REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Jak oceniać efektywność działania firmy

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Jacek Kowalczyk
inforCMS

REKLAMA

REKLAMA

Ocena efektywności odgrywa znaczącą rolę w każdej jednostce gospodarczej. Jeśli firma jest nieefektywna, wcześniej czy później zbankrutuje. Warto więc poznać mechanizmy oraz charaktyrystykę głównych wskaźników efektywności, aby móc całościowo ocenić efektywność oraz umieć tworzyć specyficzne wskaźniki mierzące ją w szczególnych warunkach biznesowych.


W języku codziennym nierzadko używane są pojęcia „efektywny” czy „efektywność”. Mówi się zwykle, że określone postępowanie jest efektywne lub nieefektywne, że dany proces przynosi pożądane efekty lub ich nie przynosi itd. Często jednak jest to opinia intuicyjna (co nie znaczy, że nietrafna), a przy tym nieoparta na wymiernym skutku.

REKLAMA

 

REKLAMA


W działalności firmy doskonale daje się zaadaptować pojęcie efektywności, choć nabiera ono w tym przypadku bardziej sformalizowanego charakteru, szczególnie jeśli używa się go w sferze ekonomicznej. Istotna jest możliwość wyrażenia efektywności w jednostkach wymiernych, co umożliwia przejrzyste stwierdzenie, czy dane działanie firmy jest (lub będzie) efektywne oraz jaki jest stopień tej efektywności. Stąd wywodzi się określenie „rachunek efektywności ekonomicznej”.


Najogólniej biorąc, działanie firmy to powtarzające się sekwencje czynności polegające na poniesieniu określonych nakładów w celu otrzymania pożądanych wyników po odpowiednim przeobrażeniu tych nakładów. Odnosi się to zarówno do firmy jako całości, jak i do wydzielonych obszarów firmy (np. ośrodków odpowiedzialności) czy jednostkowych przedsięwzięć (np. inwestycyjnych). Jednym z warunków umożliwiających stosowanie kategorii efektywności jest wyrażenie nakładów i wyników w jednostkach mierzalnych.


Efektywność jest to zatem relacja wyników do nakładów, a rezultat liczbowy ma odpowiedzieć na pytanie, jaki wynik generują poniesione nakłady. To porównanie przybiera zwykle postać prostych formuł, których wynik liczbowy wyraża stopień efektywności (wykres 1).

Dalszy ciąg materiału pod wideo


Wykres 1. Ogólny schemat efektywności

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

A zatem efektywność działania firmy jest wyrażoną liczbowo wielkością, z zastosowaniem określonej formuły, w której dokonuje się porównania wyrażonych liczbowo nakładów i wyników. Dlatego właśnie używa się pojęcia „wskaźniki efektywności”, tzn. wielkości liczbowe, które wskazują poziom efektywności badanego obiektu.


Prosta klasyfikacja pozwala przyporządkować kategorie nakładów i wyników w zależności od ich charakteru (tabela 1).


Tabela 1. Klasyfikacja najczęściej wykorzystywanych nakładów i wyników

REKLAMA

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

W uproszczeniu, porównanie któregoś z mierników nakładów z którymś z mierników wyników pozwala otrzymać wskaźnik efektywności, co z kolei służy ocenie tej efektywności, gdy poziom takiego wskaźnika porównać z określonym poziomem bazowym (np. z normą, z okresem poprzednim, z wielkością średnią, z planem itp.).


Oczywiście w praktyce nie spotyka się wszystkich możliwych kombinacji porównań nakładów z wynikami, gdyż po pierwsze - nie wszystkie z takich porównań są możliwe, a po drugie - niektóre z nich, jako trudno interpretowalne, niewiele by wniosły do oceny.


W tabeli 2 zaprezentowano próbę typologii spotykanych w praktyce odmian rachunków efektywności, choć nie wszystkie są równie popularne i masowo stosowane.


Tabela 2. Odmiany rachunku efektywności

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Odmiany rachunków efektywności w tabeli 2 zapewne nie wyczerpują wszystkich szczegółowych możliwości, choć klasyfikacja obejmuje wszystkie ich odmiany, spotykane w ocenie przedsiębiorstwa.


Najbardziej całościowo i syntetycznie efektywność jest możliwa do zmierzenia w jednostkach wartościowych. Dalsza prezentacja odnosi się do tego obszaru.

W formułach bezwzględnych (rezultat w jednostkach pieniężnych jako różnica wyników i nakładów) są to:

- zyski (ogólniej wyniki finansowe) na poszczególnych poziomach, czyli różnice między wynikiem (przychody) i nakładem (koszty) - zysk brutto na sprzedaży (potocznie marża brutto), zysk na sprzedaży, zysk operacyjny, zysk z działalności gospodarczej, zysk brutto i zysk netto oraz

- przepływy pieniężne, czyli różnice między wpływami i wydatkami - ujęte całościowo oraz odnoszące się do poszczególnych rodzajów działalności (operacyjnej, inwestycyjnej, finansowej); szczególnym przypadkiem efektywności są miary oparte na przepływach pieniężnych, ale nawiązujące do kosztu kapitału zastosowanego w przedsiębiorstwie - jednym z najbardziej znanych jest ekonomiczna wartość dodana (EVA = przychody - koszty operacyjne - podatek - koszt użycia kapitału).

W formułach względnych (rezultat w procentach lub w postaci liczby dziesiętnej jako iloraz wyników i nakładu lub efektu bezwzględnego do wyniku bądź nakładu) można wyróżnić:

- wskaźniki rentowności - marży brutto, operacyjnej podstawowej, operacyjnej, z działalności gospodarczej, brutto, netto (w których kolejne poziomy zysku są dzielone przez przychody ze sprzedaży1) oraz rentowności aktywów i kapitałów własnych (w których zysk netto jest dzielony przez aktywa i kapitał własny),

- wskaźniki sprawności (wynikiem jest „sprzedaż”, nakład to zasób majątku) - rotacja aktywów oraz rotacje elementów aktywów2 (aktywów trwałych, należności, zapasów),

- wskaźniki oparte na przepływach pieniężnych (wydajności pieniężnej) - głównie z działalności operacyjnej (gdzie CFoperacyjne jest dzielone przez sprzedaż czy aktywa).


Ocena efektywności może mieć charakter statyczny lub dynamiczny. W praktyce oba rodzaje są stosowane jednocześnie, wzbogacając możliwości wniosków oceniających. Ocena statyczna odnosi się do jednego odcinka czasu, natomiast dynamiczna jest to szereg czasowy, w którym według tej samej metody obliczona efektywność pokazuje jej zmiany w czasie.


Badanie efektywności bezwzględnej daje możliwość pełniejszej oceny, gdy ma ona przede wszystkim charakter dynamiczny. Pozwala to bowiem obserwować przebieg zmian efektywności w czasie w ramach poszczególnych poziomów zysku czy przepływów pieniężnych, pozwala obserwować trend danego zjawiska czy nawet sporządzać prognozy jego kształtowania się w przyszłości.


Badanie efektywności względnej w ujęciu statycznym może, poza kształtowaniem się wielkości poszczególnych wskaźników w danym okresie, dostarczyć sporo informacji na podstawie różnic tych wskaźników, co w pogłębionym badaniu prowadzi do szukania przyczyn powstawania tych różnic. W ujęciu dynamicznym ocenie podlega zmienność w czasie poziomu porównywalnych wskaźników.


W tabeli 3 przedstawiono przykład oceny spółki na podstawie kwartalnych raportów z 2006 r.


Tabela 3. Efektywność bezwzględna (w tys. zł): rentowność i efektywność pieniężna

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Jak widać na podstawie tabeli 3, ocena rentowności może być w tym przypadku najwyżej umiarkowanie pozytywna. Wysoki poziom kosztów pośrednich w pierwszym półroczu przy osiągniętej marży brutto dawał stratę na sprzedaży, dopiero w drugim półroczu sytuacja ulega poprawie, głównie za sprawą silnego (niemal dwukrotnego) wzrostu marży brutto. Zyski operacyjne są we wszystkich kwartałach dodatnie, choć z generalną tendencją do spadku. Można stwierdzić, że w pierwszych dwóch kwartałach skutecznie „ratowano” podstawową działalność operacyjną dobrym wynikiem cząstkowym na pozostałej działalności operacyjnej, lecz w trzecim i czwartym kwartale pozostała działalność operacyjna pogorszyła znacząco wynik operacyjny. Podobny mechanizm dostrzegamy na poziomie zysków z działalności gospodarczej: mają one tendencję malejącą i w każdym kwartale są niższe od zysku operacyjnego, co oznacza przewagę kosztów finansowych nad przychodami finansowymi. Na tym tle dość ciekawie przebiega zmienność zysku netto (równego zyskowi brutto): wprawdzie ma on skłonność do obniżania się, ale (poza drugim kwartałem) jest wyższy niż zysk z działalności gospodarczej. Wynika to z przewagi zysków nadzwyczajnych nad nadzwyczajnymi stratami.


Wnioski ogólne są więc następujące: rentowność mierzona bezwzględnie ma tendencję spadkową, w spółce jest zbyt wysoki poziom kosztów stałych, pozostała działalność operacyjna daje bardzo niestabilne wyniki (co jest zjawiskiem z reguły normalnym), spółka ponosi bardzo wysokie koszty finansowe (przy niewielkich relatywnie przychodach finansowych), a przy tym osiąga zwykle dodatnie wyniki nadzwyczajne. Wzmacnia to wprawdzie rentowność, choć nie rekompensuje strat z operacji finansowych (zyski brutto są niższe od zysków operacyjnych), a przy tym z natury swojej nie jest zjawiskiem o trwałym charakterze.


Efektywność pieniężna (CF) - o ile globalnie dla całego roku jest pozytywna, o tyle w poszczególnych kwartałach kształtuje się z nadmierną tendencją do wielkości silnie ujemnych (drugi i trzeci kwartał). Źle należy ocenić efektywność pieniężną operacyjną - poza pierwszym kwartałem daje wielkość ujemną (produkt nie przysparza spółce gotówki, lecz ją pochłania). Silna skłonność spółki do inwestowania mogłaby być oceniona pozytywnie, gdyby nie fakt, że wynika to z coraz silniej dodatnich przepływów z dzielności finansowej: powiększanie kapitałów ze źródeł zewnętrznych obciąży spółkę w przyszłości koniecznością ich obsługi.


W tabeli 4 przedstawiono wskaźniki efektywności badanej spółki, czyli wyniki badania efektywności względnej.


Tabela 4. Efektywność względna: rentowność, sprawność i efektywność pieniężna

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

W sferze rentowności jedynie rentowność marży brutto i operacyjna podstawowa mają tendencję rosnącą, choć coraz większa różnica między tymi wskaźnikami świadczy o niepokojąco wysokim udziale kosztów stałych (pośrednich) w relacji do sprzedaży. Pozostałe wskaźniki mają tendencję spadkową, choć różnice między wskaźnikami (z działalności gospodarczej i operacyjnej oraz operacyjnej i netto) w co drugim kwartale się zmniejszają, łagodząc wpływ niekorzystnych czynników. Relatywnie duża rozpiętość między wskaźnikami rentowności aktywów i kapitału własnego świadczy o dużym zadłużeniu spółki.


W sferze sprawności stabilna rotacja aktywów (czyli sprzedaż osiągnięta z jednostki aktywów) w czwartym kwartale ulega załamaniu, ale to zapewne wynik inwestycji (przyrostu aktywów). Wniosek ten potwierdza malejąca różnica rotacji aktywów i aktywów trwałych, co oznacza względnie wyższy udział aktywów trwałych w całości aktywów. Sprawność gospodarki zapasami (ich przekładania się na sprzedaż), po nieco lepszym drugim i trzecim kwartale, w końcu roku ulega pogorszeniu. Natomiast niepokojąco mało efektywna jest polityka w zakresie należności: wskaźniki poniżej jedności świadczą o bardzo długich (powyżej 90 dni) cyklach inkasa, czyli o słabej efektywności ich windykowania przez spółkę.


Efektywność pieniężna na poziomie operacyjnym jest pozytywna tylko w pierwszym kwartale - można ją ocenić bardzo wysoko. Szczególnie ciekawy jest ostatni wskaźnik (CFoperacyjne / Zysk operacyjny), który mówi, ile jednostek nadwyżki pieniężnej generuje jednostka zysku (tu - ponad 2 zł). Natomiast w pozostałych kwartałach jest zła sytuacja, choć po załamaniu w drugim kwartale w pozostałych można dostrzec próby wychodzenia spółki z okresu bardzo niskiej efektywności pieniężnej.


Jacek Kowalczyk

ekspert w zakresie finansów, wykładowca na Wydziale Zarządzania UW

 

 

1 Można też podzielić przez koszty (tzw. wskaźniki rentowności kosztowej - obecnie bardzo rzadko używane).

2 Te cząstkowe wskaźniki mierzą sprawność gospodarowania majątkiem, co można traktować jako odmianę efektywności.

 
Zapisz się na newsletter
Zakładasz firmę? A może ją rozwijasz? Chcesz jak najbardziej efektywnie prowadzić swój biznes? Z naszym newsletterem będziesz zawsze na bieżąco.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: Biuletyn Rachunkowości

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

REKLAMA

Moja firma
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Ponad 650 tys. firm skorzystało z wakacji składkowych w pierwszym półroczu

Zakład Ubezpieczeń Społecznych informuje, że w pierwszym półroczu 2025 r. z wakacji składkowych skorzystało 657,5 tys. przedsiębiorców. Gdzie można znaleźć informacje o uldze?

Vibe coding - czy AI zredukuje koszty tworzenia oprogramowania, a programiści będą zbędni?

Kiedy pracowałem wczoraj wieczorem nad newsletterem, do szablonu potrzebowałem wołacza imienia – chciałem, żeby mail zaczynał się od “Witaj Marku”, zamiast „Witaj Marek”. W Excelu nie da się tego zrobić w prosty sposób, a na ręczne przerobienie wszystkich rekordów straciłbym długie godziny. Poprosiłem więc ChatGPT o skrypt, który zrobi to za mnie. Po trzech sekundach miałem działający kod, a wołacze przerobiłem w 20 minut. Więcej czasu zapewne zajęłoby spotkanie, na którym zleciłbym komuś to zadanie. Czy coraz więcej takich zadań nie będzie już wymagać udziału człowieka?

Wellbeing, który naprawdę działa. Arłamów Business Challenge 2025 pokazuje, jak budować silne organizacje w czasach kryzysu zaangażowania

Arłamów, 30 czerwca 2025 – „Zaangażowanie pracowników w Polsce wynosi jedynie 8%. Czas przestać mówić o benefitach i zacząć praktykować realny well-doing” – te słowa Jacka Santorskiego, psychologa biznesu i społecznego, wybrzmiały wyjątkowo mocno w trakcie tegorocznej edycji Arłamów Business Challenge.

Nie uczą się i nie pracują. Polscy NEET często są niewidzialni dla systemu

Jak pokazuje najnowszy raport Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, około 10% młodych Polaków nie uczy się ani nie pracuje. Kim są polscy NEET i dlaczego jest to realny problem społeczny?

REKLAMA

Polska inwestycyjna zapaść – co hamuje rozwój i jak to zmienić?

Od 2015 roku stopa inwestycji w Polsce systematycznie spada. Choć może się to wydawać abstrakcyjnym wskaźnikiem makroekonomicznym, jego skutki odczuwamy wszyscy – wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego, mniejszy przyrost zamożności, trudniejsza pogoń za Zachodem. Dlaczego tak się dzieje i czy można to odwrócić? O tym rozmawiali Szymon Glonek oraz dr Anna Szymańska z Polskiego Instytutu Ekonomicznego.

Firma za granicą jako narzędzie legalnej optymalizacji podatkowej. Fakty i mity

W dzisiejszych czasach, gdy przedsiębiorcy coraz częściej stają przed koniecznością konkurowania na globalnym rynku, pojęcie optymalizacji podatkowej staje się jednym z kluczowych elementów strategii biznesowej. Wiele osób kojarzy jednak przenoszenie firmy za granicę głównie z próbą unikania podatków lub wręcz z działaniami nielegalnymi. Tymczasem, właściwie zaplanowana firma za granicą może być w pełni legalnym i etycznym narzędziem zarządzania obciążeniami fiskalnymi. W tym artykule obalimy popularne mity, przedstawimy fakty, wyjaśnimy, które rozwiązania są legalne, a które mogą być uznane za agresywną optymalizację. Odpowiemy też na kluczowe pytanie: czy polski przedsiębiorca faktycznie zyskuje, przenosząc działalność poza Polskę?

5 sprawdzonych metod pozyskiwania klientów B2B, które działają w 2025 roku

Pozyskiwanie klientów biznesowych w 2025 roku wymaga elastyczności, innowacyjności i umiejętnego łączenia tradycyjnych oraz nowoczesnych metod sprzedaży. Zmieniające się preferencje klientów, rozwój technologii i rosnące znaczenie relacji międzyludzkich sprawiają, że firmy muszą dostosować swoje strategie, aby skutecznie docierać do nowych odbiorców. Dobry prawnik zadba o zgodność strategii z przepisami prawa oraz zapewni ochronę interesów firmy. Oto pięć sprawdzonych metod, które pomogą w pozyskiwaniu klientów w obecnym roku.

Family Business Future Summit - podsumowanie po konferencji

Pod koniec kwietnia niniejszego roku, odbyła się druga edycja wydarzenia Family Business Future Summit, które dedykowane jest przedsiębiorczości rodzinnej. Stolica Warmii i Mazur przez dwa dni gościła firmy rodzinne z całej Polski, aby esencjonalnie, inspirująco i innowacyjne opowiadać i rozmawiać o sukcesach oraz wyzwaniach stojących przed pionierami polskiej przedsiębiorczości.

REKLAMA

Fundacja rodzinna po dwóch latach – jak zmienia się myślenie o sukcesji?

Jeszcze kilka lat temu o sukcesji w firmach mówiło się niewiele. Przedsiębiorcy odsuwali tę kwestię na później, często z uwagi na brak gotowości, aby się z nią zmierzyć. Mówienie o śmierci właściciela, przekazaniu firmy i zabezpieczeniu rodziny wciąż należało do tematów „na później”.

Potencjał 33 GW z wiatraków na polskim morzu. To 57% zapotrzebowania kraju na energię. Co dalej z farmami wiatrowymi w 2026 i 2027 r.

Polski potencjał na wytwarzanie energii elektrycznej z wiatraków na morzu (offshore) wynosi 33 GW. To aż 57% rocznego zapotrzebowania kraju na energię. W 2026 i 2027 r. powstaną nowe farmy wiatrowe Baltic Power i Baltica 2. Jak zmieniają się przepisy? Co dalej?

REKLAMA