Składki osób prowadzących działalność gospodarczą

 

Ubezpieczenie chorobowe jest dla osób prowadzących działalność gospodarczą dobrowolne i objęcie nim następuje na wniosek osoby zainteresowanej. W sytuacji gdy prowadzenie działalności lub współpraca przy jej prowadzeniu nie jest jednym tytułem do ubezpieczenia, osoba prowadząca lub współpracująca podlega ubezpieczeniom bądź obowiązkowo, bądź dobrowolnie.

Kto prowadzi działalność

Zgodnie z ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.) - za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

• osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej (t.j. Dz. U z 2007 r. nr 155, poz. 1095 z późn. zm.) lub innych przepisów szczególnych,

• twórcę i artystę,

• osobę prowadzącą w zakresie wolnego zawodu działalność:

- w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

- z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

• wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (od 1 stycznia 2003 r.),

• wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej (od 1 stycznia 2003 r.),

• osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty (od 1 marca 2009 r.).

ZAPAMIĘTAJ

Osobą współpracującą z osobami prowadzącymi działalność jest małżonek, dziecko własne, dziecko drugiego małżonka, dziecko przysposobione, rodzic, macocha i ojczym oraz osoba przysposabiająca, jeżeli pozostaje z osobą prowadzącą działalność we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracuje przy prowadzeniu działalności.

Jeżeli powyższe kryteria spełnia pracownik, to dla celów ubezpieczeń społecznych traktowany jest jak osoba współpracująca. Wymieniona zasada nie ma jednak zastosowania, jeżeli współmałżonek jednego ze wspólników spółki cywilnej zawarł umowę o pracę z tą spółką. Dla ustalenia tytułu ubezpieczeń społecznych nie ma znaczenia fakt, iż zatrudniona w spółce cywilnej osoba pozostaje z jednym ze wspólników tej spółki w związku małżeńskim i prowadzi z nim wspólne gospodarstwo domowe. Osoba ma zawartą umowę o pracę ze spółką cywilną będącą jej pracodawcą (a nie z konkretną osobą prowadzącą pozarolniczą działalność) i podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę. Ustalając, czy członek rodziny może być uznany za osobę współpracującą nie bierze się pod uwagę ani okresu, przez który współpraca jest wykonywana, ani wymiaru czasu pracy, ani wieku osoby współpracującej.

Podana na wstępie definicja osoby współpracującej przy prowadzeniu pozarolniczej działalności nie ma zastosowania do osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego. Pracownik niezdolny do pracy, pobierający świadczenie np. z tytułu choroby bądź przebywający na urlopie wychowawczym, który w trakcie pobierania tego świadczenia lub przebywania na urlopie zawiera związek małżeński ze swoim pracodawcą, do zakończenia pobierania świadczenia lub przebywania na urlopie wychowawczym nadal podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik.

Prowadzenie działalności lub współpraca jako jedyny tytuł ubezpieczeń

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Począwszy od 7 marca 2009 r., zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej powoduje ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych:

• od dnia, w którym rozpoczyna się zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej,

• do dnia poprzedzającego dzień wznowienia wykonywania działalności gospodarczej.

Zawieszenie działalności przez spółkę jawną, komandytową lub partnerską skutkuje ustaniem ubezpieczeń społecznych wszystkich wspólników. Także w przypadku wspólników spółki cywilnej, zawieszenie wykonywania działalności w ramach tej spółki skutkuje ustaniem ubezpieczeń społecznych wszystkich wspólników.

 

W okresie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej (tj. okresie niepodlegania ubezpieczeniom z tego tytułu) osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych:

• podlegają dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na zasadach obowiązujących dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą,

• do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych mogą przystąpić w dowolnym momencie w okresie niepodlegania ubezpieczeniom w związku z zawieszeniem wykonywania działalności,

- objęcie dobrowolnymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony,

- ustanie dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych następuje od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony albo od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na te ubezpieczenia albo od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom,

• nie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu.

Osoby współpracujące przy prowadzeniu działalności podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia współpracy przy działalności do dnia zakończenia tej współpracy.

Zbiegi tytułów ubezpieczeń

Dla rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i posiadających inne tytuły do ubezpieczeń istotne jest m.in. zakwalifikowanie czynności wykonywanych przez tę osobę dla celów podatkowych. Dlatego też, uznanie przez organ podatkowy, że czynności wykonywane w ramach danej umowy są dla celów podatkowych czynnościami wykonywanymi w ramach stosunku pracy (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej) oznacza, że osoba wykonująca tylko taką umowę powinna podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik. Natomiast w sytuacji, gdy osoba wykonująca taką umowę, wykonuje także czynności w ramach pozarolniczej działalności, następuje zbieg tytułów do ubezpieczeń społecznych. Wówczas podlega ona obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik.

Podobnie w przypadku uznania przez organ podatkowy, że czynności wykonywane w ramach umowy zlecenia są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej). Osoba wykonująca tylko umowę zlecenia podlega wówczas obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca. Natomiast w sytuacji, gdy osoba wykonująca taką umowę wykonuje również czynności w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej - następuje zbieg tytułów. Jednocześnie należy pamiętać, że po uznaniu przez organ podatkowy, że czynności wykonywane w ramach umowy są dla celów podatkowych działalnością wykonywaną osobiście (nie są czynnościami wykonywanymi w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej), w sytuacjach budzących wątpliwości co do rodzaju umowy (umowa zlecenia lub umowa o dzieło) obowiązek ubezpieczeń społecznych (lub jego brak) ustala się w oparciu o treść umowy oraz warunki świadczenia pracy i wypłaty wynagrodzenia.

Od 1 listopada 2005 r. zmienione zostały m.in. zasady ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych osób prowadzących pozarolniczą działalność i będących jednocześnie zleceniobiorcami.

Prowadzenie działalności i umowa o pracę

Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca pozostaje równocześnie w stosunku pracy, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Począwszy od 1 stycznia 2003 r. w sytuacji zaistnienia zbiegu tytułów ubezpieczeń istotne jest, czy podstawa wymiaru z tytułu stosunku pracy w przeliczeniu na okres miesiąca jest niższa, równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2011 r. 1386 zł brutto). W przypadku gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub współpracująca pozostaje jednocześnie w dwóch stosunkach pracy, należy zsumować podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu stosunków pracy. Jeżeli łącznie wynoszą one przynajmniej tyle, ile wynosi minimalne wynagrodzenie określone dla danego roku pracy, osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub współpracująca podlega z tego tytułu dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym.

PRZYKŁAD

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę w jednym zakładzie pracy na 1/2 etatu i z tego tytułu jej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi 693 zł. Osoba ta jest równocześnie zatrudniona na kolejne pół etatu na podstawie umowy o pracę w innym zakładzie pracy z wynagrodzeniem miesięcznym 720 zł. Ponieważ łącznie z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy osiągnie w 2011 r. wynagrodzenie w kwocie 1413 zł, z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej podlega ubezpieczeniom społecznym dobrowolnie.

PRZYKŁAD

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność jest w 2011 r. zatrudniona na podstawie umowy o pracę na 1/2 etatu. Jest to jej pierwszy rok pracy i z tego tytułu jej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wynosi 554,40 zł. Ponieważ z tytułu umowy o pracę osiąga w 2011 r. wynagrodzenie niższe niż minimalne wynagrodzenie dla osoby zatrudnionej w pierwszym roku pracy, z tytułu pozarolniczej działalności podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (minimalne wynagrodzenie za pracę dla osoby w pierwszym roku zatrudnienia wynosi 1108,80 zł).

Umowa zlecenia

W różnych przedziałach czasowych rożnie kształtowały się zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zbiegu umowy zlecenia z prowadzeniem pozarolniczej działalności. Obecnie obowiązek ubezpieczeń społecznych rodzi każda zawarta umowa zlecenia, niezależnie od okresu, na jaki została zawarta. Obowiązek ubezpieczeń społecznych - obok umów zlecenia i umów agencyjnych - rodzą także umowy o świadczenie usług (niezależnie od okresu, na jaki zostały zawarte), do których stosuje się przepisy dotyczące zlecenia.

PRZYKŁAD

Osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w dniu 1 maja 2011 r. zawarła umowę zlecenia na 15 dni. Ponieważ pierwszym tytułem do ubezpieczeń społecznych była współpraca przy prowadzeniu działalności, z tego tytułu osoba ta podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Z tytułu zawartej umowy zlecenia ubezpieczeniom społecznym może podlegać, ale tylko dobrowolnie, na swój wniosek. Osoba ta mogła oczywiście zmienić tytuł ubezpieczeń i przez 15 dni podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu zawartej umowy zlecenia, a dobrowolnie - z tytułu współpracy z osobą prowadzącą działalność.

ZAPAMIĘTAJ

W sytuacji gdy umowa zlecenia, umowa agencyjna lub umowa o świadczenie usług jest wykonywana w ramach działalności lub współpracy przy prowadzeniu działalności, a jej przedmiot jest taki sam jak przedmiot działalności, osoba podlega ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu działalności.

Zasada ta ma zastosowanie np. wobec osoby prowadzącej pozarolniczą działalność w postaci firmy budowlanej, która świadczy usługę - usługi budowlane na rzecz różnych zleceniodawców. Tak więc, aby umowa zlecenia, umowa agencyjna lub inna umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, mogła być traktowana jako wykonywana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, warunkiem jest, aby przychód uzyskiwany z tej umowy był opodatkowany jako przychód z działalności gospodarczej.

 

Obowiązująca, w zakresie wyżej omawianego zbiegu tytułów ubezpieczeń, od 1 listopada 2005 r. zmiana dotyczy jedynie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, które wykonują jednocześnie pracę na podstawie umowy zlecenia, umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług. W konsekwencji ma zastosowanie również do tych osób, które po dopełnieniu obowiązku uzyskania odpowiedniego wpisu, zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej, w ramach tej działalności wykonują wolny zawód oraz osób, które działalność gospodarczą prowadzą w ramach spółki cywilnej. Wprowadzona zmiana nie dotyczy natomiast osób wykonujących pracę na podstawie np. umowy zlecenia oraz prowadzących jednocześnie pozarolniczą działalność inną niż działalność gospodarcza lub współpracujących przy prowadzeniu pozarolniczej działalności.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, która jednocześnie wykonuje pracę na podstawie umowy zlecenia (umowy agencyjnej albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) lub współpracuje przy wykonywaniu tych umów, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności, jeżeli z tytułu wykonywania umowy np. umowy-zlecenia podstawa wymiaru składek jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Osoba ta może być dobrowolnie, na swój wniosek, objęta ubezpieczeniami również z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia (bądź umowy agencyjnej lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia) albo współpracy przy jej wykonywaniu.

Przez obowiązującą daną osobę najniższą podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność rozumie się odpowiednio:

• 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe,

• 30% minimalnego wynagrodzenia za pracę, w przypadku, gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą opłaca składki obliczone od podstawy wymiaru określonej art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

PRZYKŁAD

Osoba prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od stycznia 2011 r. Obowiązująca tę osobę najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzonej działalności nie może być niższa niż 2015,40 zł, tj. 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok kalendarzowy. Osoba ta od 1 kwietnia 2011 r. do 30 czerwca 2011 r. wykonywała również pracę na podstawie umowy zlecenia. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu tej umowy w każdym z tych trzech miesięcy wyniosła 2000 zł (tj. mniej niż 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego ustalonego dla 2011 r.). W związku z tym osoba ta w czasie wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Mogła również zostać objęta, na swój wniosek, ubezpieczeniami z tytułu wykonywanej umowy.

ZAPAMIĘTAJ

W przypadku gdy podstawę wymiaru składek z tytułu np. umowy zlecenia stanowi przychód, w miesiącach, w których nie jest dokonywana wypłata wynagrodzenia (nie powstaje przychód), przez co podstawa wymiaru składek wynosi „0”, osoba podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności.

Nadal ubezpieczeniom społecznym tylko z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności podlegają osoby, które jednocześnie zawarły umowę zlecenia (agencyjną lub o świadczenie usług) i są studentami lub uczniami gimnazjów, szkół ponadgimnazjalnych, szkół ponadpodstawowych, do ukończenia 26 lat. Studenci i uczniowie wymienionych szkół, do ukończenia 26 lat, nie są bowiem obejmowani ubezpieczeniami społecznymi, ani obowiązkowo, ani dobrowolnie, z tytułu wykonywanej umowy-zlecenia, umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług.

Przy czym, dla celów ubezpieczeń społecznych uznaje się, że uczniem do 31 sierpnia każdego roku jest osoba, która: kontynuuje naukę w tej samej szkole, skończyła szkołę i rozpoczyna naukę w szkole, w której rok szkolny rozpoczyna się 1 września, ukończyła szkołę i nie kontynuuje nauki. Ponadto za ucznia uznawana jest do 30 września osoba, która przedstawi zaświadczenie o przyjęciu na studia wyższe. Studentem jest natomiast osoba kształcąca się na studiach pierwszego stopnia (studia licencjackie lub inżynierskie kończące się uzyskaniem tytułu licencjata lub inżyniera) lub drugiego stopnia (studia magisterskie kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub tytułu równorzędnego) albo jednolitych studiach magisterskich (studia magisterskie, na które przyjmowani są kandydaci posiadający świadectwo dojrzałości, kończące się uzyskaniem tytułu magistra lub tytułu równorzędnego). Osoba jest studentem do daty ukończenia studiów, tj. do daty: złożenia przez studenta egzaminu dyplomowego, złożenia przez studenta ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu - w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-dentystycznego i weterynarii, zaliczenia przez studenta ostatniej, przewidzianej w planie studiów praktyki - w przypadku kierunku farmacja, bądź do daty skreślenia z listy studentów.

ZAPAMIĘTAJ

Zwolniony z obowiązku ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania umowy zlecenia (umowy agencyjnej lub umowy o świadczenie usług) jest każdy student do ukończenia 26 lat, bez względu na obywatelstwo i kraj odbywania studiów.

Prowadzenie pozarolniczej działalności lub współpraca przy niej i przebywanie na urlopie wychowawczym lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego bądź zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. W różnych okresach różnie kształtowały się zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących działalność pozarolniczą lub współpracę przy niej oraz pobierających zasiłek macierzyński lub przebywających na urlopie wychowawczym.

Od 1 września 2009 r. uległy zmianie zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność lub współpracujące przy prowadzeniu tej działalności, które spełniają jednocześnie warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Osoby te podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Mogą one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy jej wykonywaniu.

Powyższe zasady ubezpieczeń obowiązują niezależnie od posiadania ustalonego prawa do emerytury lub renty. Nie uległy natomiast zmianie zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby przebywające na urlopie wychowawczym.

PRZYKŁAD

Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym rozpoczyna prowadzenie pozarolniczej działalności. Obowiązkowo podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzonej działalności. Nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Osoba ta zobowiązana jest poinformować pracodawcę o posiadaniu innego tytułu rodzącego obowiązek ubezpieczeń społecznych. Na tej podstawie pracodawca zaprzestaje wykazywać tę osobę w imiennych raportach miesięcznych, a składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym nie są finansowane przez budżet państwa.

 

Emilia Derucka