Pojednawcze sposoby rozstrzygania sporów

Po upływie tego terminu bezczynność przedsiębiorcy skutkuje utratą uprawnienia do żądania zapłaty od dłużnika. Aby do tego nie dopuścić, należy w porę przerwać bieg przedawnienia, np. za niewielką opłatą 40 zł wezwać dłużnika do próby ugodowej.

Istotą instytucji przedawnienia jest ograniczenie lub wyłączenie możliwości dochodzenia przez wierzyciela swoich roszczeń majątkowych na drodze sądowej po upływie określonego czasu. Wierzyciel zostaje pozbawiony ochrony wskutek własnej bierności, a dłużnik może skutecznie uchylić się od obowiązku wykonania zobowiązania. Po upływie okresu przedawnienia wierzyciel może wprawdzie żądać od dłużnika zapłaty, jednak ten ostatni może skutecznie podnieść zarzut przedawnienia i uchylić się od wykonania świadczenia.

Dłużnik może również nie zgłosić zarzutu przedawnienia i dobrowolnie spełnić świadczenie, ale w takim przypadku nie może się domagać jego zwrotu.

Terminy

Szczegółowe terminy przedawnienia poszczególnych rodzajów roszczeń są wskazane w kodeksie cywilnym oraz w ustawach szczególnych.

Kodeks cywilny przewiduje - co do zasady - następujące terminy przedawnienia:

1) ogólny 10 lat,

2) dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3 lata,

3) dla roszczeń o świadczenie okresowe (np. czynsz, raty kredytowe) - 3 lata,

4) dla wszystkich roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym, poza roszczeniami okresowymi należnymi w przyszłości - 10 lat.

Jako wyjątki od powyższych zasad należy wskazać inne terminy przedawnienia roszczeń majątkowych:

1) dla roszczeń z tytułu dokonanej sprzedaży - 2 lata,

2) dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych - 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia, lecz nie później niż 10 lat od daty popełnienia czynu; 10-letni termin nie znajduje zastosowania przy roszczeniu o naprawienie szkody na osobie,

3) dla roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych będących przestępstwami 20 lat od daty popełnienia przestępstwa,

4) dla roszczeń pracodawcy i pracownika ze stosunku pracy 3 lata.

Rozpoczęcie biegu przedawnienia

Bieg przedawnienia rozpoczyna w dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne. Przy roszczeniu z deliktu bieg terminu rozpoczyna się od dnia popełnienia czynu niedozwolonego.

 

Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia

Jeżeli wierzyciel nie może z powodu obiektywnej przeszkody dochodzić swoich uprawnień w stosunku do dłużnika, to na czas trwania przeszkody bieg terminu przedawnienia zostaje wstrzymany. Powodem może być siła wyższa uniemożliwiająca dochodzenie roszczenia przed sądem - ale tylko na czas trwania przeszkody.

Po ustaniu przeszkody okres przedawnienie biegnie dalej, a oba okresy (przed pojawieniem się przeszkody i po jej ustaniu) podlegają zsumowaniu.

Jeśli wierzyciel nie chce dopuścić do przedawnienia roszczenia, musi przerwać bieg przedawnienia.

Przerwanie biegu przedawnienia może nastąpić przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. I tak przykładowo wniesienie przez wierzyciela do sądu pozwu, zgłoszenie zarzutu potrącenia, złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przed sądem, złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, zgłoszenie wierzytelności w toku postępowania upadłościowego lub złożenie wniosku do komornika o wszczęcie egzekucji. Jeśli nie zostanie zawarta ugoda przed sądem, to bieg terminu przedawnienia zostanie przerwany i zacznie biec od nowa. Także uznanie roszczenia przez dłużnika lub wszczęcie mediacji przerywa bieg przedawnienia.

Czynność prawna bezskuteczna nie przerywa biegu przedawnienia.

Skutkiem przerwania biegu przedawnienia jest rozpoczęcie jego biegu na nowo, a wcześniejszego okresu nie uwzględnia się.

Zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z 19 października 2007 r., III CZP 58/07, podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia do wysokości wierzytelności dochodzonej przez powoda.

Upływ okresu przedawnienia

Po upływie okresu przedawnienia wierzyciel może nadal dochodzić swojego roszczenia przed sądem, ale dłużnik może podnieść zarzut przedawnienia, który sąd uwzględnia oddalając powództwo. Sąd z urzędu nie uwzględnia faktu przedawnienia, a jedynie na wniosek pozwanego.

Dłużnik może również nie zgłosić zarzutu przedawnienia i dobrowolnie spełnić świadczenie - ale w takim przypadku nie może się następnie domagać jego zwrotu.

Brak zgłoszenia przez dłużnika zarzutu potrącenia prowadzi do wydania przez sąd orzeczenia w sprawie. Dotychczasowy okres przedawnienia nie jest uwzględniany, a bieg rozpoczyna nowy okres przedawnienia - tym razem dla wykonywania roszczeń potwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu.

Prawo międzynarodowe prywatne

Przepisy stanowią, że przedawnienie roszczenia podlega prawu właściwemu dla tego roszczenia. Ta zasada ma zastosowanie również do rozpoczęcia, przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia.

Postępowanie pojednawcze

Celem postępowania pojednawczego jest uregulowanie sporu w drodze ugody sądowej. Postępowanie rozpoczyna się od złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Postępowanie jest dobrowolne, co oznacza, że dłużnik nie jest zobowiązany do udziału w postępowaniu.

Wierzyciele korzystają z tej możliwości chcąc doprowadzić do przerwania biegu terminu przedawnienia. Złożenie do sądu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przerywa bowiem bieg terminu roszczeń objętych zawezwaniem. Wniosek musi być jednak złożony w sądzie przed upływem terminu przedawnienia roszczenia w tzw. postępowaniu pojednawczym. Postępowanie pojednawcze jest proste i niesformalizowane. Wierzyciel nie przeprowadza żadnych dowodów, a jedynie składa w sądzie zwięzły opis sprawy.

 

Zawezwanie do próby ugodowej

Wniosek o zawezwanie do próby ugodowej składa się w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika, a w przypadku spółki - właściwym ze względu na jej siedzibę. Opłata sądowa od wniosku wynosi 40 zł i może być wniesiono przez:

1) naklejenie na piśmie znaków opłaty sądowej,

2) zapłacenie kwoty w kasie sądu,

3) przelanie kwoty na rachunek bankowy sądu i załączenie dowodu jej uiszczenia do pisma. Jeżeli pismo nie będzie miało braków formalnych, sąd wyznaczy posiedzenie, na którym będzie namawiał strony do zawarcia ugody.

Postępowanie pojednawcze wywołane wniesieniem zawezwania do próby ugodowej jest uregulowane w art. 184 i następne kodeksu postępowania cywilnego

Dzięki złożeniu wniosku do sądu wierzyciel ma czas na zebranie dowodów w sprawie lub zgromadzenie środków na koszty sądowe.

Jeżeli strony zawrą ugodę, to jej treść jest umieszczona w protokole, a ugoda ma moc wyroku sądu. Po nadaniu ugodzie klauzuli wykonalności wierzyciel może wszcząć postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikowi, który nie chce dobrowolnie spełnić świadczenia.

Jeśli strony nie zawrą ugody, wierzyciel może następnie złożyć w sądzie powództwo o zapłatę i zażądać zwrotu kosztów wynikających z nieusprawiedliwionego niestawiennictwa dłużnika na próbie ugodowej. Po wydaniu wyroku uwzględniającego powództwo o zapłatę dłużnik musi uiścić na rzecz wierzyciela zasądzoną kwotę, koszty sądowe oraz koszty związane ze złożonym uprzednio zawezwaniem do ugody, np. wpis od wniosku, koszty stawiennictwa w sądzie.

Mediacja

Celem mediacji jest rozstrzygnięcie sporu przez zawarcie ugody na wniosek stron lub sądu.

Mediacja jest dobrowolna. Aby doszło do rozstrzygnięcia sporu na drodze mediacji, strony muszą zawrzeć umowę o mediację. Umowa określi m.in. przedmiot mediacji i osobę mediatora lub sposób jego wyboru. Następnie należy przygotować wniosek o przeprowadzenie mediacji zawierający oznaczenie stron sporu, dokładne określenie żądania, opis okoliczności uzasadniających żądanie oraz załączniki, a ponadto umowę o mediację. Wniosek należy doręczyć przeciwnikowi sporu oraz mediatorowi wraz z dołączonym dowodem jego doręczenia drugiej stronie sporu. Mediator ustala termin i ewentualnie miejsce posiedzenia mediacyjnego. Mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Mediator sporządza protokół z mediacji. Zawarta miedzy stronami ugoda zostanie wciągnięta do protokołu lub mediator zaznacza w protokole niemożność zawarcia ugody między stronami. Po zawarciu ugody mediator przekazuje protokół do sądu. Zatwierdzona przez sąd ugoda ma moc ugody zawartej przed sądem.

 

Postępowanie sądowe

Postępowanie rozpoczyna się od wniesienia pozwu do sądu zawierającego żądanie wraz z uzasadnieniem. Tu już nie wystarczy zwięzły opis sprawy jak w próbie ugodowej. Pozwany, który nie bierze udziału, naraża się na przegranie sprawy lub wydanie przez sąd wyroku zaocznego.

Postępowanie uproszczone

W tym postępowaniu sąd rejonowy rozstrzyga drobne sprawy konsumentów, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 PLN. Wniesienie pozwu w postępowaniu uproszczonym podlega opłacie stałej w zależności od wartości przedmiotu sporu od 30 PLN do 300 PLN. Sprawa toczy się przed sądem rejonowym, właściwym miejscowo dla miejsca zamieszkania pozwanego. W tym postępowaniu pozew i inne pisma procesowe powinny być wnoszone na urzędowych formularzach. Strony są zobowiązane składać wszystkie dowody w sprawie w jednym terminie na początku postępowania.

Postępowanie zwykłe

Co do zasady, sąd rozpoznaje sprawy w postępowaniu zwykłym.

Pozew sporządza się w formie pisemnej (nie obowiązuje tu już formularz urzędowy). Wniesienie pozwu podlega opłacie w wysokości 5 proc. wartości przedmiotu sporu. sprawa toczy się przed sądem rejonowym, właściwym miejscowo dla siedziby lub miejsca zamieszkania pozwanego.

Pozwy zbiorowe

Proponowane zmiany przepisów prawnych umożliwią wkrótce rozpatrywanie przez sąd podobnych spraw wielu osób w jednym postępowaniu sądowym w przypadku dochodzenia małych kwotowo roszczeń od jednego sprawcy szkody. Warunkiem prowadzenia postępowania grupowego będzie identyczna dla każdego powoda podstawa prawna roszczenia i stan faktyczny sprawy. Grupa pokrzywdzonych licząca co najmniej 10 osób będzie mogła wnieść do sądu jeden wspólny pozew, a w przypadku wygrania sprawy w sądzie, każdy z wierzycieli otrzyma jednakowe odszkodowanie. Członkowie grupy będą składać oświadczenia o przystąpieniu do grupy. Powodem w postępowaniu ma być reprezentant grupy, którym może być członek grupy lub powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. Reprezentant grupy będzie ustalał w umowie zasady uczestnictwa w grupie celem dochodzenia roszczeń oraz wysokość wynagrodzenia dla adwokata/radcy prawnego. Na wniosek więcej niż połowy członków grupy sąd będzie mógł zmienić jej reprezentanta.

Pozew zbiorowy będą mogły wnieść np. osoby poszkodowane przez tego samego przedsiębiorcę, przez wadliwy produkt, w katastrofie, przez firmy farmaceutyczne.

Istotna jest wysokość kosztów w takim postępowaniu. I tak w przypadku wniesienia pozwu zbiorowego koszty procesowe zostaną rozdzielone proporcjonalnie pomiędzy powodów.

Należy podkreślić, że powód, który wstąpi do grupy wskutek ogłoszenia, nie będzie mógł z niej wystąpić aż do czasu zakończenia postępowania.

Po rozpatrzeniu pozwu zbiorowego sąd wyda wyrok dotyczący wszystkich powodów, a zasądzone odszkodowanie będzie w tej samej wysokości dla każdego z nich.