Firma nie zawsze zapłaci za skutki wypadku przy pracy

Jeśli jednorazowe odszkodowanie lub renta z tytułu niezdolności do pracy nie zaspokajają w całości szkody powstałej w wyniku wypadku przy pracy, wówczas pracownik może dochodzić od pracodawcy wypłaty roszczeń uzupełniających o charakterze cywilnym (renty uzupełniającej, odszkodowania, zadośćuczynienia za krzywdę). Jedną z podstaw odpowiedzialności cywilnej pracodawcy może być zasada ryzyka.

Zgodnie z art. 435 k.c. prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiony w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej lub wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 12 lipca 1977 r. (IV CR 216/77, OSNP 1978/4/73) przy ustaleniu zakresu stosowania art. 435 k.c. należy brać pod uwagę stopień zagrożenia ze strony stosowanych urządzeń, stopień komplikacji przy przetwarzaniu energii elementarnej na pracę oraz ogólny poziom techniki. Przepis ten znajduje zastosowanie do takich pracodawców jak zakłady energetyczne, transportowe, budowlane, kopalnie, huty itp.

Kodeks cywilny wprowadza zaostrzoną odpowiedzialność dla tego rodzaju pracodawców. Podmioty te wykorzystują w swoim interesie siły przyrody stanowiące zagrożenie z uwagi na ograniczone możliwości opanowania i kontroli tych sił przez człowieka. Zastosowana - jako źródło energii - siła przyrody ma stanowić siłę napędową przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości. Nie wystarczy więc posługiwanie się siłami przyrody tylko dla działań wspomagających. Inaczej rzecz ujmując, użycie w przedsiębiorstwie lub zakładzie poszczególnych maszyn zaopatrzonych w silniki nie daje jeszcze podstawy do przyjęcia odpowiedzialności pracodawcy na zasadzie ryzyka. Od wykorzystania wyżej wymienionych sił ma bowiem zależeć istnienie i funkcjonowanie przedsiębiorstwa, zaś użycie maszyn w przedsiębiorstwie lub zakładzie, który wprawdzie się nimi posługuje, lecz jako całość nie jest wprawiany w ruch elementarnymi siłami przyrody, nie stanowi dostatecznej przesłanki do zastosowania art. 435 k.c.

Pojęcie ruchu przedsiębiorstwa odnosi się zatem do funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości, a nie tylko do ruchu jego poszczególnych elementów oraz urządzeń. W szczególności należy w tym zakresie wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z 12 lipca 1977 r., (IV CR 216/77,OSNCP 1978/4/73), według którego prowadzący na własny rachunek kino nie ponosi odpowiedzialności za wywołaną przez ruch tego przedsiębiorstwa szkodę na osobie lub mieniu na zasadzie ryzyka. Przy pracy kina chodzi bowiem o urządzenie stosunkowo proste, użyta energia nie jest zbyt wielka, niebezpieczeństwo zaś dla otoczenia minimalne.