Zasiłek dla przedsiębiorcy niezdolnego do pracy

Osoby, które przystąpiły do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, są uprawnione do korzystania z zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku opiekuńczego, zasiłku macierzyńskiego.

Podstawą do ustalenia uprawnień i do wypłaty zasiłku chorobowego jest zaświadczenie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby wystawione na formularzu ZUS ZLA. Dodatkowo do zwolnienia lekarskiego należy dołączyć wypełnione przez płatnika - osobę prowadzącą pozarolniczą działalność zaświadczenie płatnika składek na formularzu ZUS Z-3a.

Uprawnienia do zasiłku chorobowego dla osób prowadzących pozarolniczą działalność lub współpracujących przy jej prowadzeniu ustala oraz zasiłki te wypłaca ZUS, dlatego ZUS ZLA i ZUS Z-3a należy złożyć w ZUS właściwym dla siedziby płatnika składek.

Zasady ustalania i wypłaty zasiłku chorobowego mają zastosowanie do osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, za którą uważa się (zgodnie z art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych):

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,

2) twórcę,

3) artystę,

4) osobę prowadzącą działalność:

- w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

- z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,

5) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

6) osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.

Ubezpieczenie chorobowe z tytułu działalności/współpracy

Nabycie prawa do zasiłku chorobowego jest uzależnione od tego, czy osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub współpracująca przy jej prowadzeniu podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu (art. 1 ustawy zasiłkowej w zw. z art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).

ZUS przed podjęciem wypłaty zasiłku chorobowego musi ustalić, czy osoba ubiegająca się o zasiłek podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i czy ma wymagany okres wyczekiwania, tj. co najmniej 90-dniowy okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące mogą, na swój wniosek, przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, pod warunkiem że podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).

Objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może nastąpić od dnia wskazanego na druku ZUS ZUA, wcześniejszego niż dzień złożenia tego druku, tylko wówczas, gdy zgłoszenie do tego ubezpieczenia zostało złożone łącznie ze zgłoszeniem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w ciągu 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń (art. 14 ust. 1 w związku z art. 36 ust. 4 ustawy systemowej). W pozostałych przypadkach objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek w tej sprawie zostanie złożony w ZUS.

Prawo do zasiłku

Osobie ubezpieczonej, która jest niezdolna do pracy z powodu choroby, przysługuje zasiłek chorobowy przez okres trwania tej niezdolności do wyczerpania okresu zasiłkowego (art. 6 ust. 1 w związku z art. 8 ustawy zasiłkowej). Warunkiem otrzymania zasiłku chorobowego jest przystąpienie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, posiadanie wymaganego okresu wyczekiwania i powstanie niezdolności do pracy w okresie ubezpieczenia chorobowego.

Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca stanie się niezdolna do pracy z powodu choroby przed objęciem dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, nie ma prawa do zasiłku chorobowego za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba z nią współpracująca przy prowadzeniu działalności, która przystąpi do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w trakcie niezdolności do pracy, nie uzyska prawa do zasiłku chorobowego za cały nieprzerwany okres niezdolności do pracy.

Zasiłek chorobowy nie przysługuje za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy, także za okres po wznowieniu tej działalności, jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność zachoruje w okresie przerwy w ubezpieczeniu chorobowym spowodowanej zawieszeniem wykonywania działalności gospodarczej.

Prawo do zasiłku, gdy niezdolność powstała w czasie ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu niż działalność/współpraca

Uznaje się, że warunek powstania niezdolności do pracy w czasie ubezpieczenia chorobowego został spełniony, jeżeli nieprzerwana niezdolność do pracy powstała w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu niż działalność/współpraca.

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność ma prawo do zasiłku chorobowego również wtedy, gdy do ubezpieczenia chorobowego przystąpi po przerwie. Jednak warunkiem jest, aby przerwa w ubezpieczeniu (tj. okres od ustania zatrudnienia do dnia objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z tytułu działalności) nie przekroczyła 30 dni i aby nie było przerwy w niezdolności do pracy.

Okres wyczekiwania na zasiłek

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące, które przystąpiły dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego, nabywają prawo do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

Do okresu ubezpieczenia chorobowego, od którego jest uzależnione prawo do zasiłku chorobowego, zalicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu - zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie - pod warunkiem że przerwa w ubezpieczeniu nie przekroczyła 30 dni (art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Jeżeli niezdolność do pracy z powodu choroby powstanie po okresie przerwy w ubezpieczeniu chorobowym w związku z zawieszeniem wykonywania działalności, do okresu ubezpieczenia wymaganego do nabycia prawa do zasiłku chorobowego należy doliczać poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, jeżeli przerwa w ubezpieczeniu trwała nie dłużej niż 30 dni (art. 4 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Ustalając okres ubezpieczenia chorobowego, należy doliczyć poprzednie okresy ubezpieczenia, mimo że przerwa w ubezpieczeniu jest dłuższa niż 30 dni, tylko wtedy, gdy przerwa między okresami ubezpieczenia jest spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym lub odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

W niektórych przypadkach osoba prowadząca pozarolniczą działalność/współpracująca przy prowadzeniu działalności ma prawo do zasiłku chorobowego mimo braku 90 dni ubezpieczenia chorobowego. Prawo do zasiłku przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego:

1) absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych,

2) ubezpieczonym, których niezdolność do pracy została spowodowana chorobą zawodową lub wypadkiem w pracy (zasiłek z ubezpieczenia wypadkowego) albo wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (zasiłek z ubezpieczenia chorobowego),

3) posłom i senatorom, którzy przystąpią do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od zakończenia kadencji.

Zasiłek po ustaniu tytułu ubezpieczenia

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje również wtedy, gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub współpracująca przy jej prowadzeniu stanie się niezdolna do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.

Ustanie tytułu ubezpieczenia oznacza, że nastąpiło zaprzestanie prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności. Zasada ta dotyczy także zachorowania po zawieszeniu wykonywania działalności, ponieważ zawieszenie również oznacza ustanie tytułu ubezpieczenia chorobowego.

Prawo do zasiłku chorobowego przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy powstała:

1) w czasie trwania tytułu do ubezpieczenia chorobowego i trwa nieprzerwanie po ustaniu tytułu tego ubezpieczenia,

2) po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy trwa bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu tego ubezpieczenia,

3) po ustaniu tytułu do ubezpieczenia chorobowego, jeżeli trwa co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego i była spowodowana chorobą zakaźną lub inną chorobą oznaczoną w zaświadczeniu lekarskim kodem E.

Aby zasiłek chorobowy przysługiwał osobie niezdolnej do pracy za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, osoba ta musi złożyć oświadczenie, że:

1) nie ma ustalonego prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy albo nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,

2) nie kontynuuje działalności zarobkowej i nie podjęła działalności zarobkowej, która jest tytułem do objęcia ubezpieczeniem chorobowym albo która zapewnia prawo do świadczeń w okresie choroby,

3) nie ma prawa do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,

4) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników,

5) nie ma prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia z powodu nieprzepracowania wymaganego okresu wyczekiwania,

6) nie ma tytułu do ubezpieczenia, ponieważ ustał on po wyczerpaniu pełnego okresu pobierania zasiłku chorobowego.

Ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność oraz osoby z nią współpracującej ustaje:

1) od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z ubezpieczenia chorobowego, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony,

2) od pierwszego dnia miesiąca, za który nie został dotrzymany termin opłacenia składki na ubezpieczenie chorobowe. Jeżeli za część tego miesiąca ubezpieczony otrzymał zasiłek (przysługujący od pierwszego dnia miesiąca), ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia następnego po dniu, za który zasiłek został wypłacony,

3) od dnia ustania tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, tj. od dnia zaprzestania prowadzenia pozarolniczej działalności albo od dnia zawieszenia działalności.

W przypadku ustania ubezpieczenia chorobowego z powodu nieterminowego opłacenia należnej składki osoba prowadząca pozarolniczą działalność może wystąpić do ZUS z wnioskiem o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie.

 

Okres wypłaty zasiłku i jego wysokość

Zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień orzeczonej na zwolnieniu lekarskim niezdolności do pracy z powodu choroby, nie wyłączając dni wolnych od pracy.

Osobie ubezpieczonej przysługuje prawo do zasiłku chorobowego nie dłużej niż przez okres zasiłkowy, który wynosi 182 dni (art. 8 ustawy zasiłkowej). Jeżeli niezdolność do pracy jest spowodowana gruźlicą (kod D na zwolnieniu lekarskim) lub przypada na okres ciąży (kod B na zwolnieniu lekarskim), prawo do zasiłku chorobowego przysługuje przez 270 dni zwolnienia lekarskiego.

Do jednego okresu zasiłkowego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność i osoby współpracującej przy prowadzeniu tej działalności ZUS wlicza wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, spowodowane tą samą chorobą lub różnymi chorobami, jeżeli nie ma między nimi przerwy (art. 9 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Do jednego okresu zasiłkowego ZUS wlicza również okresy poprzedniej niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekroczyła 60 dni (art. 9 ust. 2 ustawy zasiłkowej).

Zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 80 proc. kwot stanowiących podstawę jego wymiaru, a za okres pobytu w szpitalu - w wysokości 70 proc. podstawy wymiaru.

Zasiłek chorobowy przysługuje w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru (również za okres pobytu w szpitalu), jeżeli niezdolność do pracy:

1) powstała wskutek wypadku przy pracy, choroby zawodowej, wypadku w drodze do pracy lub z pracy,

2) przypada na okres ciąży,

3) powstała wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.

Do wypłaty zasiłku chorobowego w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru wymagane jest dodatkowo:

1) odrębne zaświadczenie lekarskie potwierdzające stan ciąży, jeżeli w zaświadczeniu lekarskim ZUS ZLA lekarz nie wpisał kodu B - w przypadku niezdolności do pracy przypadającej na okres ciąży,

2) karta wypadku w drodze do pracy lub z pracy - w razie niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,

3) zaświadczenie wystawione przez lekarza na zwykłym druku - w razie niemożności wykonywania pracy wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz niezdolności do pracy wskutek poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów,

4) karta wypadku przy pracy - w razie niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy,

5) decyzja o stwierdzeniu choroby zawodowej wydana przez inspektora sanitarnego oraz zaświadczenie lekarskie stwierdzające związek niezdolności do pracy z istniejącą chorobą zawodową - w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową.

Osoby prowadzące pozarolniczą działalność i osoby z nimi współpracujące są zobowiązane dostarczyć zaświadczenie lekarskie do ZUS w terminie 7 dni od daty jego otrzymania (art. 62 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

Okres 7 dni na dostarczenie zaświadczenia lekarskiego liczony jest od następnego dnia od daty jego otrzymania. W przypadku niedotrzymania 7-dniowego terminu ZUS obniża zasiłek chorobowy o 25 proc. za okres od ósmego dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego (art. 62 ust. 3 ustawy zasiłkowej).

Podstawa wymiaru zasiłku

Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność i osoby współpracującej przy tej działalności ZUS uwzględnia kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy wymiaru składki.

Podstawą wymiaru zasiłku chorobowego, który przysługuje osobie ubezpieczonej, jest przeciętny miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za 12 miesięcy kalendarzowych nieprzerwanego ubezpieczenia poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy (48 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt 4 ustawy zasiłkowej).

Jeżeli ubezpieczenie trwało krócej niż pełne 12 miesięcy kalendarzowych, to podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi przeciętny miesięczny przychód stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe z faktycznego okresu ubezpieczenia, za pełne kalendarzowe miesiące ubezpieczenia.

W podstawie wymiaru zasiłku osoby prowadzącej pozarolniczą działalność ZUS uwzględni przychód uzyskany za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, z którego przysługuje zasiłek chorobowy. Za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego ZUS uznaje również kolejne okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu z tego samego tytułu trwające bez przerwy (np. kolejne okresy ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności).

Jeżeli niezdolność do pracy powstanie w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 proc. podstawy wymiaru składki na to ubezpieczenie.

Jeżeli ubezpieczenie chorobowe powstało w trakcie miesiąca, a niezdolność do pracy powstała w miesiącu następnym, podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest przychód z pierwszego niepełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia (pomniejszony o 13,71 proc.).

Jeżeli w okresie, z którego jest ustalana podstawa wymiaru zasiłku, przychód osoby prowadzącej pozarolniczą działalność lub osoby z nią współpracującej uległ zmniejszeniu z powodu niewykonywania działalności lub współpracy w okresie pobierania zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego, zasiłku opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego albo odbywania ćwiczeń wojskowych, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ZUS:

1) wyłącza przychód za miesiące, w których osoba ubezpieczona wykonywała działalność lub współpracowała przy prowadzeniu działalności przez mniej niż połowę miesiąca,

2) przyjmuje faktyczny przychód za miesiące, w których osoba ubezpieczona wykonywała działalność lub współpracowała przy prowadzeniu działalności przez co najmniej połowę miesiąca - bez uzupełniania wysokości tego przychodu.

Jeżeli w okresie, z którego jest ustalana podstawa wymiaru zasiłku, przychód osoby ubezpieczonej w każdym miesiącu był zmniejszany z wymienionych wyżej przyczyn, to przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ZUS przyjmie przychód za wszystkie miesiące ubezpieczenia (również za miesiące, w których osoba wykonywała działalność/współpracę przez mniej niż połowę miesiąca).

Podstawy wymiaru zasiłku, który przysługuje osobie ubezpieczonej za kolejny okres niezdolności do pracy, nie należy ustalać na nowo, jeżeli w pobieraniu zasiłków tego samego rodzaju lub innego rodzaju nie było przerwy. Jeżeli między okresami pobierania zasiłków była przerwa, to podstawy wymiaru zasiłku nie należy ustalać na nowo, jeżeli przerwa ta trwała krócej niż 3 miesiące kalendarzowe (art. 43 ustawy zasiłkowej).

Jeżeli poprzednio pobieranym świadczeniem było świadczenie rehabilitacyjne i w związku z tym podstawa wymiaru zasiłku podlegała waloryzacji, podstawę wymiaru kolejnego zasiłku stanowi kwota przyjęta jako podstawa wymiaru świadczenia rehabilitacyjnego, tj. po waloryzacji.

Termin wypłaty świadczeń

Zasiłek chorobowy ZUS wypłaca na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień, jednak nie później niż w ciągu 30 dni od dnia złożenia przez ubezpieczonego wszystkich dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłku. Bieg ustalenia prawa do zasiłku chorobowego rozpoczyna przedłożenie zwolnienia lekarskiego ZUS ZLA i zaświadczenia płatnika składek ZUS Z-3a.

Jednym z elementów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień do zasiłku chorobowego jest opłacenie przez osobę prowadzącą działalność składek na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku, ponieważ dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje z powodu nieopłacenia składek nawet za jeden miesiąc (art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej). W celu stwierdzenia uprawnień do zasiłku chorobowego osoby dobrowolnie zgłoszonej do ubezpieczenia chorobowego konieczne jest ustalenie, czy pozostaje ona w ubezpieczeniu w dniu powstania niezdolności do pracy, a więc ustalenie, kiedy osoba ta opłaciła składkę na ubezpieczenie chorobowe za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

ZUS liczy 30-dniowy termin na dokonanie wypłaty zasiłku chorobowego nie wcześniej niż od dnia następującego po dniu, w którym została opłacona składka na ubezpieczenie chorobowe (art. 64 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

ZUS zaczyna liczyć 30-dniowy termin później, jeżeli w trakcie ustalania podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu ubezpieczenie to ustało z powodu nieopłacenia składki i ZUS wyraził zgodę na opłacenie składki po terminie. Wówczas termin na dokonanie wypłaty zasiłku liczy się od następnego dnia po dniu:

1) wyrażenia przez ZUS zgody na opłacenie składki po terminie, jeżeli wniosek dotyczył uznania za terminową wypłaty składek wcześniej dokonanej, ale po ustawowym terminie,

2) dokonania wpłaty składki, jeżeli wpłata została dokonana po wyrażeniu przez ZUS zgody na opłacenie składki po terminie.

Odwołanie od decyzji ZUS

Jeżeli osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub osoba współpracująca przy prowadzeniu tej działalności otrzyma decyzję odmawiającą prawa do zasiłku chorobowego, może wnieść odwołanie od tej decyzji.

Odwołanie ubezpieczony kieruje do sądu rejonowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję na piśmie, lub do protokołu sporządzonego przez ten oddział. Termin na wniesienie odwołania wynosi jeden miesiąc od dnia doręczenia decyzji (art. 83 ust. 2 ustawy systemowej).

Bogusław Nowakowski 

Podstawa prawna:

•ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512),

•rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 27 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 65, poz. 742 z późn.zm.),

•ustaw z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z późn.zm.),

•ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn.zm.).