Prawa i obowiązki byłego członka zarządu spółki z o.o.

Zasadą jest wygaśnięcie mandatu po upływie kadencji. W przypadku pierwszej kadencji członka zarządu - zgodnie z art. 202 § 1 kodeksu spółek handlowych - jego mandat wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji przez tego członka zarządu. Natomiast w przypadku kolejnych (lub wieloletnich) kadencji - w myśl art. 202 § 2 k.s.h. - mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji przez tego członka zarządu.

Przykład

Członek zarządu spółki z o.o. został powołany 1 kwietnia 2004 r. na 3-letnią kadencję. Kadencja ta zakończyła się 2 kwietnia 2007 r., ale z uwagi na to, że zwyczajne zgromadzenie wspólników za rok 2006 r. (ostatni pełny rok pełnienia funkcji) odbyło się dopiero 30 czerwca 2007 r., mandat członka zarządu trwał o 3 miesiące dłużej niż jego kadencja.

Wygaśnięcie mandatu członka zarządu przed upływem kadencji zachodzi w przypadku: śmierci, rezygnacji lub odwołania członka zarządu, uprawomocnienia się wyroku skazującego członka zarządu za przestępstwa, które w świetle art. 18 § 2 k.s.h. uniemożliwiają pełnienie przez niego tej funkcji, lub uprawomocnienia się wyroku ubezwłasnowolniającego członka zarządu.

Odwołanie członka zarządu, jeśli umowa spółki nie stanowi inaczej, wymaga uchwały wspólników. Należy przy tym pamiętać, że nawet w przypadku, gdy umowa spółki przyznaje kompetencje do odwoływania zarządu innemu podmiotowi, to i tak nie wyłącza to uprawnień wspólników w tym zakresie. Członek zarządu może być odwołany w każdym czasie, chyba że umowa spółki przewiduje, że odwołanie może nastąpić tylko z ważnych powodów, określonych w umowie spółki (art. 203 § 2 k.s.h.).

Istniejące poprzednio rozbieżności poglądów dotyczące przysługiwania - na podstawie art. 252 § 1 w zw. z art. 250 pkt 1 k.s.h. - odwołanym członkom organów spółki z o.o. legitymacji do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą rozstrzygnęła uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 1 marca 2007 r. (sygn. akt III CZP 94/06). Nadanie mocy zasady prawnej tej uchwale oznacza, że powinny się do niej stosować wszystkie składy orzekające SN. Jest to również sygnał, że powinny uwzględniać ją w swoim orzecznictwie sądy powszechne. W świetle powyższej uchwały osobie odwołanej ze składu organu spółki z o.o. nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą. Odwołana osoba nie ma zatem legitymacji czynnej do wytoczenia takiego powództwa - nawet wówczas gdy przedmiotem żądania pozwu byłaby uchwała o jej odwołaniu.

Rezygnacja członka zarządu jest czynnością prawną jednostronną. Rezygnacja staje się skuteczna z chwilą, gdy doszła do spółki w sposób umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Przyjmuje się, że w przypadku powołania w spółce rady nadzorczej rezygnacja powinna zostać złożona tej radzie, a jeśli rada nadzorcza nie została powołana - na ręce wspólników.

Do wygaśnięcia mandatu w tym trybie nie jest konieczne przyjęcie rezygnacji przez spółkę. Przyjęcie rezygnacji - mimo że nieistotne dla samej jej skuteczności - nie jest jednak całkiem pozbawione doniosłości prawnej. Powoduje ono bowiem wyłączenie ewentualnej odpowiedzialności członka zarządu, który złożył rezygnację, w stosunku do spółki na podstawie art. 746 § 2 kodeksu cywilnego w zw. z art. 202 § 5 k.s.h. Do złożenia rezygnacji stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu zlecenia przez przyjmującego zlecenie. Zgodnie z ich treścią, jeżeli zlecenie jest odpłatne, a przyjmujący zlecenie wypowiedział je bez ważnego powodu, jest on odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną w ten sposób dającemu zlecenie. Właśnie ta potencjalna odpowiedzialność zostaje wyłączona przez przyjęcie rezygnacji członka zarządu.

Członek zarządu, którego mandat ustał, nie jest już członkiem zarządu, w związku z czym traci prawo do reprezentowania spółki i prowadzenia jej spraw. Mimo to zachowuje on pewne prawa i obowiązki związane z pełnioną dotychczas funkcją.

Rozwiązanie umowy pomiędzy byłym członkiem zarządu a spółką

Powołanie do zarządu tworzy stosunek organizacyjny (korporacyjny) łączący członka zarządu ze spółką (jest on poddany regulacjom k.s.h.). Obok tego stosunku organizacyjnego pomiędzy spółką i członkiem zarządu istnieje zwykle dodatkowy stosunek prawny (np. stosunek pracy, umowa-zlecenie, kontrakt menedżerski), który ma charakter wtórny w odniesieniu do stosunku organizacyjnego i powstaje w wyniku odrębnych (niż powołanie) czynności. Stosunki te są od siebie niezależne.

Konsekwencją odrębności stosunku organizacyjnego i np. stosunku pracy członka zarządu jest to, że odwołanie członka zarządu samo przez się nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu (art. 203 § 1 k.s.h.). Odwołanie z funkcji powoduje bowiem jedynie ustanie stosunku organizacyjnego członkostwa w zarządzie i nie ma bezpośredniego wpływu na ustanie ewentualnego drugiego stosunku prawnego łączącego członka zarządu ze spółką.

Z orzecznictwa

Gdy rada nadzorcza spółki akcyjnej odwoła z funkcji prezesa (członka) zarządu, wówczas organem właściwym do późniejszego wypowiedzenia mu umowy o pracę jest zarząd spółki.

Jeżeli rada nadzorcza chce rozwiązać umowę o pracę z prezesem (członkiem) zarządu, musi to uczynić jednocześnie z odwołaniem go z funkcji prezesa (członka) zarządu, ponieważ po odwołaniu staje się on zwykłym pracownikiem, wobec którego kompetencje pracownicze wykonuje zarząd, a nie rada nadzorcza.

Wyrok SN z 23 stycznia 2004 r., sygn. akt I PK 213/03.

Należy jednak pamiętać, że jeżeli ów drugi stosunek prawny jest ściśle związany z członkowstwem w zarządzie spółki (np. jest to umowa o pracę na stanowisku członka zarządu, a nie na innym stanowisku niezwiązanym z członkowstwem w zarządzie), to odwołanie ze stanowiska członka zarządu będzie z reguły stanowić przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie takiej umowy o pracę. Pracownik zatrudniony w charakterze członka zarządu z chwilą odwołania traci bowiem możliwość wykonywania swoich obowiązków i świadczenia pracy, co stanowi wystarczającą przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę (por. np. wyrok SN z 26 stycznia 2000 r., sygn. akt I PKN 479/99).

Przykład

Adam G. pełnił funkcję prezesa zarządu spółki z o.o. i był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Zgromadzenie wspólników podjęło uchwałę o odwołaniu go z pełnionej funkcji. Następnie wypowiedziano mu umowę o pracę, podając jako przyczynę odwołanie z funkcji prezesa zarządu.

Były prezes wniósł pozew do sądu, kwestionując zasadność wypowiedzenia. Sąd oddalił jednak powództwo, gdyż przyczyna wypowiedzenia była konkretna i uzasadniona, a odwołanie pracownika ze stanowiska prezesa zarządu stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie mu umowy o pracę, której zawarcie wiązało się bezpośrednio z powołaniem go na to stanowisko.

Jeżeli zawarcie umowy o pracę jest konsekwencją powołania na stanowisko członka zarządu, to również rezygnacja z tej funkcji stanowi uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę. W takiej sytuacji wypowiedzenie następuje z przyczyn dotyczących pracownika i tym samym pozbawia go prawa do odszkodowania, ustalonego w umowie o pracę w razie wypowiedzenia tej umowy przez pracodawcę z przyczyn niedotyczących pracownika (tak wyrok SN z 23 listopada 2006 r., sygn. akt I PK 202/06).

W pewnych sytuacjach możliwe jest także natychmiastowe rozwiązanie umowy o pracę z odwołanym członkiem zarządu - z przyczyn określonych w art. 52 § 1 pkt 1 kodeksu pracy, czyli w razie ciężkiego naruszenia przez niego podstawowych obowiązków pracowniczych. Przyczyną rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia może być np. działanie członka zarządu, które w sposób rażący godzi w dobro spółki.

W stosunku do byłego członka zarządu, z którym spółka jako pracodawca rozwiązuje umowę o pracę, nie ma obowiązku zapewnienia innego stanowiska (tak wyrok SN z 13 kwietnia 2000 r., sygn. akt I PKN 600/99).

Byłego członka zarządu obciąża zakaz wykorzystywania poufnych informacji spółki, które powziął on w czasie pełnienia funkcji w zarządzie. W myśl art. 11 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji.

Prawa i obowiązki związane ze sprawozdawczością spółki

Odwołanemu członkowi zarządu przysługuje prawo (a zarazem obciąża go obowiązek) do złożenia wyjaśnień w toku przygotowywania sprawozdania finansowego i sprawozdania z działalności spółki, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu, a także do udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym te sprawozdania (art. 203 § 3 k.s.h.).

Sprawozdanie z działalności spółki sporządza obecny, a nie były zarząd. W praktyce może mieć miejsce sytuacja, gdy członkowie zarządu spółki zostali odwołani zanim sporządzili sprawozdania z działalności spółki za ostatni rok pełnionej przez nich funkcji, a w ich miejsce zostali powołani nowi członkowie zarządu. W takim przypadku nowy zarząd ma obowiązek sporządzić sprawozdania za ubiegły rok obrotowy - mimo że w rzeczywistości może nie mieć pełnej wiedzy na ten temat. W interesie spółki i nowego zarządu leży zatem zwrócenie się do byłych członków tego organu z żądaniem podania informacji na temat działalności spółki za ich kadencji. Uczestnictwo w zgromadzeniu wspólników służyć ma natomiast umożliwieniu wspólnikom zadawania pytań byłym członkom zarządu.

Złożenie takich wyjaśnień, jak również uczestnictwo w zgromadzeniu wspólników jest także w interesie byłych członków zarządu, gdyż od tego może zależeć udzielenie im absolutorium.

Powyższe prawa i obowiązki nie mają charakteru bezwzględnego i w przepisach przewidziano możliwość odstąpienia od tej zasady. Akt odwołania może stanowić inaczej i zwalniać członka zarządu z tych praw i obowiązków.

W sytuacji wyłączenia w akcie odwołania praw i obowiązków wynikających z art. 203 § 3 k.s.h. byłemu członkowi zarządu przysługują jeszcze uprawnienia wynikające z art. 231 § 3 k.s.h., które częściowo pokrywają się z art. 203 § 3 k.s.h. W myśl art. 231 § 3 k.s.h. członek zarządu spółki, którego mandat wygasł przed dniem zgromadzenia wspólników, ma prawo uczestniczyć w zgromadzeniu, przeglądać sprawozdanie zarządu i sprawozdanie finansowe (wraz z odpisem sprawozdania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej i biegłego rewidenta) oraz przedkładać do nich opinie na piśmie. Żądanie dotyczące skorzystania z tych uprawnień powinno być złożone zarządowi na piśmie najpóźniej na tydzień przed zgromadzeniem wspólników.

Uprawnienia te mają charakter bezwględny i spółka nie może byłemu członkowi zarządu odmówić prawa skorzystania z nich, jeśli najpóźniej na tydzień przed zgromadzeniem wspólników złożył on zarządowi pisemne żądanie dotyczące skorzystania z tych uprawnień.

Zasadnicze różnice w zakresie uprawnień wynikających z art. 203 § 3 i art. 231 § 3 k.s.h. polegają na tym, że przepis art. 203 § 3 k.s.h. zawęża te prawa do okresu, w którym były członek zarządu pełnił swą funkcję w zarządzie spółki, a przepis art. 231 § 3 k.s.h. takiego zawężenia nie zawiera. Ponadto art. 231 § 2 k.s.h. zastrzega uprawnienie do wglądu w sprawozdania i związane z nimi dokumenty spółki, a art. 203 § 3 k.s.h. jedynie prawo do składania wyjaśnień w toku przygotowywania tych dokumentów.

Z odmiennej regulacji art. 203 § 3 i art. 231 § 3 k.s.h. wynika ponadto, że prawa i obowiązki członka zarządu, którego mandat wygasł wskutek rezygnacji, są inne niż prawa i obowiązki odwołanego członka zarządu. Z przepisu art. 203 § 3 k.s.h. dla odwołanego członka zarządu wynikają bowiem zarówno prawa, jak i obowiązki, podczas gdy członek zarządu, który złożył rezygnację, zgodnie z art. 231 § 3 k.s.h. ma jedynie uprawnienie do uczestniczenia w zwyczajnym zgromadzeniu, przeglądania sprawozdań oraz składania do nich własnych pisemnych opinii. Byłego członka zarządu, który złożył rezygnację, nie obciążają natomiast obowiązki w zakresie składania wyjaśnień na etapie opracowywania sprawozdań ani obowiązek udziału w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym te sprawozdania.

Uzyskanie absolutorium przez byłego członka zarządu

W myśl art. 231 § 2 pkt 3 i § 3 k.s.h. wszystkie osoby, które pełniły funkcje członków zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej w ostatnim roku obrotowym, powinny podlegać uchwale zwyczajnego zgromadzenia wspólników w sprawie absolutorium z wykonania przez nie obowiązków. Absolutorium udziela się zatem nie tylko członkom zarządu, których mandaty wygasają z dniem odbycia zgromadzenia podejmującego uchwały dotyczące zatwierdzenia sprawozdań za poprzedni rok obrotowy, ale także członkom zarządu, którzy pełnili swoją funkcję przez jakikolwiek okres w zakończonym roku obrotowym.

Absolutorium oznacza w praktyce, że spółka akceptuje wykonanie obowiązków przez członków zarządu i w związku z tym nie będzie dochodzić wobec nich w przyszłości roszczeń związanych z pełnioną funkcją.

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki

Artykuł 299 k.s.h. stanowi m.in., że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, to członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Przepis ten dotyczy nie tylko obecnych (z chwili pozywania) członków zarządu spółki, ale w pewnych sytuacjach może doprowadzić także do odpowiedzialności za zobowiązania spółki osób niebędących już członkami jej zarządu.

Sytuacja taka może powstać zwłaszcza, jeżeli przed pozwaniem przez wierzyciela spółki członek zarządu zostaje odwołany uchwałą wspólników ze swojej funkcji albo sam składa rezygnację, ale spółka nie zgłasza zmiany w składzie zarządu sądowi rejestrowemu. Jeżeli w takim przypadku egzekucja przeciwko spółce okaże się nieskuteczna, to wierzyciel - szukając innych możliwości wyegzekwowania zobowiązania - może próbować zwrócić się do byłego członka zarządu, niewykreślonego z KRS.

Przepis art. 694³ § 1 kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że wniosek o wpis do KRS składa podmiot podlegający wpisowi do tego rejestru, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej (podmiot podlegający wpisowi jest uczestnikiem postępowania, chociażby nie był wnioskodawcą). Wynika z tego, że prawo do wnioskowania o dokonanie zmian we wpisach w KRS ma spółka. Natomiast były członek zarządu może jedynie wywierać presję na aktualny zarząd, aby jak najszybciej zgłosił sądowi rejestrowemu zmianę wynikającą z podjętej uchwały.

Niewykreślony z KRS były członek zarządu nie jest jednak pozbawiony możliwości obrony, gdyż na podstawie art. 299 § 2 k.s.h. może on uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki wykazując, że nie ponosi winy za niezgłoszenie upadłości spółki - z tego względu, że w czasie, kiedy spełnione zostały przesłanki upadłości spółki, nie był on już członkiem jej zarządu, a zatem nie posiadał legitymacji do złożenia w jej imieniu wniosku upadłościowego.

Dla odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki moment podjęcia uchwały o odwołaniu go z pełnionej funkcji lub moment złożenia rezygnacji ma zatem takie znaczenie, że od tego momentu członek zarządu przestaje ponosić odpowiedzialność za zobowiązania spółki powstałe w okresie późniejszym.

Podstawa prawna:

- ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.zm.),

- ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.),

- ustawa z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn.zm.),

- ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.),

- ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (j.t. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn.zm.).

Adam Karolak

autor prowadzi firmę doradczo-szkoleniową

LEXCON.pl