Urlop na żądanie

Urlop na żądanie to 4 dni z puli urlopu wypoczynkowego, przysługującego pracownikowi w danym roku kalendarzowym (art. 167² k.p.).

Mimo że urlop na żądanie jest normalnym urlopem wypoczynkowym, powinien być szczególnie traktowany. Między innymi dlatego nie jest on uwzględniany w planie urlopów (art. 163 § 1 k.p.), co kłóciłoby się z jego celem. Z natury rzeczy przecież nie można z góry przewidzieć, kiedy urlop na żądanie okaże się pracownikowi niezbędny. Urlop ten nie podlega także żadnym uzgodnieniom między pracownikiem a pracodawcą co do terminu jego wykorzystania. Pracownik składa żądanie udzielenia urlopu we wskazanym przez niego terminie, a pracodawca w zasadzie nie może odmówić udzielenia. Przy czym, pracownik ma prawo wykorzystać ten urlop na każdy dzień osobno bądź wykorzystać od razu przysługujące mu 4 dni jednorazowo. Kolejną cechą odróżniającą urlop na żądanie od „normalnego” urlopu jest uprawienie pracownika do złożenia żądania urlopu zaraz po chorobie, bez uzyskania orzeczenia lekarza „zakładowego” o braku przeciwwskazań do wykonywania dotychczasowej pracy, po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni. Takie stwierdzenie zawarł Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z 26 stycznia 2005 r., sygn. akt II PK 197/04. W doktrynie pogląd ten budzi jednak pewne kontrowersje.

Istotą urlopu na żądanie jest prawo pracownika do wykorzystania go w terminie dla niego dogodnym, bez uzyskiwania uprzedniej akceptacji pracodawcy, a także bez wcześniejszego uzgadniania terminu. Oznacza to, że w zasadzie pracodawca zostaje postawiony przed faktem dokonanym. W praktyce pracownik informuje go o wykorzystaniu urlopu. Pracodawca nie może nie udzielić urlopu na żądanie, chyba że pracownik wykorzystał już cały przysługujący mu urlop wypoczynkowy albo zdążył już wykorzystać limit „dni na żądanie” w danym roku.

Pracownik ma prawo zawnioskować o urlop na żądanie w każdym czasie, choćby niezbyt dogodnym dla pracodawcy. Nawet w takiej sytuacji pracodawca musi udzielić pracownikowi wolnego - jest związany wnioskiem pracownika.

Urlop na żądanie dla podejmującego pierwszą pracę

W praktyce zdarzają się przypadki, że pracodawca - mimo wyraźnego obowiązku udzielenia urlopu na żądanie - nie udziela pracownikowi odpowiedzi na wniosek albo nie zgadza się na taki urlop, nie podając żadnego powodu. Natomiast późniejszą nieobecność pracownika z tego powodu traktuje jako nieusprawiedliwioną, dającą podstawę do zwolnienia dyscyplinarnego. Takie działanie jednak jest niezgodne z prawem, co podkreślił Sąd Najwyższy we wspomnianym wyroku z 26 stycznia 2005 r. Sąd Najwyższy wskazał także, że tylko wyjątkowo pracodawca może odmówić pracownikowi na jego wniosek, w sytuacji gdy jego obecności w pracy tego dnia będą wymagały ważne przyczyny. Skorzystanie z urlopu na żądanie w takim przypadku może zostać uznane za nadużycie prawa i jako takie nie będzie korzystało z ochrony. Tym samym, tylko w wyjątkowych przypadkach pracodawca może potraktować późniejszą nieobecność pracownika jako nieusprawiedliwioną i rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Natomiast pracownik, który nie zgodzi się z taką oceną pracodawcy, ma prawo odwołać się do sądu pracy.

PRZYKŁAD

Pracownicy działu handlowego firmy A. prowadzili z dyrektorem rozmowy o podwyżce. Dyrektor zaoferował podwyżkę, jednakże nie tak wysoką, jak żądali pracownicy. Postanowili więc, że jednego dnia wszyscy wezmą urlop na żądanie, aby zmusić dyrektora do wyższej podwyżki. Dyrektor potraktował zachowanie pracowników jako nadużycie prawa i uznał nieobecność w tym dniu za nieusprawiedliwioną, a to łączyło się z rozwiązaniem stosunku pracy z tymi pracownikami w trybie art. 52 k.p.