotyczy zatem samego wejścia na rynek innego państwa członkowskiego. Z tej - wydawałoby się niewielkiej - różnicy wynikają bardzo poważne konsekwencje w sytuacji, w której przedsiębiorca chciałby przenieść cały funkcjonujący biznes do innego państwa członkowskiego, bez łączenia się z inną spółką, zakładania filii, oddziałów itp.

Trybunał Sprawiedliwości UE twierdzi, że państwa członkowskie są zobowiązane do umożliwienia prowadzenia działalności przedsiębiorcom pochodzącym z innych państw członkowskich. Dane państwo nie może zatem odmówić przyjęcia podmiotu, który chciałby zmienić miejsce faktycznego wykonywania działalności. Co więcej, nie może traktować tego podmiotu gorzej niż spółki pochodzącej z danego państwa. Wydawałoby się zatem, że Trybunał Sprawiedliwości przychylnie odnosi się do przedsiębiorców chcących zmienić miejsce prowadzenia swojej działalności, jednak często przepisy, czy to ze względów proceduralnych czy też politycznych, interpretowane są na ich niekorzyść.

W wyroku w sprawie C-81/87 Daily Mail Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że to państwa decydują, na jakich zasadach możliwa jest migracja spółek - czy to przez zmianę siedziby czy też zmianę faktycznego miejsca działalności. Pozostawienie tej kwestii w rękach państw członkowskich w wyraźny sposób stanowiło krok w tył względem integracji. Co więcej, było jednym z nielicznych przypadków, gdy Wspólnota nie zdecydowała się na rozszerzającą wykładnię przysługujących jej kompetencji. Innymi słowy, uczynione zostało ustępstwo względem państw członkowskich, w których interesie wcale nie leżało umożliwianie przedsiębiorcom - a co za tym idzie podatnikom - opuszczania krajów macierzystych.

Wydawać by się mogło, że wraz z upływem lat Trybunał Sprawiedliwości zmieni swoje podejście do omawianego zagadnienia i umożliwi swobodną zmianę siedziby czy miejsca wykonywania działalności. I tym razem jednak zwyciężyły interesy poszczególnych państw członkowskich - głównie rozumiane jako interesy ekonomiczne - i Trybunał Sprawiedliwości podtrzymał swój pogląd tym razem w sprawie C-210/06 Cartesio. Wyrok w tej sprawie jest ważnym komunikatem, że Trybunał nie przyczyni się do liberalizacji wspólnotowego prawa spółek. Do Trybunału nie przemówiły argumenty, takie jak ułatwienie obrotu, usprawnienie wymiany gospodarczej między państwami członkowskimi czy pełna realizacja postanowień traktatowych (zwłaszcza jego art. 48).

Jeżeli zatem spółka chce zmienić miejsce prowadzenia swojej działalności lub zmienić miejsce swojej siedziby, musi spełnić określone wymagania. Wymagania te będą się różnić w zależności od tego, którą ze wspomnianych dwóch operacji spółka zamierza wykonać.

Na podstawie ww. orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości można stwierdzić, że:

• jeżeli spółka chce zmienić miejsce faktycznego prowadzenia działalności, zgodę na to musi wyrazić państwo macierzyste;

• jeżeli spółka chce zmienić miejsce siedziby statutowej, musi spełnić wymogi prawa państwa przyjmującego.

WAŻNE!

Jeżeli spółka chce zmienić miejsce prowadzenia faktycznej działalności, a państwo macierzyste nie wyrazi na to zgody, spółce pozostaje dokonanie likwidacji i rozpoczęcie nowej działalności w innym państwie.

Jeszcze trudniejsza sytuacja jest w przypadku zmiany siedziby spółki. Wówczas decydujące są przepisy państwa przyjmującego dotyczące zmiany formy organizacyjnej, np. ze spółki prawa francuskiego w spółkę polską. I tu okazuje się, że odpowiednich przepisów w niektórych państwach nie ma. W związku z tym niemożliwe jest przeniesienie siedziby spółki, np. francuskiej do Polski, brak bowiem przepisów Kodeksu spółek handlowych pozwalających na taką operację. Jeżeli zatem władze francuskie nie wyrażą zgody na zmianę miejsca prowadzenia faktycznej działalności, wówczas - z powodu braków legislacyjnych - spółce pozostanie likwidacja i ponowne rozpoczęcie działalności w Polsce albo znalezienie partnera i dokonanie tzw. połączenia transgranicznego. Jeżeli zatem spółka nie może pozwolić sobie na rozwiązanie w jednym państwie, aby ponownie rozpocząć działalność w innym, wówczas pozostaje jej liczyć na zgodę władz państwa macierzystego na zmianę miejsca faktycznie prowadzonej działalności albo czekać na zmianę przepisów. Skoro jednak żadne z tych rozwiązań nie może być dla spółki satysfakcjonujące, pozostaje jej maksymalne wykorzystanie pozostałych swobód wspólnotowych - przepływu towarów, osób i kapitału.

Krzysztof Czerwiński

Podstawa prawna:

• art. 43, 48 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (DzUrz UE C 321 E/39 z 29.12.2006 r.).

Orzecznictwo:

• wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 27 września 1988 r. w sprawie Daily Mail (C-81/87, Zb. Orz. 1988, s. 5483),

• wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 16 grudnia 2008 r. w sprawie Cartesio (C-210/06, Zb. Orz. 2008, s. 9641).