Polskie firmy w sferze pozyskiwania i opracowywania nowych technologii są w tyle nie tylko do wiodących krajów Unii Europejskiej, ale również nowych członków Wspólnoty, jak Czechy czy Węgry.
Udział wyrobów zaawansowanych technologicznie w eksporcie utrzymuje się od lat na poziomie 2–3 proc. przy średniej unijnej 20 proc. Wpływa to negatywnie na rentowność firm i ich możliwości rozwojowe w przyszłości. W światowej gospodarce XXI wieku to wiedza jest uznawana za najcenniejszy zasób, którego jakość decyduje o tempie rozwoju – podkreślają eksperci z Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych.
Skąpe przedsiębiorstwa
Z analiz Instytutu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk wynika, że przy niskim poziomie nakładów ogółem na sektor badań i rozwoju (B+R) w ich strukturze przeważają nakłady z budżetu państwa, które stanowiły średnio ok. 62 proc. w latach 1995-2003, gdy nakłady przedsiębiorstw zaledwie 25 proc. Występują też tendencje do wzrostu nakładów ze strony organizacji międzynarodowych oraz instytucji zagranicznych (zwłaszcza z UE); wzrosły one od 1995 r. trzykrotnie, ale ich udział nie przekracza i tak 5 proc. Działalność innowacyjna w wielu działach przemysłu w Polsce polega głównie na nabywaniu nowoczesnych maszyn i urządzeń. W Polsce udział nakładów przedsiębiorstw w PKB stanowi 1/10 udziału nakładów w krajach UE-15. Niższą pozycję ma tylko Cypr. Największy udział nakładów przedsiębiorstw na badania i rozwój w relacji do PKB ma w Europie Szwecja i Finlandia. Pocieszające, że dystans Polski do średniej europejskiej jest dużo mniejszy, jeżeli chodzi o nakłady na technologie informacyjne (IT). Jak wynika z raportu Rady Strategii Społeczno-Gospodarczej przy Radzie Ministrów wskaźnik (w latach 2003–2004) dla Polski wynosi 2,8 proc. PKB, natomiast średnia – zarówno dla UE-15 jak i UE-25 – 2,9 proc. PKB. Liderzy to Szwajcaria 4,2 proc., Wielka Brytania 4 proc., Szwecja 3,9 proc. oraz Holandia 3,5 proc. Działalność innowacyjna w wielu działach przemysłu w Polsce polega głównie na nabywaniu nowoczesnych maszyn i urządzeń (62 proc.), co w kraju stojącym wobec konieczności szybkiego zmniejszenia luki technologicznej dzielącej od przemysłu krajów wysoko rozwiniętych jest działaniem racjonalnym. Niewiele, tylko 5 proc., wydaje się na zakup nowych technologii. Jeszcze mniej, 2 proc., przeznacza się na marketing nowych i zmodernizowanych wyrobów, co potem odbija się na wynikach handlu z zagranicą.
Nowe wyzwania
Efektywność ponoszonych nakładów jest dużym wyzwaniem dla wszystkich odpowiedzialnych za system wspierania i alokacji środków na sferę B+R. Niskie wskaźniki eksportu produktów wysokich technologii oraz udzielonych patentów (w 1995 r. – 1619, 2000 r. – 939, 2003 r. – 613, 2004 r. – 778) wskazują, że jest jeszcze bardzo dużo do zrobienia, zarówno od strony rozwiązań instytucjonalnych, jak i w zakresie poszukiwania nowych form finansowania i alokacji środków. Nadal 40 proc. wydatków pochłaniają badania podstawowe, nieukierunkowane na praktyczne zastosowanie. W tym celu niezbędne jest m.in.: • zwiększenie inwestycji, • dekoncentracja nakładów, • wyrównanie szans w dostępie do środków badawczych prywatnego i publicznego szkolnictwa wyższego, • stworzenie sytemu skutecznej informacji o poziomie innowacyjności przedsiębiorstw dla poprawy alokacji środków finansowych.
