Odliczanie VAT od cateringu

Uzasadniona jest zatem wątpliwość, czy nadal można odliczać VAT od cateringu, skoro dotychczasowa argumentacja straciła aktualność.

Ustawa o VAT a klasyfikacja statystyczna

Wśród licznych zmian dotyczących VAT, które obowiązują od 1 stycznia 2011 r., na szczególną uwagę zasługuje zagadnienie PKWiU, tj. jej nowe znaczenie dla rozliczeń VAT.

Zgodnie z nowo wprowadzonym art. 5a ustawy o VAT towary lub usługi będące przedmiotem czynności opodatkowanych, wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej, są identyfikowane za pomocą tych klasyfikacji, jeżeli dla tych towarów lub usług przepisy ustawy lub przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie powołują symbole statystyczne. Należy zwrócić uwagę na użyty przez ustawodawcę wyraz „jeżeli”. Oznacza on, że PKWiU stosuje się obecnie jedynie w określonych w tym przepisie sytuacjach.

Ponadto z ustawy o VAT wykreślono art. 8 ust. 3, który stanowił, że co do zasady usługi wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej są identyfikowane za pomocą tych klasyfikacji.

Jak wynika z powyższego, powszechny dotychczas obowiązek identyfikowania transakcji dla celów VAT za pomocą PKWiU został obecnie ograniczony jedynie do wyjątkowych sytuacji, gdy ustawa o VAT wprost odnosi się do danego numeru PKWiU.

Cel zmian jest oczywisty. Ponieważ VAT jest silnie zharmonizowany w całej Unii, nie jest uzasadnione, aby każde państwo członkowskie identyfikowało usługi i towary według swoich wewnętrznych klasyfikacji statystycznych. Wszystkie towary i usługi powinny być w Unii postrzegane dla celów VAT identycznie. W szczególności dotyczy to zwolnień z podatku czy zagadnień związanych z miejscem opodatkowania transakcji. Państwa członkowskie są zobligowane do implementacji dyrektywy VAT, ale jeżeli np. określone zwolnienie z VAT, mimo identycznego brzmienia samych przepisów, napotka odmienną klasyfikację usług, i tak dojdzie do rozbieżności. Ta sama usługa w jednym państwie zostanie bowiem zaklasyfikowana jako zwolniona, w innym zaś będzie opodatkowana na zasadach ogólnych.

W celu wyeliminowania rozbieżności ostatecznie także i polski ustawodawca odszedł od ścisłego związku ustawy o VAT i PKWiU (poza pewnymi wyjątkami). Obecnie usługi i towary są zatem klasyfikowane dla celów VAT na podstawie ich rzeczywistego, ekonomicznego charakteru.

Powyższe zmiany można też zaobserwować na przykładzie usług finansowych, medycznych czy edukacyjnych, z których wiele jest zwolnionych z VAT. Dotychczas katalog zwolnień w tym zakresie zawarty był w załączniku nr 4 do ustawy o VAT, który przywoływał poszczególne numery PKWiU. Od 1 stycznia 2011 r. załącznik ten został jednak usunięty. W zamian ustawodawca stworzył listę usług podlegających zwolnieniu z VAT, którą oparł na ich ekonomicznym charakterze.

Warto również zauważyć, że powyższe zmiany w przepisach, mimo niewątpliwie słusznego celu, będą przyczynkiem licznych dyskusji. Praktykowane dotychczas wysyłanie wniosków do GUS o zaklasyfikowanie usług do danego numeru PKWiU nie będzie już odgrywało znaczącej roli. Oczywiście klasyfikacja statystyczna nadal może być argumentem w sporze, ale nie jest już argumentem decydującym. Zasadnicze znaczenie będzie miał ekonomiczny charakter danej usługi, a to z kolei umożliwia podatnikom i organom podatkowym „przerzucanie” się argumentami, poglądami, przywoływaniem wyroków itp.

Odliczanie VAT od cateringu

Jednym z obszarów, w których przywołana zmiana przepisów może spowodować liczne wątpliwości i dyskusje, jest odliczanie VAT od cateringu.

Zgodnie z niezmienionym art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT odliczenie VAT naliczonego nie przysługuje w odniesieniu do nabywanych przez podatnika usług noclegowych i gastronomicznych (z wyjątkiem nabycia gotowych posiłków przeznaczonych dla pasażerów przez podatników świadczących usługi przewozu osób).

Dotychczas przepis ten nie sprawiał podatnikom większych trudności. Decydująca była klasyfikacja statystyczna nabywanych usług. Jeżeli GUS zaklasyfikował je do usług gastronomicznych, odliczenie nie przysługiwało. Jeśli natomiast usługi zostały uznane za catering, zawarte w art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT ograniczenie nie miało zastosowania.

Taki pogląd zgodnie prezentowały organy podatkowe. Przy czym oczywiste jest, że spełniona musi być również podstawowa przesłanka związku wydatków z czynnościami opodatkowanymi, tj. catering nie może być nabywany na cele prywatne pracowników, ale np. w celu zorganizowania imprezy firmowej czy przyjęcia kontrahentów w siedzibie spółki.

Organy podatkowe zauważały, że w PKWiU z 1997 r., w dziale 55 „Usługi hoteli i restauracji”, ustawodawca sklasyfikował pod symbolem PKWiU 55.3 usługi gastronomiczne. Natomiast usługi stołówkowe i usługi dostarczania posiłków dla odbiorców zewnętrznych miały symbol PKWiU - 55.5. Jak zatem słusznie zauważały organy podatkowe, z powyższego wynika, że usługa cateringu jest sklasyfikowana w PKWiU nie jako usługa gastronomiczna, lecz jako usługa przygotowania i dostarczania posiłków. Tym samym ze względu na odmienny charakter tych usług nie można uznać, że do usług cateringowych znajdzie zastosowanie ograniczenie w odliczaniu podatku naliczonego wynikające z art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT.

Niemniej jednak, jak wskazano powyżej, od 1 stycznia 2011 r. klasyfikacja statystyczna nie odgrywa już decydującej roli dla celów VAT. Nasuwa się zatem pytanie - czy nadal można odliczać VAT od cateringu? Wątpliwości wynikają stąd, że dotychczas argumentacja na korzyść odliczania opierała się w zasadzie wyłącznie na klasyfikacji statystycznej. Skoro obecnie PKWiU nie ma już istotnego znaczenia, powstaje pytanie, czy również w kontekście ekonomicznym (tj. z tej właśnie perspektywy, z której obecnie należy rozróżniać usługi dla celów VAT) catering różni się od usług gastronomicznych.

Jak wskazują przedstawione poniżej argumenty, wydaje się, że w 2011 r. nadal będzie można odliczać VAT od cateringu. Przemawia za tym kilka przesłanek.

Ustawa o VAT nie definiuje ani usług gastronomicznych, ani usług cateringowych. Powszechnie przyjęło się jednak, że usługa gastronomiczna polega na przygotowaniu i podaniu posiłku w miejscu, w którym jest on przyrządzany, tj. w restauracji czy innym lokalu. Catering oznacza natomiast dostarczenie przygotowanych posiłków w miejsce wskazane przez zamawiającego, np. do siedziby spółki. Taką też definicję odnajdziemy w Słowniku języka polskiego PWN, zgodnie z którym catering to usługa polegająca na przygotowywaniu i dostarczaniu na zamówienie gotowych potraw lub na organizacji przyjęć. W świetle powyższego uznać należy, że catering różni się od usług gastronomicznych.

Przydatne wskazówki interpretacyjne odnajdziemy również w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (dalej: ETS). W wyroku w sprawie C-231/94 Faalborg-Gelting ETS podjął się odpowiedzi na pytanie, kiedy mamy do czynienia z usługą restauracyjną, a kiedy ze sprzedażą żywności „na wynos”, tj. de facto z dostawą towarów. Jak zauważył ETS, usługa restauracyjna jest rezultatem szeregu czynności, począwszy od gotowania potrawy do jej serwowania, przy czym jednocześnie do dyspozycji klienta pozostaje infrastruktura, w tym jadalnia z pomieszczeniami sąsiadującymi (np. szatnia), umeblowanie i zastawa stołowa. Osoby, które w ramach wykonywania swojego zawodu pracują w restauracjach, wykonują na rzecz nabywcy posiłków wiele czynności, takich jak nakrywanie do stołu, doradzanie klientowi i objaśnianie szczegółów dotyczących posiłków w menu, podawanie do stołu i sprzątanie po zakończeniu konsumpcji. Usługi restauracyjne charakteryzuje zatem cały zespół cech i czynności, przy czym dostawa posiłku jest jedynie częścią usługi, choć stanowi dominujący element. Zatem należy je klasyfikować dla celów VAT jako świadczenie usług. Jednocześnie ETS podkreślił, że sytuacja wygląda odmiennie, jeśli transakcja dotyczy posiłków „na wynos” i nie obejmuje usługi mającej na celu uzyskanie wzrostu konsumpcji na miejscu przy odpowiednim podaniu potrawy. Wtedy mamy do czynienia z dostawą towarów (tj. żywności).

Wprawdzie powyższy wyrok dotyczył rozstrzygnięcia kwestii miejsca opodatkowania określonych czynności, jednak zaprezentowany przez ETS podział na usługi restauracyjne oraz dostarczanie żywności „na wynos” może być pomocny w omawianej sprawie cateringu. Wyrok ten w pośredni sposób może posłużyć za argument, aby odróżniać klasyczne usługi gastronomiczne od cateringu, rozumianego jako przygotowanie i dostarczenie żywności we wskazane miejsce.

Również PKWiU może nadal służyć jako argument potwierdzający możliwość odliczania VAT od cateringu. Wprawdzie począwszy od 1 stycznia 2011 r. nie odgrywa ona już decydującej roli w tym zakresie, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby mogła ona służyć jako dodatkowa przesłanka (trzeba tylko pamiętać, że obecnie dla celów VAT obowiązuje PKWiU z 2008 r.). Innymi słowy, jeżeli na gruncie PKWiU odmiennie klasyfikuje się usługi gastronomiczne i catering, nadal można twierdzić, że są to różne czynności.

Wątpliwości w przypadku cateringu z obsługą u nabywcy

Przywołana argumentacja może być niewystarczająca w przypadku usług cateringu z obsługą u nabywcy. Usługi te polegają nie tylko na przygotowaniu i dostarczeniu żywności, ale także na zapewnieniu pełnej obsługi (np. udostępnianie kelnerów, zastawy stołowej, krzeseł czy nawet oprawy muzycznej).

Tego typu kompleksowe usługi cateringowe znacznie różnią się od samego przygotowania i dostarczenia żywności (nazwijmy je klasycznym cateringiem) i są przez ustawodawcę wspólnotowego traktowane w sposób analogiczny do usług restauracyjnych. Wniosek taki wynika z projektu rozporządzenia Rady ustanawiającego środki wykonawcze do dyrektywy VAT w sprawie wspólnego systemu VAT. Jak stanowi art. 8 tego rozporządzenia:

Usługi restauracyjne i cateringowe, o których mowa w dyrektywie 2006/112/WE, oznaczają usługi polegające na dostarczaniu gotowej lub niegotowej żywności, napojów lub jednego i drugiego, do celu spożycia przez ludzi, wraz z odpowiednimi usługami wspomagającymi pozwalającymi na ich natychmiastowe spożycie. Dostarczanie żywności i napojów stanowi tu zaledwie element większej całości, w której znacząco przeważają usługi. Usługi restauracyjne polegają na świadczeniu takich usług w lokalu należącym do usługodawcy, podczas gdy catering polega na świadczeniu takich usług poza zakładem usługodawcy.

Jak zatem widać, kompleksowy catering jest postrzegany na równi z usługami restauracyjnymi, które niewątpliwie zaliczają się do gastronomi. Nie można więc wykluczyć ryzyka, że organy podatkowe będą kwestionować odliczanie VAT od usług cateringu zakładających obsługę nabywcy.

Co jednak bardzo istotne, stosownie do powyższego projektu: „(...) dostarczanie gotowej lub niegotowej żywności, napojów lub jednego i drugiego, włącznie z dowozem lub bez niego, bez towarzyszenia żadnych usług wspomagających, nie spełnia definicji usług restauracyjnych i cateringowych” (jest to kolejny argument, że klasyczny catering nie stanowi usługi gastronomicznej, zatem nadal będzie można odliczać od niego VAT).

Gastronomia jako element usługi organizacji imprezy

W określonych przypadkach można sobie poradzić nawet z odliczeniem VAT od usług gastronomicznych. Chodzi o sytuacje, gdy gastronomia jest elementem składowym kompleksowej usługi organizacji imprezy, którą podatnik nabywa od wyspecjalizowanej firmy zewnętrznej. Może to być np. impreza integracyjna, okolicznościowa, jubileusz firmy czy konferencja.

Podatnicy mogą wtedy powołać się na tzw. koncepcję świadczenia złożonego, którą niegdyś ugruntował ETS, a obecnie powszechnie stosują również krajowe sądy administracyjne i organy podatkowe.

Jeden z takich przypadków był przedmiotem interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 10 października 2010 r. (sygn. IBPP1/443-670/10/EA). Dotyczyła ona poprzedniego stanu prawnego, ale jest aktualna również obecnie.

Podatnik, z okazji nadchodzącego jubileuszu 10-lecia firmy, postanowił zorganizować konferencję jubileuszową, na którą zostało zaproszone bardzo szerokie grono obecnych i potencjalnych klientów. Organizacja konferencji jubileuszowej została powierzona zewnętrznemu podmiotowi, profesjonalnie zajmującemu się tego typu działalnością. Konferencja trwała dwa dni, a program i charakter każdego istotnie się od siebie różnił.

Pierwszy dzień konferencji jubileuszowej miał charakter merytoryczny. Tego dnia przewidziane było zwiedzanie fabryki (w tym drobny poczęstunek, tj. kawa, herbata, ciastka itp.), przejazd z fabryki na konferencję jubileuszową, przerwa kawowa, przemówienie i prezentacja przedstawicieli podatnika, wykład naukowy wygłoszony przez zewnętrznego eksperta (naukowca) oraz kolacja po wykładzie (podczas której serwowany był również alkohol). Celem pierwszego dnia konferencji było zareklamowanie produktów podatnik, rozpowszechnienie jego marki i logo, zainteresowanie wyrobami podatnika, a w szczególności zachęcanie do ich nabywania, ukazywanie ich wyższości nad produktami konkurencji.

Drugi dzień natomiast miał charakter rozrywkowy. Tego dnia zorganizowane zostały: program rozrywkowy polegający na zwiedzaniu okolicy, zabawy towarzyskie oraz kabaret, posiłki pomiędzy poszczególnymi częściami programu rozrywkowego (podczas których serwowany był również alkohol). Drugi dzień konferencji naukowej został zorganizowany z myślą o budowaniu relacji z zaproszonymi kontrahentami, zbudowaniu w ich oczach pozytywnego wizerunku spółki.

Jak podkreślił podatnik, wszystkie wskazane powyżej elementy/zdarzenia, mające miejsce zarówno pierwszego, jak i drugiego dnia konferencji, zostały zorganizowane w ramach kompleksowej usługi organizacji konferencji przez organizatora. Usługa została uregulowana w jednej umowie i została udokumentowana jedną fakturą.

W świetle powyższego stanu fatycznego, mimo że podczas konferencji wielokrotnie pojawiały się usługi gastronomiczne, Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach przyznał podatnikowi prawo do odliczenia VAT naliczonego w całości.

Jak wskazał Dyrektor IS, zasadniczo każde świadczenie dla celów opodatkowania VAT powinno być uznawane za odrębne i niezależne, jednak w sytuacji, gdy kilka świadczeń obejmuje z ekonomicznego punktu widzenia jedną usługę, usługa ta nie powinna być sztucznie dzielona dla celów podatkowych. Jeżeli zatem dwa lub więcej niż dwa świadczenia są tak ściśle związane, że obiektywnie tworzą one w aspekcie gospodarczym jedną całość, której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter, to wszystkie te świadczenia lub czynności stanowią jednolite świadczenie do celów stosowania przepisów ustawy o VAT.

Konsekwentnie Dyrektor IS przyznał, że nabyta przez podatnika usługa obiektywnie tworzy - w aspekcie gospodarczym - jedną całość, której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter. Dlatego na podstawie przepisów art. 86 ust. 1 i 2 ustawy o VAT podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia VAT naliczonego.

Dyrektor IS podkreślił, że na podstawie powołanego art. 88 ust. 1 pkt 4 ustawy o VAT podatek naliczony z tytułu nabycia usług noclegowych i gastronomicznych co do zasady nie podlega odliczeniu. Powyższe ograniczenie nie ma jednak zastosowania w sytuacji podatnika, gdyż przedmiotem zakupu była kompleksowa usługa organizacji konferencji, czyli co do istoty jedna usługa, na którą składają się poszczególne elementy, w tym usługi gastronomiczne.

Co warte podkreślenia, równie korzystne stanowisko organy podatkowe prezentują w odniesieniu do innego rodzaju imprez, np. popularnych dziś imprez integracyjnych. To bardzo dobra wiadomość dla podatników. Jak bowiem powszechnie wiadomo, udział gastronomii podczas tego typu imprez jest zazwyczaj znaczący.

Tomasz Maicher 

Podstawa prawna:

ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn.zm.).