REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Czy można aneksować z mocą wsteczną umowy handlowe

Mariusz Rypina
Czy można aneksować z mocą wsteczną umowy handlowe
Czy można aneksować z mocą wsteczną umowy handlowe
Fotolia

REKLAMA

REKLAMA

W praktyce obrotu dość często pojawia się pytanie o dopuszczalność, zgodność z prawem, a tym samym ważność aneksowania z mocą wsteczną umów handlowych zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami. Artykuł przedstawia kilka typów występujących w obrocie gospodarczym aneksów do umów, które poddane zostaną ocenie pod kątem dopuszczalności nadania im przez strony mocy obwiązywania wstecz (a więc w określonym czasie sprzed spisania aneksu).

Problematyka aneksowania umów z mocą wsteczną nie jest w literaturze prawniczej szeroko poruszana. Nie jest także przedmiotem znacznej liczby orzeczeń Sądu Najwyższego1 Tymczasem w praktyce dość często pojawia się pytanie o dopuszczalność, zgodność z prawem, a tym samym ważność aneksowania z mocą wsteczną umów handlowych zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami. Niestety, na tak postawione pytanie natury ogólnej trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Choć zasadniczo należy zgodzić się z tezą o dopuszczalności tego typu zgodnych oświadczeń woli stron stosunku prawnego, ocena dopuszczalności zawarcia każdego aneksu z mocą wsteczną wymaga pełnego odniesienia do konkretnego stanu faktycznego. W udzieleniu odpowiedzi na powyższe pytanie - w stosunku do określonej sytuacji - niezbędne będzie odwołanie się do ogólnych zasad kodeksu cywilnego dotyczącego swobody umów (art. 3531 k.c.), formy czynności prawnych (art. 73-81 k.c.), czy też wykładni woli stron (art. 65 § 2 k.c.), a także przepisów szczególnych regulujących dany typ umowy. Nie wydaje się także, aby każde aneksowanie umowy z mocą wsteczną było równoznaczne ze zmianą łączącego strony stosunku umownego. Nie każdy bowiem aneks (rozumiany jako pisemne porozumienie zmieniające treść dokumentu, na którym wcześniej spisano poszczególne postanowienia umowy) musi od razu stanowić właściwą umowę zmieniającą. Strony mogą jedynie w ten sposób (zawierając aneks) potwierdzić na piśmie określone postanowienia łączącej je umowy, które już wcześniej poczyniły w innej formie (ustnie, w korespondencji elektronicznej, itp.), albo też sprecyzować na piśmie sposób wykładni postanowień łączącej ich umowy.

REKLAMA

Polecamy: Nowe technologie w pracy księgowych

Aneks jako rzeczywista zmiana umowy z mocą wsteczną

Zawarcie aneksu do umowy w praktyce rzeczywiście najczęściej będzie oznaczało zawarcie przez strony umowy zmieniającej, a więc takiej umowy, na mocy której w sferze łączącego już strony stosunku umownego nastąpi zmiana jakiegokolwiek obowiązku, bądź też ustanowienie nowego obowiązku zamiast - czy obok - już istniejących2. W takim przypadku granice dopuszczalności zmiany umowy należy utożsamić z ogólnymi granicami swobody umów, wyznaczonymi treścią art. 3531 k.c.3 Na tym gruncie niewątpliwie dopuszczalna jest zmiana łączącego strony stosunku umownego, na skutek zgodnego oświadczenia woli obu stron. Należy więc uznać, że w granicach swobody umów mieści się również swoboda zmiany danej umowy z mocą wsteczną. W związku z powyższym, zmiana danej umowy - także z mocą wsteczną - będzie dopuszczalna o tyle, o ile zmiana taka nie będzie sprzeczna z ustawą (tj. przepisami prawa powszechnie obowiązującego), właściwością (naturą) łączącego strony stosunku, ani też zasadami współżycia społecznego. W przypadku oceny dopuszczalności aneksowania umowy z mocą wsteczną przez pryzmat braku sprzeczności z przepisami prawa (ustawą) należy uznać taki zabieg za dopuszczalny, jeżeli przepisy regulujące dany stosunek prawny (głównie będą to przepisy kodeksu cywilnego, ale także mogą być to przepisy ustaw szczególnych) nie zakazują dokonywania określonej zmiany umowy z mocą wsteczną. Na gruncie poszczególnych regulacji trudno doszukać się jednak tak sformułowanych przepisów (a więc przepisów, które wprost zakazywałyby dokonywania zmiany określonej umowy z mocą wsteczną). W dużej liczbie przypadków przepisy prawa będą się odnosić głównie do dopuszczalności określonego ukształtowania łączącego strony stosunku, niezależnie od momentu, od którego takie ukształtowanie miałoby wywołać skutek (tj. niezależnie od tego, czy określona zmiana umowy miałaby nastąpić ze skutkiem wstecznym, czy też miałaby obowiązywać jedynie na przyszłość).

Przykład

Dalszy ciąg materiału pod wideo

REKLAMA

W zawartym 1 lipca aneksie do umowy najmu lokalu użytkowego strony postanowiły zmienić umowę w ten sposób, że od 1 stycznia tego samego roku (a więc na pół roku przed zawarciem aneksu) termin przedawnienia roszczeń wynajmującego względem najemcy z tytułu zapłaty umówionego czynszu miałby wynosić jeden rok. Taką zmianę umowy należałoby uznać za nieważną z mocy prawa (art. 58 § 1 k.c.) nie z tego powodu, że miałaby ona obowiązywać z mocą wsteczną, ale dlatego, że wbrew wyraźnemu brzmieniu przepisu art. 119 k.c. strony skróciłyby przez czynność prawną ustawowe terminy przedawnienia. W przypadku umowy najmu tylko niektóre (wskazane w art. 677 k.c.) roszczenia wynajmującego przeciwko najemcy przedawniają się z upływem roku liczonego od dnia zwrotu rzeczy (dotyczy to roszczeń o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia rzeczy). Roszczenie o zapłatę czynszu przedawnia się na zasadach ogólnych, a więc z upływem terminu trzyletniego (art. 118 k.c.).

W niektórych jednak sytuacjach, sprzeczność z ustawą danej zmiany umowy może wynikać właśnie z zamiaru dokonania tej zmiany z mocą wsteczną. Szerokie zastosowanie w tym zakresie może znaleźć przepis art. 387 § 1 k.c., zgodnie z którym umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna, czy też przepisy k.c. traktujące o nieważności niemożliwego do dochowania warunku zawieszającego bądź terminu (art. 94 i art. 116 k.c.). W przypadku zmiany umowy niemożliwość określonego świadczenia (warunku bądź terminu) należałoby oceniać na moment zawierania aneksu. Chcąc zmienić umowę z mocą wsteczną, strony muszą więc uważać na to, aby zmienione postanowienia umowy nie wprowadzały obowiązku takiego świadczenia (albo też nie zastrzegły takiego warunku lub terminu), które, np. ze względu na upływ czasu, nie byłoby już możliwe do spełnienia. W szczególności może to dotyczyć zmiany terminu wykonania zobowiązania na uniemożliwiający rzeczywiste dochowanie tego terminu bądź wprowadzenia określonych postanowień na wypadek niedochowania terminu, który już upłynął. Niemożliwość może wynikać także z innych okoliczności faktycznych sprawy.

Przykład

W umowie sprzedaży strony wyznaczyły termin do 30 sierpnia na spełnienie świadczenia przez obie strony. W praktyce jednak sprzedawca wydał kupującemu rzecz już 30 czerwca. W związku z wcześniejszym wydaniem rzeczy, na wniosek sprzedawcy, w połowie lipca strony zawarły aneks do umowy, zakreślający obu stronom termin spełnienia świadczenia do 30 czerwca. Kupujący zapłacił cenę niezwłocznie po zawarciu aneksu do umowy. O ile spełnienie świadczenia sprzedawcy należałoby uznać za możliwe do wykonania w terminie zakreślonym w aneksie do umowy (spełnił on swoje świadczenie 30 czerwca), o tyle świadczenie kupującego na moment zawierania aneksu (tj. w połowie lipca) nie było już możliwe do wykonania w tym terminie. Taką zmianę umowy należałoby uznać za nieważną (np. sprzedawca nie mógłby dochodzić od kupującego odsetek za opóźnienie w zapłacie ceny).

Przykład

W aneksie do umowy sprzedaży strony zawarły postanowienie dotyczące zastrzeżenia na rzecz kupującego kary umownej na wypadek niedochowania przez sprzedawcę umówionego terminu wydania rzeczy. Aneks do umowy został zawarty już po upływie tego terminu. Taką zmianę umowy należałoby uznać za nieważną z mocy prawa (art. 58 § 1 k.c.) z tego powodu, że na moment zastrzeżenia kary umownej, z oczywistych powodów (upływ terminu), niemożliwe było już dochowanie przez sprzedawcę określonego w umowie terminu wydania rzeczy. Kupujący nie mógłby dochodzić od sprzedawcy kary umownej wynikającej z aneksu.

Analizując kolejny czynnik limitujący swobodę umów, należy zauważyć, że niektórym zmianom umów można zarzucić sprzeczność z właściwością (naturą) danej umowy, właśnie ze względu na zamiar wstecznego ich obowiązywania. W powyższym zakresie na uwagę zasługują orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące niedopuszczalności rozwiązywania z mocą wsteczną umów o charakterze ciągłym. Sąd Najwyższy uznał za sprzeczne z naturą zobowiązania trwałe, zarówno rozwiązanie z mocą wsteczną za zgodą obu stron - jak i wypowiedzenie z mocą wsteczną przez jedną ze stron - umowy o charakterze ciągłym (tj. niepolegającej na jednorazowym spełnieniu danego świadczenia, ale ciągłym lub periodycznym jego spełnianiu), a więc takiej umowy, która właśnie mogłaby zostać zmieniona w trakcie jej obowiązywania.4 Powyższe może dotyczyć większości typów umów handlowych (w tym nienazwanych), jak najem, dzierżawa, leasing, świadczenie usług, roboty budowlane, czy też franchising.

Przykład

REKLAMA

Strony zawarły na okres 10 lat umowę dzierżawy nieruchomości rolnej składającej się z działki nr 10/1. W wyniku podziału geodezyjnego w miejsce działki nr 10/1 powstała działka nr 10/2 i działka nr 10/3. Nowo powstała działka nr 10/3 została przez wydzierżawiającego wystawiona na sprzedaż. Już po zawarciu umowy sprzedaży nowo wydzielonej działki, strony umowy dzierżawy zawarły aneks do tej umowy zawierający postanowienie o wyłączeniu z gruntów dzierżawionych działki nr 10/3 z mocą wsteczną, tj. datą sprzed zawarcia umowy sprzedaży działki. Aneks do umowy dzierżawy wyłączający z mocą wsteczną spod reżimu tej umowy część wydzierżawianej nieruchomości rolnej należałoby uznać za nieważny, jako sprzeciwiający się naturze stosunku dzierżawy. Świadczeń wydzierżawiającego, polegających na udostępnieniu rzeczy do używania i pobierania pożytków, nie można uznać za niebyłe. Cel mającej działać z mocą wsteczną umowy rozwiązującej nie może być osiągnięty.

Biorąc pod uwagę orzecznictwo Sądu Najwyższego, należy jednak przyjąć, że w granicach swobody umów mieści się możliwość zmiany także umowy już skonsumowanej (bądź w części skonsumowanej), jeśli zgodne oświadczenie woli stron nie wypacza sensu (celu) wcześniejszego funkcjonowania danej umowy w obrocie. Zmiana taka może bowiem dotyczyć wzajemnych praw i obowiązków o charakterze zupełnie pobocznym do istoty spełnionych już przez strony świadczeń, niemniej z różnych względów ważnych dla obu stron transakcji (przykładowo, na potrzeby wykonywania innych umów będących w toku). Zmiana taka mogłaby również dotyczyć pewnych postanowień obowiązujących jeszcze przez jakiś czas od spełnienia świadczeń głównych (np. udzielone gwarancje, zachowane kaucje, itp.). W granicach swobody umów wydaje się również dopuszczalna zmiana umowy o charakterze ciągłym z mocą wsteczną, także w zakresie zmiany kształtu (wielkości, wartości) świadczeń już spełnionych, jeśli np. zmiana taka miałaby być kompensowana w dalszym okresie trwania umowy (określone korekty w zakresie wzajemnych rozliczeń stron determinowane, przykładowo, względami księgowymi lub podatkowymi).

Więcej informacji znajdziesz w serwisie MOJA FIRMA

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: Prawo Spółek

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:

REKLAMA

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code
    Moja firma
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    Koszty zatrudnienia to główne wyzwanie dla firm w 2024 roku. Jak więc pozyskać specjalistów i jednocześnie zadbać o cash flow?

    W pierwszym półroczu 2024 roku wiele firm planuje rozbudowanie swoich zespołów – potwierdzają to niezależne badania ManpowerGroup czy Konfederacji Lewiatan. Jednocześnie pracodawcy mówią wprost - rosnące koszty zatrudnienia to główne wyzwanie w 2024 roku. Jak więc pozyskać specjalistów i jednocześnie zadbać o cash flow?

    Nauka języka obcego poprawi zdolność koncentracji. Ale nie tylko!

    Ostatnia dekada przyniosła obniżenie średniego czasu skupienia u człowieka aż o 28 sekund. Zdolność do koncentracji spada i to wina głównie social mediów. Czy da się to odwrócić? 

    Nowe przepisy: Po świętach rząd zajmie się cenami energii. Będzie bon energetyczny

    Minister klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska zapowiedziała, że po świętach pakiet ustaw dotyczących cen energii trafi pod obrady rządu. Dodała też, że proces legislacyjny musi zakończyć się w pierwszej połowie maja.

    Wielkanoc 2024. Polacy szykują się na święta przed telewizorem?

    Jaka będzie tegoroczna Wielkanoc? Z badania online przeprowadzonego przez firmę Komputronik wynika, że leniwa. Polacy są zmęczeni i marzą o odpoczynku. 

    REKLAMA

    Biznes kontra uczelnie – rodzaj współpracy, korzyści

    Czy doktorat dla osób ze świata biznesu to synonim synergii? Wielu przedsiębiorców może zadawać sobie to pytanie podczas rozważań nad podjęciem studiów III stopnia. Na ile świat biznesu przenika się ze światem naukowym i gdzie należy szukać wzajemnych korzyści?

    Jak cyberprzestępcy wykorzystują sztuczną inteligencję?

    Hakerzy polubili sztuczną inteligencję. Od uruchomienia ChataGPT liczba złośliwych wiadomości pishingowych wzrosła o 1265%! Warto wiedzieć, jak cyberprzestępcy wykorzystują rozwiązania oparte na AI w praktyce.

    By utrzymać klientów tradycyjne sklepy muszą stosować jeszcze nowocześniejsze techniki marketingowe niż e-commerce

    Konsumenci wciąż wolą kupować w sklepach stacjonarnych produkty spożywcze, kosmetyki czy chemię gospodarczą, bo chcą je mieć od razu, bez czekania na kuriera. Jednocześnie jednak oczekują, że tradycyjne markety zapewnią im taki sam komfort kupowania jak sklepy internetowe.

    Transakcje bezgotówkowe w Polsce rozwijają się bardzo szybko. Gotówka jest wykorzystywana tylko do 35 proc. transakcji

    W Polsce około 2/3 transakcji jest dokonywanych płatnościami cyfrowymi. Pod tym względem nasz kraj jest w światowej czołówce - gotówka jest wykorzystywana tylko do ok. 35 proc. transakcji.

    REKLAMA

    Czekoladowa inflacja (chocoflation) przed Wielkanocą? Trzeci rok z rzędu produkcja kakao jest mniejsza niż popyt

    Ceny kakao gwałtownie rosną, ponieważ 2024 r. to trzeci z rzędu rok, gdy podaż nie jest w stanie zaspokoić popytu. Z analiz Allianz Trade wynika, że cenę za to będą płacić konsumenci.

    Kończy się najostrzejsza zima od 50 lat. Prawie 5 mln zwierząt hodowlanych zginęło z głodu w Mongolii

    Dobiegająca końca zima w Mongolii, najostrzejsza od pół wieku, doprowadziła do śmierci niemal 5 mln kóz, owiec i koni, które nie są w stanie dotrzeć do pożywienia. To duży cios w gospodarkę kraju zamieszkanego przez ok. 3,3 mln ludzi, z których ok. 300 tys. utrzymuje się z hodowli zwierząt - podkreśliło Radio Swoboda.

    REKLAMA