Recykling - jak spełnić wymogi i uniknąć kar

Przepisy dotyczące ochrony środowiska są w Polsce nieustannie nowelizowane. Zmiany te wynikają między innymi z konieczności dostosowania do dyrektyw Unii Europejskiej. W rezultacie większość przedsiębiorców przestaje orientować się w gąszczu przepisów. Często nie zna ciążących na nich obowiązków, do których należy między innymi gospodarowanie pewnymi odpadami, w tym konieczność uzyskania założonych poziomów odzysku i recyklingu oraz wniesienie opłaty produktowej, jeśli poziomy te nie zostaną osiągnięte.

Czym jest recykling

Recykling jest rodzajem odzysku. A zgodnie z definicją przyjętą w ustawie o odpadach są to wszelkie działania:

1) polegające na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania substancji lub materiałów o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym, czyli nowym przeznaczeniu; w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii, czyli spalenia;

2) niestwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska.

Odzyskiem są także inne działania, np. wykorzystanie odpadów jako środka wytwarzania energii, a także rozprowadzanie ich na powierzchni ziemi w celu nawożenia, ulepszania lub rekultywacji gleby.

Jakie są rodzaje recyklingu

Istnieje kilka rodzajów recyklingu:

1) chemiczny (np. produkcja oleju opałowego z tworzyw sztucznych),

2) surowcowy (np. odzysk glikolu z butelek wykonanych z politereftalanu etylenu - PET,

3) materiałowy (np. przetwarzanie zużytych opon na wyroby gumowe),

4) energetyczny (np. wytwarzanie paliw z odpadów, spalanie),

5) organiczny (rozkładanie odpadów do materii organicznej przy użyciu mikroorganizmów).

Tab. 1. Wymagane poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Objaśnienia:

¹⁾ Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w przepisach ustawy z 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533 z późn.zm.) oraz opakowań po środkach niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z późn.zm.).

²⁾ Do poziomu recyklingu zalicza się wyłącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje się produkt wykonany z tworzywa sztucznego.

³⁾ Nie dotyczy ogniw cynkowo-węglowych i alkalicznych.

⁴⁾ Recyklingiem jest wyłącznie regeneracja olejów w rozumieniu art. 39 ust. 1 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z późn.zm.).

Jednostkowa stawka opłat produktowych

Żeby obliczyć wielkość opłaty produktowej, należy jeszcze znać jednostkowe stawki opłat produktowych obowiązujące w danym roku. Ich zestawienie na 2008 r. przedstawiają: tab. 2, 3 i 4. W przypadku wątpliwości przedsiębiorcy, jaką stawkę powinien przyjąć dla produktu, który wprowadził na rynek, powinien on skonsultować się z urzędem marszałkowskim, na konto którego zobowiązany jest wnosić opłaty.

Tab. 2. Jednostkowe stawki opłat produktowych dla opakowań

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Objaśnienia:

¹⁾ Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w przepisach ustawy z 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2004 r. Nr 53, poz. 533 z późn.zm.) oraz opakowań po środkach niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy z 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U. Nr 63, poz. 638 z późn.zm.).

Tab. 3. Jednostkowe stawki opłat produktowych

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Objaśnienia:

¹⁾ Dla pakietów jest to suma wysokości stawek opłat produktowych ogniw pojedynczych (akumulatorów małogabarytowych).

²⁾ Dla akumulatorów wielkogabarytowych zbudowanych z wielokrotności ogniw pojedynczych jest to suma wysokości stawek opłat produktowych poszczególnych ogniw pojedynczych (akumulatorów wielkogabarytowych lub wielko- i małogabarytowych).

³⁾ Niklowo-wodorkowe.

⁴⁾ Litowe, litowo-jonowe.

⁵⁾ Cynkowo-węglowe, alkaliczne, cynkowo-powietrzne.

Tab. 4. Jednostkowe stawki opłat produktowych dla pozostałych produktów

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Zwykle naliczaniem opłat zajmuje się dział księgowości. Musi on jednak posiadać informacje o liczbie i masie wyprodukowanych i sprzedanych towarów lub opakowań. Część tych danych musi dostarczyć również kierownik produkcji, np. dane o jednostkowej masie opakowania oraz rodzaju materiału, z którego jest ono wykonane.

Komu i kiedy wnieść opłatę produktową

Po wyliczeniu opłaty produktowej, należy ją wpłacić na rachunek urzędu marszałkowskiego, właściwego ze względu na siedzibę firmy lub miejsce zamieszkania. W terminie do 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy (tzn. za 2006 r. do 31 marca 2007 r.).

Od 1 kwietnia 2005 r. nie ma obowiązku wnoszenia opłaty produktowej, jeśli jej łączna wysokość nie przekracza 50 zł. Nie zwalnia to jednak przedsiębiorcy z przesłania marszałkowi województwa sprawozdań.

Wraz z opłatą należy do 31 marca roku następnego złożyć marszałkowi województwa roczne sprawozdania o:

1) masie albo ilości produktów lub opakowań, w których sprzedane zostały produkty,

2) osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych oraz poużytkowych, oraz

3) wysokości należnej opłaty produktowej.

Wzory sprawozdań określone są w rozporządzeniu Ministra Środowiska (Dz.U. z 2006 r. Nr 226, poz. 1654).

Do wymaganych dokumentów należą następujące sprawozdania:

1) OPAK-1 (dotyczy producentów opakowań),

2) OPAK-2 (dla importerów opakowań lub kupujących opakowania wewnątrz UE),

3) OPAK-3 (dotyczy eksporterów opakowań lub produktów w opakowaniach oraz ich dostawców wewnątrz UE),

4) OŚ-OP1 o wysokości należnej opłaty produktowej.

 

Rodzaje sprawozdań

W przypadku gdy jest się zarówno importerem (lub kupującym opakowania wewnątrz UE), jak i eksporterem (lub dostawcą wewnątrz UE), to należy wypełnić oba rodzaje sprawozdań, tj. OPAK-2 i OPAK-3.

Oprócz wspomnianych wyżej dokumentów należy prowadzić i przechowywać przez okres 5 lat dodatkową ewidencję. Ma ona umożliwić ustalenie uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłaty produktowej. Chodzi tutaj o dokumenty:

1) odrębnie potwierdzające odzysk i recykling,

2) związane z ewidencją odpadów (w tym przesyłane marszałkowi zbiorcze zestawienie wytworzonych odpadów).

Ewidencja dodatkowa

Należy pamiętać o obowiązku zgłoszenia właściwemu marszałkowi województwa fakt podlegania ustawie z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej. Trzeba jednocześnie określić sposób prowadzenia czynności w zakresie recyklingu:

1) samodzielnie lub

2) przez organizację odzysku.

Zgłoszenie do marszałka województwa

Zgłoszenie powinno zawierać następujące dane:

1) nazwę i siedzibę lub imię i nazwisko oraz adres przedsiębiorcy,

2) datę rozpoczęcia lub likwidacji działalności,

3) określenie rodzaju działalności,

4) wskazanie sposobu wykonania obowiązku (samodzielnie lub przez organizację odzysku).

Jeżeli dane zawarte w zawiadomieniu ulegną zmianie, przedsiębiorca jest obowiązany zgłosić ten fakt marszałkowi województwa nie później niż do końca miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła zmiana.

W przypadku likwidacji działalności należy w terminie 14 dni złożyć zawiadomienie o tym fakcie. Nie ma ustawowego wzoru takiego zgłoszenia, jednak druk można znaleźć na stronach internetowych urzędów marszałkowskich, np. www.wrotapodlasia.pl/pl/ ochrona_srodowiska/prawo/opproduktowa_igo.htm.

Wskazane jest, aby sprawozdawczość prowadziła osoba, która posiada dostęp do danych, o których mowa powyżej.

Czym się zajmuje organizacja odzysku

Organizacje odzysku to spółki akcyjne, które organizują, zarządzają lub prowadzą czynności związane z odzyskiem, w szczególności z recyklingiem odpadów. Do ich zadań należy również edukacja ekologiczna. Według stanu na 7 lutego 2005 r. w Polsce zarejestrowanych było 37 takich organizacji. Listę takich firm wraz z podaniem danych teleadresowych można znaleźć na stronach internetowych części urzędów marszałkowskich.

Organizacje odzysku muszą być, zgodnie z przepisami prawa, spółkami akcyjnymi o kapitale zakładowym wynoszącym minimum 1 min zł.

Najnowsze i planowane zmiany prawa

W najbliższych latach można się spodziewać wzrostu wymaganych poziomów odzysku i recyklingu opakowań i produktów.

Od 2006 r. istnieje obowiązek odzysku, nie tylko recyklingu, odpadów opakowaniowych.

Bardzo duże zmiany szykują się w przepisach dotyczących zagospodarowania wraków samochodowych. Obecnie obowiązuje ustawa z 20 stycznia 2005 r. (o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji - Dz.U. Nr 25, poz. 202).

W przypadku zarówno pojazdów wycofanych z eksploatacji, jak i sprzętu elektronicznego obowiązki dotyczą bezpośrednio ich producentów i wprowadzających na rynek. Powyższe obowiązki (nieomówione w niniejszym artykule) wchodzą w życie sukcesywnie do 2008 r.

Wymagania dotyczące sprzętu elektronicznego reguluje ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, która obowiązuje od 21 października 2005 r. (Dz.U. Nr 180, poz. 1495).

Obowiązki wynikające z tej najnowszej zmiany przepisów dotyczą:

1) produkujących i sprzedających sprzęt pod własnym oznaczeniem,

2) sprzedających pod własnym oznaczeniem, ale wyprodukowanym przez innego przedsiębiorcę bądź prowadzącego działalność związaną z importem lub wewnątrzwspólnotowym nabyciem towarów.

Jednocześnie wprowadzający powinni zapewnić sieć zakładów przetwarzania o zdolnościach przetwórczych umożliwiających przetworzenie zebranego, zużytego sprzętu, obejmującą terytorium kraju, na podstawie umów z prowadzącymi zakłady przetwarzania. Już w 2008 r. za nieosiągnięcie wymaganego poziomu odzysku taki przedsiębiorca jest zobowiązany również ponosić opłatę produktową.

Inne wymagania dotyczą opakowań jednostkowych niektórych środków niebezpiecznych. Na przykład opakowania określonych odczynników chemicznych lub środków ochrony roślin muszą być objęte kaucją! Podobnie jak w przypadku odpadów opakowaniowych i poużytkowych obowiązki wynikające z najnowszych przepisów można realizować:

1) samodzielnie lub

2) korzystając z usług organizacji odzysku (określanej w przepisach jako „organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego”).

Kontrola i kary

Za niewypełnienie obowiązków w zakresie recyklingu przedsiębiorcy mogą być zobowiązani do uiszczenia dodatkowej opłaty produktowej wraz z odsetkami oraz podlegają karze grzywny.

W razie stwierdzenia, że przedsiębiorca lub organizacja, pomimo ciążącego obowiązku, nie dokonali wpłaty opłaty produktowej lub dokonali wpłaty w wysokości niższej niż należna, marszałek województwa wydaje decyzję, w której określa wysokość zaległości z tytułu opłaty produktowej wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi od następnego dnia po upływie terminu płatności.

W przypadku niewykonania tej decyzji marszałek województwa ustala, również w drodze decyzji, dodatkową opłatę produktową w wysokości odpowiadającej 50 proc. kwoty niewpłaconej opłaty produktowej.

Tej dodatkowej opłaty nie można wpisać w koszty uzyskania przychodów, jak to następuje w przypadku zgodnego z wymaganiami uiszczania opłat produktowych (we właściwych wysokości i terminie).

Na karę grzywny narażony jest przedsiębiorca, który prowadząc organizację odzysku lub działalność polegającą na wytwarzaniu bądź imporcie określonych produktów w opakowaniach lub produktów:

1) nie składa zawiadomienia o rozpoczęciu lub likwidacji tej działalności marszałkowi województwa lub nie zawiadamia o zmianach w działalności, lub składa zawiadomienia nierzetelne albo

2) nie składa sprawozdań o opakowaniach lub produktach, osiągniętych poziomach odzysku lub recyklingu oraz o należnej opłacie produktowej albo składa sprawozdania nierzetelne.

O czym warto pamiętać

Rozliczenia dotyczące opłaty produktowej należy wykonywać cyklicznie w terminach określonych przepisami. Kolejne rozliczenie - za 2009 r. należy przesłać do właściwego urzędu marszałkowskiego w terminie do 31 marca 2010 r.

Każdy przedsiębiorca, który podlegają ustawowym obowiązkom w zakresie odzysku (recyklingu) odpadów, musi poinformować o tym urząd marszałkowski oraz prowadzić sprawozdawczość i ewidencję.

W przypadku niewywiązania się z wymaganych poziomów odzysku i recyklingu należy wnieść opłatę produktową.

Chcąc uniknąć wniesienia tej opłaty lub zmniejszyć jej wysokość, przedsiębiorca może samodzielnie zorganizować zbiórkę wprowadzonych na rynek opakowań bądź produktów lub skorzystać z usług organizacji odzysku.

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk