Remanent - Jak prawidłowo sporządzić spis z natury

Sporządzanie spisu z natury

Obowiązek sporządzenia spisu z natury wynika zarówno z przepisów prawa podatkowego, jak i bilansowego. Dla podmiotów prowadzących podatkowe księgi przychodów i rozchodów podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest rozporządzenie Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

 
Obowiązek sporządzenia spisu z natury powstaje m.in. na koniec każdego roku podatkowego, czyli na 31 grudnia i na dzień 1 stycznia (§ 27 rozporządzenia), przy czym podatnik nie musi zawiadamiać o spisie naczelnika urzędu skarbowego. Dodajmy, że spis z natury może być przeprowadzony na żądanie organu podatkowego, który wyznacza datę spisu. Należy jednak pamiętać, że osoby przeprowadzające kontrolę u podatnika samoistnie nie mają uprawnień do zarządzenia dokonania spisu z natury, gdyż działają jedynie w ramach uprawnień nadanych im przez organ kontrolujący, np. naczelnika urzędu skarbowego.

Porozmawiaj o tym na naszym FORUM!

Obowiązek sporządzenia spisu z natury w terminach 31 grudnia i 1 stycznia nie oznacza oczywiście, że czynność techniczna przeprowadzenia spisu powinna zostać dokonana dwukrotnie. Spis dokonany na ostatni dzień roku podatkowego jest bowiem jednocześnie spisem na pierwszy dzień roku następnego i ma tę samą wartość. W innym przypadku nie byłoby możliwe prawidłowe ustalenie wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

Warunki przeprowadzenia spisu z natury

W trakcie dokonywania spisu z natury należy wyeliminować ruch składników majątku objętych spisem i nie dokonywać w tym czasie ani ich zakupu, ani sprzedaży. W praktyce zamknięcie sklepu, magazynu czy restauracji jest bardzo utrudnione lub wręcz niemożliwe. W takiej sytuacji ruch ten należy maksymalnie ograniczyć, a spis zorganizować tak, aby normalna działalność przedsiębiorstwa uległa jak najmniejszemu zakłóceniu. W celu wyeliminowania błędów pomieszczenie, w którym spis jest dokonywany, powinno zostać zamknięte. Składniki majątku powinny zostać poukładane, posegregowane i oznakowane. Aby nie zdublować przeliczeń, osoby dokonujące spisu powinny ustalić kierunek spisu, kolejność obliczeń (liczenie, mierzenie, ważenie) i rygorystycznie przestrzegać wprowadzonych zasad. Dokonanie spisu z natury przy drzwiach zamkniętych pozwala na niezakłócony przebieg pracy i chroni przed popełnieniem błędów. Taki spis może być jednak przeprowadzony tylko w dni wolne od pracy lub po godzinach.

Problem pojawia się, gdy mamy do czynienia z produkcją, sprzedażą bądź świadczeniem usług w sposób ciągły (całodobowo), gdyż nie ma ani regulacji prawnych, ani uniwersalnych zasad, które określają sposób dokonania spisu z natury w takich przypadkach. W celu ułatwienia spisu możliwe jest określenie zasad jego przeprowadzania, tzw. instrukcji inwentaryzacyjnej. Instrukcja ta może określać np., że w czasie przeprowadzania spisu przyjmowane dostawy będą składowane w odrębnych pomieszczeniach i odrębnie przeliczane, a składniki wykorzystywane do produkcji, usługi czy handlu będą wydawane rzadziej, ale w większych ilościach. W takich sytuacjach może powstać kilka różnych arkuszy spisowych, których sumy zostaną odpowiednio zliczone po zakończeniu spisu.

Zobacz: Jak przeprowadzić spis z natury? - nowe regulacje

 

 

Wymagania formalne względem spisu z natury

Spis z natury jest spisem poszczególnych składników majątku. Spisem z natury objęte są: towary handlowe, materiały (surowce) podstawowe i pomocnicze, półwyroby, produkcja w toku, wyroby gotowe, braki i odpady (§ 27 ust. 1 rozporządzenia).

Spis z natury powinien obejmować również towary stanowiące własność podatnika, znajdujące się w dniu sporządzenia spisu poza jego zakładem, a także towary obce znajdujące się w zakładzie podatnika. Towary obce nie podlegają wycenie, wystarczające jest ilościowe ich ujęcie w spisie towarów z podaniem, czyją stanowią własność.

Spis z natury powinien być sporządzony w sposób staranny i trwały oraz zakończony i zaopatrzony w podpisy osób uczestniczących w spisie.

Paragraf 28 rozporządzenia wymienia podstawowe elementy spisu, które powinny być w nim zawarte. Spis z natury powinien zawierać co najmniej następujące dane: imię i nazwisko właściciela zakładu (nazwę firmy), datę sporządzenia spisu, numer kolejny pozycji arkusza spisu z natury, szczegółowe określenie towaru i innych składników wymienionych w § 27, jednostkę miary, ilość stwierdzoną w czasie spisu, cenę w złotych i groszach za jednostkę miary, wartość wynikającą z przemnożenia ilości towaru przez jego cenę jednostkową, łączną wartość spisu z natury oraz klauzulę „Spis zakończono na pozycji...”, podpisy osób sporządzających spis oraz podpis właściciela zakładu (wspólników).

Zobacz: KW jako dowód księgowy w KPiR

Od tak szczegółowej formy spisu występują pewne wyjątki. Przepisy rozporządzenia pozwalają na zastosowanie uproszczonych procedur dokonywania spisu z natury przez podmioty prowadzące określony rodzaj działalności. Uproszczenia dotyczą:

1) księgarń i antykwariatów księgarskich - spisem z natury można obejmować jedną pozycją wydawnictwa o tej samej cenie, bez względu na nazwę i nazwisko autora, z podziałem na książki, broszury, albumy i inne,

2) działalności kantorowej - spisem z natury należy objąć niesprzedane wartości dewizowe,

3) działalności polegającej na udzielaniu pożyczek pod zastaw - spisem z natury należy objąć rzeczy zastawione pod udzielone pożyczki,

4) działów specjalnych produkcji rolnej - spisem należy objąć niezużyte w toku produkcji materiały i surowce oraz ilość zwierząt według gatunków z podziałem na grupy.

Obowiązek wpisania spisu do pkpir

Spis z natury podlega wpisaniu do podatkowej księgi przychodów i rozchodów i powinien być wraz z nią przechowywany, nawet jeśli jego wartość wynosi zero. Wpis ten może być dokonany w jednej pozycji (sumie). Należy pamiętać, aby wartości spisu nie sumować bezpośrednio w księdze z wartością dokonanych zakupów towarów handlowych i materiałów.

Wpisu spisu z natury należy dokonać w wolnych polach księgi. Gdy podatnik ogranicza się tylko do wpisania jego sumy, może dokonać zapisu o treści:

„Spis z natury na dzień ...... wynosi ........ zł”.

Ważne, aby zapisu tego dokonać pod odpowiednią datą, czyli na tej stronie księgi, gdzie ewidencjonowane są zdarzenia gospodarcze z danego okresu (z dnia dokonania spisu). W praktyce spis z natury na dzień 1 stycznia danego roku należy wpisać przed pierwszym zapisem w księdze, czyli na jej początku, a spis na dzień 31 grudnia - na jej końcu, po ostatnim zapisie w danym roku. Jeśli spisy dokonywane są w innych terminach, np. na dzień 30 czerwca, wpisu spisu dokonuje się w miejscu zaewidencjonowania zdarzeń z 30 czerwca.

 
Zobacz: Podatki przy sprzedaży internetowej

 

Podstawowe określenia pomocne przy dokonywaniu spisu z natury

Dla prawidłowego przeprowadzenia spisu z natury należy dokładnie zapoznać się ze znaczeniem pojęć użytych w rozporządzeniu i określających zakres przedmiotowy spisu. W praktyce rodzą się bowiem wątpliwości co do poprawnego zakwalifikowania zakupionych składników majątku, a w konsekwencji prawidłowego ujęcia ich we właściwych kolumnach pkpir i późniejszego ujęcia tych składników w spisie z natury.

W myśl przepisów „towarami” są towary handlowe, materiały podstawowe i pomocnicze, półwyroby (półfabrykaty), wyroby gotowe, braki i odpady oraz materiały przyjęte od zamawiających do przerobu lub obróbki. Dalej rozporządzenie wyjaśnia użyte w tej definicji zwroty. W podpunktach sprecyzowane zostały m.in. pojęcia: towary handlowe, materiały (surowce) podstawowe, materiały pomocnicze, wyroby gotowe (§ 3 pkt 1 lit. a-g rozporządzenia). Z definicji tych wynika m.in., że warunkiem uznania określonego materiału za podstawowy jest jego wejście w skład wyrobu gotowego jako jego główna substancja. Oznacza to, że z materiałem podstawowym mamy do czynienia przy produkcji oraz świadczeniu usług, w wyniku których powstają określone wyroby - przedmioty.

Z kolei jednym z warunków uznania materiału za pomocniczy jest wpływ tego materiału na właściwości danego wyrobu (por. Informacja Drugiego Urzędu Skarbowego w Rzeszowie z 12 lipca 2004 r., nr II US.PB-I-415/47/04). Materiały, narzędzia czy urządzenia oraz zakupy usług obcych, które zgodnie z definicją materiałów pomocniczych nie oddają końcowemu wyrobowi bezpośrednio swoich właściwości, nie mogą być uznane za materiały pomocnicze. Dlatego ich zakupu nie należy ewidencjonować w kolumnie 10 pkpir i nie ujmować w spisie z natury, lecz należy zakwalifikować je jako pozostałe wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą i ująć je w kolumnie 13.

Wycena spisu

Sporządzenie spisu z natury to nie tylko przedstawienie go w układzie ilościowo-rodzajowym. To również obowiązek jego wyceny i ujęcia wartościowego.

Wyceny materiałów i towarów handlowych objętych spisem z natury należy dokonać według cen zakupu lub nabycia albo według cen rynkowych z dnia sporządzenia spisu, jeżeli są one niższe od cen zakupu lub nabycia. Spis z natury półwyrobów (półfabrykatów), wyrobów gotowych i braków własnej produkcji należy wycenić według kosztów wytworzenia, natomiast wyceny odpadów użytkowych, które w toku działalności utraciły swoją pierwotną wartość użytkową, należy wycenić według wartości wynikającej z oszacowania uwzględniającego ich przydatność do dalszego użytkowania (§ 29 ust. 1 rozporządzenia).

Wyceny spisu podatnik jest zobowiązany dokonać najpóźniej w terminie 14 dni od dnia zakończenia spisu z natury. Przy dokonywaniu wyceny należy oprzeć się na § 3 rozporządzenia, gdzie zdefiniowano cenę zakupu, cenę nabycia i koszt wytworzenia, oraz do objaśnień do pkpir (pkt 20), gdzie wskazano sposób postępowania, gdy podatnik przy zakupie materiałów i towarów handlowych ponosi tzw. koszty uboczne zakupu. W takiej sytuacji podatnik może dokonać wyceny wartości materiałów i towarów handlowych w dwojaki sposób, z uwzględnieniem ich wysokości lub bez.

PRZYKŁAD

Pan Krzysztof Nowak zakupił 12 szczepionek, których cena zakupu (potwierdzona fakturą VAT) wynosi 20 zł netto za sztukę. Szczepionki dostarczono przesyłką kurierską, za którą zapłacił dodatkowo 30 zł netto. W celu ustalenia wartości szczepionek, po której powinny zostać one ujęte w spisie z natury, pan Nowak powinien obliczyć procentowy wskaźnik kosztów ubocznych zakupu (30 zł) w stosunku do wartości zakupu szczepionek (240 zł), a następnie podwyższyć o ten wskaźnik jednostkowy koszt zakupu szczepionek.

Podatnik powinien zatem dokonać następujących wyliczeń:

cena zakupu szczepionek: 20 zł × 12 szt. = 240 zł

wskaźnik procentowy: 30 zł × 100 : 240 zł = 12,5%, czyli

20 zł × 12,5% = 2,50 zł

20 zł + 2,50 zł = 22,50 zł

Pan Krzysztof Nowak zakupione szczepionki powinien ująć w spisie w wartości 22,50 zł/szt.

Spis z natury jako weryfikacja wyniku finansowego (ustalenie dochodu)

Inwentaryzacja jest jedną z form kontroli wewnętrznej przedsiębiorstwa. Ma na celu sprawdzenie i skorygowanie ewidencyjnych stanów środków gospodarczych, pozwala ustalić faktyczny stan majątku przedsiębiorstwa. Rzetelne, wnikliwe i kompletne przeprowadzenie spisu pozwala na ustalenie faktycznego wyniku finansowego, a w konsekwencji dokonanie prawidłowych rozliczeń z fiskusem.

U podatników osiągających dochody z działalności gospodarczej i prowadzących pkpir dochodem z działalności jest bowiem różnica między osiągniętym przychodem a kosztami jego uzyskania powiększona o różnicę pomiędzy wartością remanentu końcowego i początkowego towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, wyrobów gotowych, braków i odpadków, jeżeli wartość remanentu końcowego jest wyższa niż wartość remanentu początkowego, lub pomniejszona o różnicę pomiędzy wartością remanentu początkowego i końcowego, jeżeli wartość remanentu początkowego jest wyższa (art. 24 ust. 2 updof). W ten sam sposób, z uwzględnieniem wartości remanentów, należy ustalić dochód roczny z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i dochód za poszczególne okresy sprawozdawcze.

PRZYKŁAD

(ustalenie dochodu rocznego)

W celu ustalenia dochodu osiągniętego w danym roku podatkowym (bądź w okresie sprawo-zdawczym) należy na oddzielnej stronie księgi dokonać obliczeń według wzoru zawartego w objaśnieniach do rozporządzenia w sprawie pkpir w pkt 21:

Podsumowując, kwotę dochodu osiągniętego w roku podatkowym stanowi różnica pomiędzy wartością osiągniętego przychodu a poniesionymi w roku podatkowym kosztami uzyskania przychodu, obliczonymi w podany sposób.

Podstawa prawna
- § 3 i 27-29 rozporządzenia Ministra Finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów - Dz.U. Nr 152, poz. 1475; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 140, poz. 988

Zobacz: Różnice pomiędzy eksportem pośrednim a bezpośrednim