Praktyczne aspekty funkcjonowania spółki cichej

Spółka cicha jest umową nienazwaną, mocą której jedna ze stron zobowiązuje się do prowadzenia działalności gospodarczej we własnym imieniu (wspólnik jawny), np. na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, druga zaś zobowiązuje się do wniesienia wkładu, który ma być wykorzystywany w przedsiębiorstwie wspólnika jawnego, w zamian za udział w zysku tego przedsiębiorstwa. Szczegółowy zakres praw i obowiązków stron reguluje natomiast umowa stron.

Przykład

Jan K. oraz Adam N. postanawiają zawiązać spółkę cichą, której przedmiotem działalności gospodarczej będzie wydawanie książek. W tym celu Jan K. rejestruje się w ewidencji działalności gospodarczej jako przedsiębiorca jednoosobowy, a Adam N. przenosi na jego rzecz prawo własności maszyn drukarskich. Działalność gospodarcza prowadzona jest wyłącznie przez Jana K., który jednakże dzieli się z Adamem N. osiągniętymi zyskami. Adam N. nie jest przedsiębiorcą, nie występuje w obrocie gospodarczym, a jedynie czerpie udział w zysku z działalności prowadzonej przez Jana K.

Jak wskazano na wstępie niniejszego artykułu, do kodeksu cywilnego nie inkorporowano przepisów dotyczących spółki cichej. Brak też innej regulacji prawnej w tym zakresie. Powszechnie uznaje się, że tworzenie spółek cichych jest dopuszczalne na zasadzie swobody umów wyrażonej w art. 353¹ k.c., a także, że spółki te nie stanowią podtypu spółki cywilnej. Pogląd ten znajduje potwierdzenie również w aktualnym orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego. W jednym z orzeczeń wskazano wprost, iż w praktyce gospodarczej obserwuje się stosunki prawne odpowiadające spółce cichej. Judykatura dopuszcza takie ułożenie stosunku prawnego w oparciu o swobodę umów wynikającą z art. 353¹ k.c., które odpowiada spółce cichej. (...) W obecnych realiach ustrojowych brak podstaw do twierdzenia, że ułożenie treści lub celu stosunku prawnego w sposób odpowiadający naprowadzonym przepisom byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Więcej, aktualnie nie sposób wskazać zasady współżycia społecznego, z którą tak ukształtowana treść lub cel stosunku prawnego miałby pozostawać w sprzeczności. Tym samym umowa jest ważna, gdyż jej treść (cel) nie sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego, skoro nie ma możliwości wskazania jakiejkolwiek z nich, z którą pozostawałaby w sprzeczności. Inaczej mówiąc, wyznaczające granice swobody umów zasady współżycia społecznego nie sprzeciwiają się ułożeniu stosunku prawnego w sposób odpowiadający spółce cichej w naprowadzonym jej rozumieniu (wyrok SA w Katowicach z 7 lipca 2009 r., sygn. akt V ACa 204/2009, niepublikowany. Zobacz także: postanowienie SN z 24 października 2003 r., sygn. akt III CZP 67/03, OSNC 2004/12/199; wyrok SN z 23 czerwca 1989 r., sygn. akt I CR 236/89, Przegląd Sądowy 1992 nr 2, s. 106-115). Z powyższego jednoznacznie wynika, że korzystając z przewidzianej w kodeksie cywilnym zasady swobody umów, możliwe jest zawiązanie spółki cichej również obecnie.

Co prawda brak jest regulacji ustawowej w tym zakresie, jednakże bazując na cechach charakterystycznych tego typu spółki oraz celach jej powołania, można wyróżnić następujące etapy jej tworzenia:

1. Rejestracja działalności gospodarczej przez wspólnika „jawnego” - to on będzie występował w stosunkach gospodarczych jako przedsiębiorca.

2. Zawarcie umowy spółki cichej pomiędzy wspólnikiem „jawnym” i wspólnikiem bądź wspólnikami „cichymi”.

3. Wniesienie wkładu przez wspólnika „cichego” do spółki (najczęściej przeniesienie prawa własności rzeczy, które będą wykorzystywane w działalności gospodarczej wspólnika „jawnego”).

4. Rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej przez wspólnika „jawnego”.

Jako charakterystyczne elementy konstrukcyjne umowy spółki cichej wskazuje się w doktrynie i judykaturze następujące postanowienia:

• wspólnik cichy wnosi wkład majątkowy, a wniesienie wkładu nie powoduje powstania wspólności majątkowej, jak to ma miejsce po zawarciu umowy spółki cywilnej,

• wkład wspólnika cichego może mieć dowolną postać, byle posiadał wartość majątkową oraz był zbywalny,

• w zamian za wkład wspólnik cichy uzyskuje udział w zyskach z prowadzonej przez wspólnika jawnego działalności gospodarczej,

• na wspólniku cichym nie ciąży obowiązek współdziałania, ani nie jest on uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw przedsiębiorstwa (wyrok NSA z 5 czerwca 1996 r., sygn. akt III SA 594/95, Monitor Podatkowy nr 1/1997),

• wspólnik cichy nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania powstałe w związku z wykonywaniem działalności gospodarczej przez wspólnika jawnego,

• przedsiębiorcą musi być wyłącznie wspólnik jawny.