Jak wprowadzić zadaniowy czas pracy w firmie

 

W zadaniowym systemie czasu pracy czas wykonywania pracy przez pracownika określony jest wymiarem powierzonych mu zadań.

 

System zadaniowego czasu pracy

 

Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania tych zadań. Czas pracy w tym systemie nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Zadaniowy system czasu pracy pozwala pracownikowi na swobodne ustalanie ram czasowych wykonywania pracy. Tego typu praca może być wykonywana na przykład poza zwykłym rytmem pracy zakładu, a także w sytuacji, gdy zapotrzebowanie na pracę jest nierytmiczne i zależy od zmiennych okoliczności oraz uwarunkowań. Jest to również bardzo korzystny dla pracodawcy system, w przypadku gdy kontrola i ewidencja czasu poświęconego wykonywaniu pracy jest niemożliwa lub znacznie utrudniona, na przykład różnego rodzaje prace w terenie (akwizytor, przedstawiciel handlowy).

 

PRZYKŁAD 1

Pracodawca planuje zatrudnić programistę w firmie. Ze względu na warunki organizacyjne, pracodawcy zależy na tym, aby pracownik ten wykonywał pracę tylko w godzinach, gdy pozostali pracownicy już nie pracują. W takim przypadku możliwe jest wprowadzenie zadaniowego czasu pracy. Pracodawca może wyznaczyć pracownikowi porę dnia, w której powinien on wykonywać swoje zadania. Ważne jest, aby pracodawca nie wyznaczał ścisłych godzin, w których praca ma być wykonywana, i aby pracownik sam decydował o rozkładzie swojego czasu pracy (np. rano przed rozpoczęciem pracy przez pracowników lub wieczorem po jej zakończeniu).

 

Zakres obowiązków pracownika

 

Zakres obowiązków pracownika nie może być ustalany w sposób dowolny. Należy je określić tak, aby możliwe było wykonywanie pracy maksymalnie 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Pracodawca powinien w porozumieniu z pracownikiem ustalić czas niezbędny do wykonania powierzonych mu zadań (art. 140 zd. 2 k.p.).

 

Orzecznictwo

Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzając zadaniowy system czasu pracy, pracodawca powinien tak określić zadania pracownika, by ich wykonanie było możliwe w ramach obowiązujących go norm czasu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 1999 r.; sygn. akt I PKN 181/99, OSNAP z 2000 r. nr 22, poz. 810).

W uzasadnieniu do innego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że w przypadku ustalenia, iż powoda obowiązywał zadaniowy czas pracy, konieczne jest poczynienie dalszych ustaleń co do rozmiaru obowiązujących go zadań, w szczególności możliwości ich wykonania w ramach norm czasu pracy. Gdyby okazało się, że nie było to możliwe, pracownik zatrudniony w zadaniowym systemie czasu pracy nie byłby pozbawiony roszczenia o wynagrodzenie za pracę ponad normy czasu pracy. Zlecanie pracownikowi zadań, których wykonanie w normalnym czasie pracy jest niemożliwe, trzeba przy tym kwalifikować jako równoznaczne z poleceniem świadczenia pracy w czasie przekraczającym normy czasu pracy (wyroku Sądu Najwyższego z 10 września 1998 r. (I PKN 301/98, dotychczas niepublikowany).

 

PRZYKŁAD 2

Pracodawca zlecił pracownikowi zatrudnionemu na stanowisku przedstawiciela handlowego odbycie sześciu wizyt u klientów w ciągu jednego dnia. Tymczasem pracownik potrzebuje 2 godzin na wizytę u jednego klienta. Wydane przez pracodawcę polecenie spowodowało przekroczenie dobowej normy czasu pracy (6 × 2 = 12). Dwie ostatnie wizyty u klienta stanowią zatem pracę w godzinach nadliczbowych.

 

Pracodawca może ustalić zadania pracownika w umowie o pracę lub w osobnym dokumencie - tak zwanym zakresie zadań. Zdecydowanie korzystniejsze będzie zastosowanie drugiego rozwiązania, ponieważ ustalenie zadań w umowie o pracę, w razie ich zmiany, wiąże się z koniecznością dokonywania zmiany umowy w drodze porozumienia lub wypowiedzenia zmieniającego.

 

Orzecznictwo

Sąd Najwyższy stwierdził, że dla wprowadzenia zadaniowego czasu pracy, poza spełnieniem przesłanek z art. 140 k.p., konieczne jest określenie zadań pracownika nie doraźnie, każdego dnia pracy, lecz w akcie (lub aktach) kreujących treść jego stosunku pracy. Jeżeli pracownik wykonuje codziennie, w określonym przez pracodawcę czasie, polecenia swego przełożonego, to bez względu na stosowaną nazwę nie można przyjąć, by jego czas pracy określały zadania. Przy takim rozumieniu wszyscy pracownicy zatrudnieni byliby w ramach zadaniowego czasu pracy, a przepisy o charakterze gwarancyjnym, regulujące normy czasu pracy, pozbawione byłyby znaczenia. Pracodawca powinien więc precyzyjnie określić zadania pracownika. Przepisy nie wskazują, w jakiej formie należy ustalić zadania pracownika. Może to więc być dokonane ustnie bądź pisemnie. Do celów dowodowych warto to zrobić na piśmie (wyrok Sądu Najwyższego
z 4 sierpnia 1997 r.; sygn. akt I PKN 181/97, OSNAP z 2000 r. nr 22, poz. 810).

 

Ewidencja czasu pracy

 

Pracodawcy zatrudniający pracowników w zadaniowym systemie czasu pracy nie muszą ewidencjonować godzin pracy, mają jednak obowiązek prowadzenia ewidencji czasu pracy. Każdy zatrudniony zadaniowo pracownik powinien zatem mieć założoną indywidualną kartę czasu pracy, do której wpisywane są urlopy, zwolnienia oraz inne nieobecności itd.

 

System skróconego tygodnia pracy

 

Na pisemny wniosek pracownika może być do niego stosowany system skróconego tygodnia pracy. W tym systemie jest dopuszczalne wykonywanie pracy przez pracownika przez mniej niż pięć dni w ciągu tygodnia, przy równoczesnym przedłużeniu dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym jednego miesiąca (art. 143 k.p.).

 

Konieczny wniosek

 

Wniosek pracownika o wprowadzenie skróconego tygodnia pracy pracodawca może uwzględnić bądź odrzucić. Zmiana systemu czasu pracy na system skróconego tygodnia musi nastąpić na podstawie umowy o pracę.

 

Warto, aby pracownik w swoim wniosku wskazał:

• od kiedy chce, aby stosowano wobec niego ten system czasu pracy oraz

• w jaki sposób chce pracować, tzn., w jakie dni tygodnia chce pracować i po ile godzin na dobę.

 

Praca w niedziele lub święta

 

W systemie skróconego tygodnia pracy praca może być wykonywana w każdy dzień tygodnia, a także w niedzielę lub święto, jeżeli występują okoliczności określone w art. 1519a oraz art. 15110 k.p.

 

Wykonywanie pracy w niedzielę i święto jest więc dozwolone:

• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego,

• ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,

• przy pracy zmianowej,

• przy niezbędnych remontach,

• w transporcie i komunikacji,

• w zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych,

• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,

• w rolnictwie i hodowli,

• przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, np. w zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronomii, zakładach hotelarskich czy zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych.

 

Pracownikowi wykonującemu pracę w niedzielę należy zapewnić inny dzień wolny od pracy w okresie sześciu dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie dnia wolnego od pracy w wyznaczonym terminie w zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Jeżeli w takim przypadku nie jest możliwe udzielenie pracownikowi dnia wolnego od pracy we wskazanym terminie - należy wypłacić mu dodatek w wysokości 100 proc. w zamian za każdą godzinę pracy w niedzielę. Natomiast pracownikowi świadczącemu pracę w święto pracodawca powinien zapewnić inny dzień wolny w ciągu okresu rozliczeniowego. Jeżeli nie jest możliwe wykorzystanie w tym terminie dnia wolnego, w zamian za niewykorzystany dzień wolny od pracy rekompensujący pracownikowi pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 100 proc. za każdą godzinę pracy w dniu świątecznym.

 

Jeżeli pracownik zatrudniony w systemie skróconego tygodnia pracy świadczy pracę w niedzielę, powinien korzystać co najmniej raz na cztery tygodnie z niedzieli wolnej od pracy (art. 151¹² k.p.).

 

Rozkład czasu pracy

 

W systemie skróconego tygodnia pracy istnieje możliwość wydłużenia dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin. Pozwala to na ustalenie takiego rozkładu czasu pracy, który zapewniałby utrzymanie przeciętnie 40-godzinnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.

 

Jeżeli pracodawca ustali rozkład czasu pracy przewidujący pracę przez większą liczbę godzin niż przypadająca do przepracowania w danym okresie, to będzie to praca w godzinach nadliczbowych.

 

System pracy weekendowej

 

Na pisemny wniosek pracownika może być stosowany wobec niego system czasu pracy, który polega na tym, że pracownik pracuje wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (art. 144 k.p.). Jest to tzw. system weekendowy lub weekendowo-świąteczny. W tym systemie jest dopuszczalne przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca.

 

Jeżeli pracodawca wyrazi zgodę na zmianę systemu czasu pracy na system weekendowy, jego wprowadzenie, tak jak w przypadku innych systemów, musi nastąpić na podstawie umowy o pracę.

 

Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy

 

W systemie pracy weekendowej tygodniowy wymiar czasu pracy pracowników może być niższy niż 40 godzin w okresie rozliczeniowym. System ten zakłada bowiem zasadniczo pracę jedynie w ciągu trzech ściśle określonych dni - piątek, sobota i niedziela. Natomiast tylko w niektórych miesiącach występują święta przypadające w innym dniu niż niedziela, w których pracownicy zatrudnieni w tym systemie również mogą pracować. Oznacza to, że w systemie weekendowym warto zawierać umowy o pracę na niepełny etat. W przeciwnym wypadku w okresach rozliczeniowych, w których pracownik nie wypracuje normy obowiązującej dla pełnego etatu, pracodawca będzie mimo to zobowiązany do wypłacenia mu wynagrodzenia za pełny etat.

 

Rozkład czasu pracy

 

Tworząc rozkład czasu pracy pracownika zatrudnionego w systemie pracy weekendowej, pracodawca musi uwzględnić dopuszczalne granice czasu pracy. W systemie tym możliwe jest bowiem planowanie pracy nawet do 12 godzin na dobę w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca, jednak praca ta może być świadczona tylko w piątki, soboty, niedziele i święta. Dopuszczalne jest także zaplanowanie różnej liczby godzin pracy na dobę w różnych dniach pracy. Ważne, aby zmieścić się w wymiarze czasu pracy ustalonym dla konkretnego okresu rozliczeniowego.

 

Okresy odpoczynku

 

W systemie skróconego tygodnia pracy i pracy weekendowej obowiązują takie same okresy odpoczynku jak w przypadku innych systemów czasu pracy. Pracownikowi przysługuje zatem prawo do co najmniej:

• 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie (132 § 1 k.p.) oraz

• 35-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego (art. 133 § 1 k.p.).

 

Ewidencja czasu pracy

 

Pracodawca zatrudniający pracowników w systemie skróconego tygodnia pracy oraz w systemie pracy weekendowej ma obowiązek ewidencjonowania czasu pracy i udostępnienie tej ewidencji pracownikowi na jego żądanie. Za nieprowadzenie ewidencji pracodawcy grozi kara grzywny (art. 281 pkt 6 k.p.).

 

Ochrona niektórych grup pracowników

 

W systemie skróconego tygodnia pracy oraz systemie pracy weekendowej czas pracy nie może przekraczać 8 godzin dla:

• pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia,

• pracownic w ciąży,

• pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia, bez ich zgody.

 

Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy.

Z wyjątkiem pracowników opiekujących się dzieckiem do czwartego roku życia zakaz ten ma charakter bezwzględny. Oznacza to, że w tych przypadkach nawet za zgodą wyrażoną przez pracowników pracodawca nie może zatrudniać ich powyżej 8 godzin dziennie.

 

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk

Doktorantka na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.
Specjalizuje się w prawie pracy, pisze podręczniki dla studentów prawa.