Czy można aneksować z mocą wsteczną umowy handlowe

Problematyka aneksowania umów z mocą wsteczną nie jest w literaturze prawniczej szeroko poruszana. Nie jest także przedmiotem znacznej liczby orzeczeń Sądu Najwyższego¹ Tymczasem w praktyce dość często pojawia się pytanie o dopuszczalność, zgodność z prawem, a tym samym ważność aneksowania z mocą wsteczną umów handlowych zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami. Niestety, na tak postawione pytanie natury ogólnej trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Choć zasadniczo należy zgodzić się z tezą o dopuszczalności tego typu zgodnych oświadczeń woli stron stosunku prawnego, ocena dopuszczalności zawarcia każdego aneksu z mocą wsteczną wymaga pełnego odniesienia do konkretnego stanu faktycznego. W udzieleniu odpowiedzi na powyższe pytanie - w stosunku do określonej sytuacji - niezbędne będzie odwołanie się do ogólnych zasad kodeksu cywilnego dotyczącego swobody umów (art. 353¹ k.c.), formy czynności prawnych (art. 73-81 k.c.), czy też wykładni woli stron (art. 65 § 2 k.c.), a także przepisów szczególnych regulujących dany typ umowy. Nie wydaje się także, aby każde aneksowanie umowy z mocą wsteczną było równoznaczne ze zmianą łączącego strony stosunku umownego. Nie każdy bowiem aneks (rozumiany jako pisemne porozumienie zmieniające treść dokumentu, na którym wcześniej spisano poszczególne postanowienia umowy) musi od razu stanowić właściwą umowę zmieniającą. Strony mogą jedynie w ten sposób (zawierając aneks) potwierdzić na piśmie określone postanowienia łączącej je umowy, które już wcześniej poczyniły w innej formie (ustnie, w korespondencji elektronicznej, itp.), albo też sprecyzować na piśmie sposób wykładni postanowień łączącej ich umowy.

Polecamy: Nowe technologie w pracy księgowych

Aneks jako rzeczywista zmiana umowy z mocą wsteczną

Zawarcie aneksu do umowy w praktyce rzeczywiście najczęściej będzie oznaczało zawarcie przez strony umowy zmieniającej, a więc takiej umowy, na mocy której w sferze łączącego już strony stosunku umownego nastąpi zmiana jakiegokolwiek obowiązku, bądź też ustanowienie nowego obowiązku zamiast - czy obok - już istniejących². W takim przypadku granice dopuszczalności zmiany umowy należy utożsamić z ogólnymi granicami swobody umów, wyznaczonymi treścią art. 353¹ k.c.³ Na tym gruncie niewątpliwie dopuszczalna jest zmiana łączącego strony stosunku umownego, na skutek zgodnego oświadczenia woli obu stron. Należy więc uznać, że w granicach swobody umów mieści się również swoboda zmiany danej umowy z mocą wsteczną. W związku z powyższym, zmiana danej umowy - także z mocą wsteczną - będzie dopuszczalna o tyle, o ile zmiana taka nie będzie sprzeczna z ustawą (tj. przepisami prawa powszechnie obowiązującego), właściwością (naturą) łączącego strony stosunku, ani też zasadami współżycia społecznego. W przypadku oceny dopuszczalności aneksowania umowy z mocą wsteczną przez pryzmat braku sprzeczności z przepisami prawa (ustawą) należy uznać taki zabieg za dopuszczalny, jeżeli przepisy regulujące dany stosunek prawny (głównie będą to przepisy kodeksu cywilnego, ale także mogą być to przepisy ustaw szczególnych) nie zakazują dokonywania określonej zmiany umowy z mocą wsteczną. Na gruncie poszczególnych regulacji trudno doszukać się jednak tak sformułowanych przepisów (a więc przepisów, które wprost zakazywałyby dokonywania zmiany określonej umowy z mocą wsteczną). W dużej liczbie przypadków przepisy prawa będą się odnosić głównie do dopuszczalności określonego ukształtowania łączącego strony stosunku, niezależnie od momentu, od którego takie ukształtowanie miałoby wywołać skutek (tj. niezależnie od tego, czy określona zmiana umowy miałaby nastąpić ze skutkiem wstecznym, czy też miałaby obowiązywać jedynie na przyszłość).