Wypowiedzenie umowy spółki cywilnej
REKLAMA
REKLAMA
Stan prawny na 15 lipca 2008 r.
REKLAMA
Wypowiedzenie dokonane przez wspólnika
REKLAMA
Zgodnie z art. 869 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.), jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić, wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Wypowiedzenie nie wymaga żadnej szczególnej formy. Ze względów dowodowych warto jest jednak posłużyć się pismem - w takim wypadku ustępujący wspólnik musi wręczyć je pozostałym wspólnikom. Jeżeli postanowienia umowy spółki cywilnej przewidywały konieczność złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu udziału przez wspólnika na piśmie, to oczywiste jest, iż takie oświadczenie musi być skierowane do wszystkich pozostałych wspólników. Nie spełnia tego wymogu skierowanie takiego oświadczenia na piśmie do urzędu skarbowego i zawiadomienie o tym wspólników (wyrok SA w Warszawie z 18 lutego 1998 r., sygn. akt I ACa 1006/97, Pr.Gosp. z 1999 r. nr 3, poz. 54). Oczywiście można też posłużyć się listem poleconym. Datą doręczenia będzie wtedy moment, w którym wspólnik (wspólnicy) otrzymał pismo w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią. Dla skuteczności złożonego oświadczenia woli nie ma zatem znaczenia rzeczywiste zapoznanie się wspólnika z treścią listu. Wystarczy, że miał on taką możliwość, choćby nawet ze swej woli z niej nie skorzystał. Podstawowym skutkiem prawnym wypowiedzenia jest przekształcenie stosunku spółki, polegające na zmniejszeniu liczby wspólników. W wypadku dwuosobowej spółki jednak wypowiedzenie umowy będzie miało skutek niweczący byt samej spółki. Na takim stanowisku stanął też SN w wyroku z 4 lutego 2000 r. (sygn. akt II CKN 735/98, niepublikowany). Dotyczył on interesującego stanu faktycznego, a mianowicie trwania stosunku najmu po ustąpieniu wspólnika z dwuosobowej spółki. SN stwierdził w nim: Ustąpienie ze spółki cywilnej przez jednego z dwóch jej wspólników jest równoznaczne z rozwiązaniem spółki (...). Zupełnie odrębnym zagadnieniem jest przeznaczenie przedmiotu najmu. Jeżeli mianowicie jego przeznaczeniem było ulokowanie w nim działalności gospodarczej spółki, to ze względu na charakter prawa w postaci najmu można tu mówić tylko o specyficznej formie wniesienia tego prawa do spółki do używania, analogicznie jak to ma miejsce w przypadku wniesienia do spółki rzeczy do używania stosownie do treści art. 871 § 1 zd. 1 k.c. Wniesiona do spółki do używania rzecz lub prawo, w przeciwieństwie do wkładu, nie stanowi majątku wspólnego wspólników. Po wystąpieniu ze spółki wspólnikowi zwraca się wniesioną do spółki do używania rzecz lub prawo. Jeżeli spółka ulega rozwiązaniu, a taki skutek należy wiązać z wystąpieniem ze spółki Barbary B., to w istocie doszło jedynie do zmiany przeznaczenia przedmiotu najmu, co w niczym nie zmienia wzajemnej relacji między samymi kontrahentami umowy najmu, a w następstwie zbycia nieruchomości, między nabywcami a najemcami (art. 678 § 1 k.c.). W tym też kontekście sprawa podlegała rozpoznaniu.
Ciekawie prezentują się skutki wypowiedzenia w kontekście art. 874 k.c., który przewiduje rozwiązanie spółki z ważnych powodów przez sąd. Otóż przyjmuje się powszechnie, że art. 874 k.c. reguluje w zasadzie rozwiązanie spółki wieloosobowej i nie można z niego skorzystać, gdy pozostali wspólnicy kwestionują zasadność wypowiedzenia. W przypadku spółki cywilnej dwuosobowej, spółka ulega rozwiązaniu w razie dokonania skutecznego wypowiedzenia udziału. Wspólnik nie ma wówczas interesu prawnego w dochodzeniu rozwiązania spółki na drodze sądowej w trybie art. 874 k.c. Ma on bowiem zastosowanie w odniesieniu do spółki wieloosobowej (wyrok SA w Katowicach z 20 października 1993 r. (sygn. akt I ACr 492/93, OSA z 1994 r. nr 7, poz. 34). W wypadku rozwiązania spółki cywilnej, wskutek tego, że w następstwie wystąpienia wspólnika ze spółki pozostał w niej tylko jeden wspólnik, do wspólnego majątku mają zastosowanie przepisy art. 875 k.c.
ZAPAMIĘTAJ
Likwidację majątku wspólnego wspólników po rozwiązaniu spółki cywilnej przeprowadza sąd w trybie właściwym dla zniesienia współwłasności, tj. w trybie postępowania nieprocesowego.
Problem współwłasności
Jednocześnie trzeba zauważyć, że na skutek ustąpienia wspólnika ze spółki aktualny staje się problem współwłasności. Dochodzi w tym zakresie do zastosowania ciekawej konstelacji prawnej, a mianowicie między wspólnikiem ustępującym a pozostającymi w spółce może dojść do powstania współwłasności w częściach ułamkowych, podczas gdy wspólnicy pozostający w spółce nadal pozostają co do swego majątku wniesionego do spółki współwłaścicielami łącznymi majątku. Stanie się tak w sytuacji, w której w umowie spółki będzie mowa o zwrocie wkładów. Zasadą jest bowiem, że wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika. W wypadku regulacji ustawowej aktualne zatem staje się przejście części majątku wspólnika na pozostałych wspólników i utworzenie między nimi współwłasności łącznej również co do wkładu ustępującego wspólnika. Tak naprawdę pod kątem prawnym to przejście nie wymaga zadekretowania - po prostu współwłasność łączna ma o jeden podmiot mniej. Problemem staje się jednak zmiana właścicieli nieruchomości, która wymaga już odpowiedniej adnotacji w księdze wieczystej. Analizowany problem spotkał się z zainteresowaniem orzecznictwa - SN w postanowieniu z 14 stycznia 2005 r. (sygn. akt III CK 177/04, OSNC z 2005 r. nr 12, poz. 217) wskazał, że do dokonania wpisu w księdze wieczystej zmiany właściciela nieruchomości, wynikającej z oświadczenia właściciela o wystąpieniu ze spółki cywilnej, niezbędne jest zachowanie formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.). W postanowieniu tym SN wywiódł, że wypowiedzenie udziału przez wspólnika unormowane w art. 869 k.c. jest sposobem wystąpienia przez niego ze spółki, czyli zakończenia łączącego go z pozostałymi wspólnikami stosunku prawnego wynikającego z umowy spółki. Przewidzianym w art. 871 k.c., a więc następującym z mocy ustawy (art. 56 k.c.), skutkiem wypowiedzenia udziału przez wspólnika jest utrata przez niego wszelkich praw objętych majątkiem wspólnym wspólników, a więc np. pozycji współwłaściciela i współwierzyciela co do należących łącznie do wspólników rzeczy oraz wierzytelności. Według art. 871 k.c., występującemu wspólnikowi zwraca się w naturze jedynie rzeczy wniesione do spółki do używania, poza tym wypłaca się mu w pieniądzu wartość wkładu oraz taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym uczestniczył on w zyskach spółki. Skutek w postaci utraty przez występującego wspólnika praw objętych majątkiem wspólnym nie został w art. 871 k.c. uzależniony od rodzaju prawa wspólnego, w szczególności od tego, czy prawem tym jest własność nieruchomości, czy też inne prawo, lecz dotyczy wszelkich praw wspólnych, a zatem i współwłasności nieruchomości. Nie został on także uzależniony ani w ogóle, ani w odniesieniu do niektórych tylko praw wspólnych, od złożenia przez wspólnika oświadczenia o wypowiedzeniu udziału w określonej formie. Jedynie dla celów dowodowych, jeżeli zgodnie z art. 860 § 2 k.c. umowa spółki została stwierdzona pismem, powinno ono być złożone w formie pisemnej.
ZAPAMIĘTAJ
Do oświadczenia wspólnika o wypowiedzeniu udziału, gdy w skład majątku wspólnego wspólników wchodzi własność nieruchomości, nie mogą mieć zastosowania przepisy o formie przeniesienia własności nieruchomości.
Uzależnienie przewidzianego w art. 871 k.c. skutku wystąpienia ze spółki w odniesieniu do współwłasności nieruchomości od zachowania dla oświadczenia wspólnika o wypowiedzeniu udziału formy wymaganej dla przeniesienia własności nieruchomości oznaczałoby rozpatrywanie tego skutku w istocie w kategoriach przeniesienia własności nieruchomości (udziału we współwłasności nieruchomości). Należy jednak odróżnić omawiany skutek od przeniesienia własności nieruchomości (udziału we współwłasności nieruchomości). Skutek ten jest - jak wynika z dotychczasowych uwag - następstwem jednostronnej czynności prawnej wspólnika kładącej kres jego udziałowi w spółce, w razie dokonania tej czynności występuje z mocy samego prawa. Przeniesienie własności nieruchomości (udziału we współwłasności nieruchomości) jest natomiast przejściem tego prawa z właściciela na nabywcę na podstawie zawartej przez nich, poddanej określonemu reżimowi prawnemu, umowy. Przedstawione wyżej rozwiązanie, zawarte w art. 871 k.c., uwzględnia przy tym interesy wszystkich kontrahentów i jako mające charakter dyspozytywny jest dostosowane do sytuacji typowych. Swe szczególne interesy, np. łączące się z wchodzącą w skład majątku wspólnego nieruchomością, wspólnicy mogą uwzględnić, ustanawiając w umowie spółki lub w uchwale odmienne reguły rozliczeń związanych z wystąpieniem jednego z nich ze spółki. Omawiając stosunki majątkowe dotyczące nieruchomości po wypowiedzeniu udziału przez wspólnika w trybie art. 869 k.c., trzeba jeszcze wskazać na pogląd SN wyrażony w postanowieniu z 16 marca 2005 r. (sygn. akt II CK 700/04, Biul.SN z 2005 r. nr 7, poz. 13), w którym przyjęto, że należąca do spółki cywilnej nieruchomość, w razie ustąpienia wspólnika, staje się własnością bezudziałową pozostałych wspólników i podlega ujawnieniu w księdze wieczystej z pominięciem formy czynności prawnej zastrzeżonej dla zbycia nieruchomości. Jest ona potwierdzeniem przedstawionych wywodów. Pozostali wspólnicy powinni zatem złożyć w sądzie wieczysto-księgowym wniosek KW-WPIS i zmienić w dziale II księgi wieczystej właścicieli nieruchomości.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wypowiedzenie bez zachowania terminu
Instytucja wypowiedzenia stosunku członkostwa w spółce cywilnej nie wyczerpuje się w omówionej już sytuacji z art. 869 § 1 k.c. Zgodnie z art. 869 § 2 k.c., wspólnik z ważnych powodów może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne. Ważne powody możemy zdefiniować jako pewne nadzwyczajne okoliczności, które w obiektywnej ocenie wykluczają dalsze uczestnictwo w spółce. Ocena musi być przy tym zawsze dokonywana przez pryzmat korzyści spółki czy raczej pozostałych wspólników. Nie można zatem uznać za ważny powód wypowiedzenia sytuacji, w której wspólnik powziął wiadomość o możliwym niepowodzeniu przedsięwzięcia ekonomicznego i postanowił w odpowiednim momencie zrejterować. Tytułem przykładu jako ważny powód można wskazać pełnienie istotnej funkcji publicznej przez wspólnika, zaogniający się konflikt między wspólnikami czy też przedłużającą się poważną chorobę wspólnika lub jego domownika. Dążenie do osiągnięcia celu gospodarczego przez działanie w oznaczony sposób jest istotnym elementem spółki zastrzeżonym w art. 860 § 1 k.c. i sprzeniewierzenie się temu celowi przez wspólnika stanowi ważny powód uprawniający do wypowiedzenia udziału przez pozostałych, bez zachowania terminu wypowiedzenia. Warto podkreślić, ze wypowiedzenie z samej swej natury jest możliwe tylko przy spółce zawartej na czas nieoznaczony. Przy spółce na czas oznaczony jego prawna skuteczność byłaby wysoce problematyczna. Jedynie wypowiedzenie udziału bez zachowania terminu jest możliwe niezależnie od czasu trwania umowy spółki. Wypowiedzenie w trybie art. 869 § 2 k.c. ma zatem skutek natychmiastowy w tym sensie, że wywołuje skutki prawne już od momentu dotarcia oświadczenia woli do pozostałych wspólników w ten sposób, że mogli oni zapoznać się z treścią oświadczenia (art. 61 § 1 k.c.). Nie ma zatem w tym wypadku konieczności oczekiwania na upływ jakiegokolwiek terminu. Jak o tym jeszcze będzie mowa, „ważne powody” ustąpienia ze spółki dają przy tym wspólnikowi alternatywę dotyczącą zakończenia współpracy - w przypadku zaistnienia ważnych powodów jest uprawniony do wyboru prawa, z którego skorzysta - żądania rozwiązania spółki cywilnej przez sąd w trybie art. 874 § 1 k.c. bądź wypowiedzenia udziału, natomiast rzeczą sądu jest ocena, czy w sytuacji gdy wspólnik żąda rozwiązania spółki, zaspokojenie jego żądań nie jest w okolicznościach sprawy nadużyciem prawa podmiotowego.
Wzór
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wzór
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
CO NA TO SĄD?
Wystąpienie z „ważnych powodów” ze spółki cywilnej (art. 869 § 2 k.c.) jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, dlatego dokonanie tej czynności przez pełnomocnika wymaga stosownego pełnomocnictwa rodzajowego (art. 98 zd. 2 k.c.).
Wyrok SA w Gdańsku z 28 października 1999 r., sygn. akt I ACa 628/99, OSA z 2002 r. nr 7, poz. 41
Wypowiedzenie udziału przez wierzyciela
W pewnych wypadkach w rolę wspólnika może się też wcielić jego wierzyciel. Otóż jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał komornicze zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać. Bez znaczenia jest przy tym, kto prowadził egzekucję - ważne jest, by okazała się ona bezskuteczna - np. umorzono ją z braku środków na pokrycie kosztów egzekucji. Możliwość wypowiedzenia udziału obwarowana jest kilkoma warunkami. Przede wszystkim konieczne jest uprzednie przeprowadzenie bezskutecznej egzekucji z tych ruchomości wspólnika, które nie stanowią majątku wspólnego wspólników (wymóg ten nie dotyczy zatem innych składników majątku dłużnika - np. nieruchomości). Bezskuteczna egzekucja musi mieć miejsce w okresie ostatnich 6 miesięcy przed planowanym wypowiedzeniem udziału. Ponadto przed wypowiedzeniem konieczne jest uzyskanie przez wierzyciela zajęcia przez komornika praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. Zgodnie z art. 9112 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.), zajęcie praw dłużnika przysługujących mu na wypadek wystąpienia ze spółki cywilnej lub jej rozwiązania jest dokonane już z chwilą powiadomienia dłużnika o zajęciu. O dokonanym zajęciu komornik powiadamia również pozostałych wspólników, jeżeli ich adresy zostaną podane komornikowi przez którąkolwiek ze stron. Pozostali wspólnicy w terminie 2 tygodni od dnia zajęcia są obowiązani przedstawić komornikowi wykaz przedmiotów, wierzytelności i praw, które przypadną dłużnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. Zajęcie praw jest skuteczne z chwilą powiadomienia dłużnika - będącego wspólnikiem spółki cywilnej - o dokonaniu zajęcia. O zajęciu tym powinni zostać powiadomieni także pozostali wspólnicy spółki cywilnej. Powiadomienie zostało prawidłowo dokonane dopiero wówczas, gdy komornik jest w posiadaniu adresów pozostałych dłużników. Jeżeli wierzyciel nie dostarczy adresów pozostałych wspólników komornikowi, aby ten mógł powiadomić ich o zajęciu prawa, na wierzycielu będzie spoczywać ewentualnie obowiązek udowodnienia, iż rozporządzenie przez pozostałych wspólników wierzytelnością lub ruchomościami będącymi częścią majątku spółki było dokonane pomimo posiadania wiedzy o dokonaniu zajęcia i tym samym skutki zajęcia w praktyce wystąpiły. Pozostali wspólnicy obowiązani są na żądanie komornika przedstawić mu wykaz przedmiotów, wierzytelności i praw, które przypadną dłużnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. Niezłożenie komornikowi powyższych informacji w tym terminie zagrożone jest grzywną w wysokości do 500 zł. Grzywna ta może być powtórzona, jeżeli - mimo jej nałożenia - obowiązek przesłania informacji nadal nie jest wykonywany. Niezależnie od tego osoby, które naruszyły obowiązki wynikające z zajęcia albo złożyły oświadczenie niezgodne z prawdą, odpowiadają za szkodę wyrządzoną przez to wierzycielowi. Po spełnieniu wskazanych wymogów wypowiedzenie udziału może zostać dokonane, i to nawet w przypadku, gdy umowa spółki cywilnej została zawarta na czas oznaczony. Wierzyciel może też wystąpić o zabezpieczenie majątku - art. 863 k.c. nie zabrania bowiem dokonania zabezpieczenia majątkowego w mieniu spółki cywilnej. Nie odnoszą się one do dopuszczalności takiej czynności, a dotyczą jedynie zakazu rozporządzania przez wspólnika udziałem we wspólnym majątku wspólników oraz braku możliwości zaspokojenia osobistego wierzyciela wspólnika z jego udziału we wspólnym majątku w czasie trwania spółki. Wierzyciel wspólnika może dochodzić swej należności z majątku spółki po wypowiedzeniu udziału wspólnika na warunkach określonych w art. 870 k.c.
PRZYKŁAD
Stefan R., wspólnik spółki cywilnej „Dobrex s.c.”, zaciągnął w firmie „Chorol sp. z o.o.” dług na kwotę 23 000 zł z tytułu zakupu na potrzeby osobiste sprzętu komputerowego. Po bezskutecznych próbach odzyskania pieniędzy wierzyciel chciałby wypowiedzieć jego udział w spółce. Może to uczynić przy zachowaniu kilku warunków. Po pierwsze, musi zachować trzymiesięczny termin, wykazać, że w ciągu ostatnich 6 miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, i uzyskać postanowienie komornika o zajęciu praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. W tym celu trzeba wystąpić do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, wskazać jej sposób i rodzaj i uzyskać stosowne postanowienie komornika.
Wzór
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Rozliczenie z występującym ze spółki wspólnikiem
Jak stanowi art. 871 k.c., wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia - wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika. Zwrot wkładu jest nieopodatkowany, jednak do dochodu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w spółce podatnik powinien zaliczyć różnicę między spłatą a wartością księgową środków trwałych. Kwota ta zostanie następnie opodatkowana podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki. Celem art. 871 k.c. jest zapewnienie ustępującemu wspólnikowi przynajmniej sumy pieniężnej odpowiadającej wartości wniesionego przez niego wkładu. Przepis ten nie może być stosowany wprost (a jedynie odpowiednio) w przypadku, gdy spółka wykazuje straty w chwili ustąpienia wspólnika. Jeżeli w chwili ustąpienia wspólnika wartość majątku spółki jest mniejsza od łącznej wartości wniesionych wkładów, to ustępujący wspólnik otrzyma pełną wartość wniesionego przez siebie wkładu tylko wówczas, gdy z mocy umowy spółki był zwolniony od udziału w stratach. W przeciwnym razie należeć mu się będzie suma odpowiednio mniejsza obliczona według stosunku, w jakim wspólnik ten miał uczestniczyć w stratach spółki. Może też dojść do sytuacji odwrotnej - mianowicie może się zdarzyć, że wartość majątku wspólnego w chwili dokonywania rozliczenia będzie niższa od wartości wkładów wszystkich wspólników. Rozliczanie jest bowiem dokonywane według chwili wygaśnięcia członkostwa w spółce. W takim wypadku wspólnik ustępujący może zostać zobowiązany do stosownej dopłaty na rzecz spółki.
ZAPAMIĘTAJ
Wspólnik może dochodzić zwrotu wniesionego do spółki wkładu w postępowaniu procesowym w sprawie z jego powództwa przeciwko wspólnikowi o zapłatę, jak również może wierzytelność z tego tytułu zgłosić do potrącenia.
ADAM MALINOWSKI - RADCA PRAWNY
REKLAMA
REKLAMA