Wymuszone wstrzymanie prac lub działalności

Niedopełnienie obowiązku ochrony zdrowia i życia pracowników, czyli niezapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy - przy zaistnieniu warunków określonych przepisami rangi ustawowej - może skutkować w szczególności nakazaniem pracodawcy: wstrzymania prac lub działalności; wstrzymania eksploatacji maszyn; odsunięcia pracownika od wykonywania pracy określonego rodzaju lub w określonym miejscu; zaprzestania prowadzenia działalności lub działalności określonego rodzaju, a w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych - unieruchomienia zakładu. Uprawnionymi do podjęcia działań wymuszających na pracodawcy (osobie działającej w jego imieniu) podjęcie takich decyzji są organy: Państwowej Inspekcji Pracy, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Urzędu Dozoru Technicznego, lecz również wykonujący zadania służby bhp oraz społeczni inspektorzy pracy. Prawo powstrzymania się od pracy w warunkach nieodpowiadających przepisom bhp przysługuje również pracownikowi.

Inspektor pracy

Uprawnienie stosowania nakazów wymuszających bezwzględny obowiązek przerwania prac - w najszerszym zakresie - przysługuje inspektorom pracy.

Podstawę prawną zastosowania przez inspektorów pracy środków prawnych tak dolegliwych w skutkach mogą stanowić wyłącznie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie może stanowić podstawy prawnej naruszenie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zasady bhp są bowiem regułami pozaprawnymi, tzn. nie są nigdzie określone w przepisach prawa, ale przepisy prawa odwołują się do nich, jako reguł postępowania wynikających z doświadczenia życiowego oraz przesłanek naukowych i technicznych.

Dopuszczalność zastosowania środka prawnego wymuszającego:

l czasowe przerwanie wykonywania prac lub eksploatacji maszyn i urządzeń jest uzależnione od wykazania przez inspektora pracy naruszenia przepisów prawa pracy w taki sposób, iż praca na danym stanowisku jest wykonywana w warunkach bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących tę działalność.

Przepisy nie definiują pojęcia „bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia”. W piśmiennictwie takim stanem określa się sytuację, w której może nastąpić znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody na osobie. Chodzi tu o przypadki, gdy szkoda wprawdzie jeszcze nie nastąpiła, jednakże prawdopodobieństwo jej nastąpienia jest znaczne. Oceny bezpośredniości zagrożenia dokonuje inspektor pracy.

W razie stwierdzenia w czasie kontroli, że prace są wykonywane lub działalność jest prowadzona w warunkach bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia, inspektor pracy jest nie tylko uprawniony, lecz również bezwzględnie obowiązany do nakazania odpowiednio: wstrzymania prac; wstrzymania działalności; wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń; zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności.

Przykład

Inspektor pracy nakazał:

- wstrzymać prace przy użyciu przenośnika taśmowego usytuowanego w wykopie pod obiekt H 4 transportującego urobek gruntu na samochody do czasu zainstalowania osłon bębnów prowadzących;

- wstrzymać prace w wykopie wąskoprzestrzennym na odcinku od strony północnej budynku K 23 do czasu umocnienia ścian wykopu w obrębie tego odcinka.

Zakazał - w obrębie składowiska materiałów - wykonywania prac przy użyciu żurawia w odległości nie mniejszej niż 10 m od linii o napięciu znamionowym od 15 kV do 30 kV.

Względy uzasadniające uznanie zagrożenia - jako stanowiące bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników zatrudnionych przy tych pracach - wynikające odpowiednio:

- z braku osłon bębnów prowadzących,

- z głębokości niezabezpieczonego wykopu wąskoprzestrzennego z uwzględnieniem np. możliwości odłamu gruntu

powinny być w sposób jednoznaczny określone w protokole z kontroli. Wadliwe uzasadnienie nakazu (zawarte w protokole z kontroli) albo uzasadnienie pozorne, niepełne, niepowiązane z treścią decyzji może być zaskarżone w trybie administracyjnym.

O wykonaniu nakazu adresat nakazu jest obowiązany poinformować właściwego inspektora pracy.

Wznowienie wstrzymanych prac może nastąpić dopiero po definitywnym wyeliminowaniu zagrożenia. Decyzję w tym zakresie podejmuje pracodawca lub osoba działająca w imieniu pracodawcy, bez potrzeby jakiejkolwiek konsultacji z inspektorem pracy.

l skierowanie do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji.

W sytuacji stwierdzenia wykonywania takich prac inspektor pracy jest obowiązany wydać nakaz skierowania do innych prac pracownika lub innych osób dopuszczonych do pracy.

Wykonanie takiego nakazu skutkuje zaprzestaniem pracy na danym stanowisku przez osobę imiennie wskazaną. Oznacza to, że nie ma przeszkód powierzenie wykonywania pracy na tym stanowisku innej osobie nieobjętej przesłankami wyłączającymi możliwość świadczenia pracy na danym stanowisku.

Inspektor pracy, wydając nakaz skierowania do innej pracy pracownika lub osoby dopuszczonej do pracy - nie wskazuje stanowiska, na które osoba ta ma być przesunięta. Decyzję taką podejmuje pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu. Decyzja skierowania do innej pracy nie ma charakteru nieodwracalnego. W sytuacji gdy odpadnie przyczyna przesunięcia na inne stanowisko pracownika lub osoby dopuszczonej do pracy, nie ma przeszkód jej powrotu na dotychczasowe stanowisko pracy.

Z mocy ustawy termin wykonania nakazów wstrzymania prac, skierowania do innych prac, wstrzymania eksploatacji maszyny lub urządzenia, zakazania wykonywania pracy lub działalności jest natychmiastowy. Wniesienie odwołania od nakazu wstrzymania prac nie wstrzymuje jego wykonania, jednakże okręgowy inspektor pracy może wstrzymać wykonanie nakazu do czasu rozpatrzenia odwołania, jeżeli przedsięwzięcia podjęte przez pracodawcę (osobę działającą w jego imieniu) wyłączają bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników.

Okręgowy inspektor pracy

Ustawodawca wyposażył okręgowych inspektorów pracy w uprawnienie o szczególnie dolegliwym skutku - mogą wydawać nakazy zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju. Przesłanką wydania nakazu jest stwierdzenie, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy w wydziale, dziale, zakładzie jako całości zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących prace na innej podstawie niż stosunek pracy. Zagrożenia wynikające ze stanu bhp nie mogą mieć charakteru bezpośredniego, bowiem inspektor pracy powinien podjąć bezzwłocznie działania w celu wyeliminowania takich zagrożeń. Wobec braku ustawowej definicji takiego stanu, w piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że w szczególności powinien charakteryzować się rażącym odstępstwem od np.:

l norm powierzchniowo-przestrzennych oraz wysokości pomieszczeń pracy;

l wymogów oświetlenia pomieszczeń pracy światłem dziennym;

l wymogów zapewnienia odpowiedniej temperatury powietrza na stanowiskach pracy;

l wymogów zapewnienia odpowiedniej wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy, a także zapewnienia wentylacji miejscowej o skuteczności eliminującej przekroczenie norm higieniczno-sanitarnych;

l wymogów związanych z eliminowaniem zagrożenia pożarowego.

Stany te powinny występować w zasadzie jednocześnie i stwarzać udowodnione zagrożenie dla życia i zdrowia. Występujące zagrożenia powinny mieć charakter trwały lub powtarzalny, a w każdym razie - nie jednorazowy.

Ustalony w nakazie termin zaprzestania przez zakład pracy lub jego część działalności bądź działalności określonego rodzaju należy postrzegać - w pierwszej kolejności - jako termin, do upływu którego należy doprowadzić stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie do odpowiadającego wymaganiom określonym przepisami. Jeżeli przed upływem ustalonego terminu strona doprowadzi do pożądanej poprawy warunków pracy, może wystąpić do okręgowego inspektora pracy z wnioskiem o stwierdzenie wygaśnięcia decyzji, jako że stała się bezprzedmiotowa.

Jeżeli - pomimo podjęcia robót modernizacyjnych - nie jest możliwe wykonanie wymaganego zakresu robót, szczególnie ze względów technologicznych, zasadne jest wystąpienie z wnioskiem o przesunięcie wyznaczonego terminu także w trybie wzruszenia decyzji ostatecznej.

Państwowy inspektor sanitarny

W razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych powodującego bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny w szczególności ma prawo nakazać:

l unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia), zamknięcie obiektu użyteczności publicznej,

l wyłączenie z eksploatacji środka transportu,

l likwidację hodowli lub chowu zwierząt.

Decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

Organ dozoru technicznego

Urząd dozoru technicznego i podległe mu oddziały wykonują dozór techniczny nad urządzeniami technicznymi objętymi ustawą z 21 grudnia 2006 r. o dozorze technicznym (Dz.U. Nr 122, poz. 1321 z późn.zm.), z wyłączeniem urządzeń podlegających dozorowi technicznemu specjalistycznych jednostek dozoru technicznego.

Organ właściwej jednostki dozoru technicznego jest uprawniony wydać decyzję:

l o wstrzymaniu eksploatacji urządzenia - w przypadku nieprzestrzegania przez eksploatującego przepisów o dozorze technicznym albo stwierdzenia zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska;

l o wycofaniu tego urządzenia z obrotu i wstrzymaniu jego wytwarzania - jeżeli urządzenie dopuszczone do obrotu stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska.

Ponowne dopuszczenie do eksploatacji i obrotu urządzeń może nastąpić na zasadach określonych wymienioną ustawą.

Wykonujący zadania służby bhp

Pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca zadania tej służby uprawnieni są do niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzenia technicznego w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika albo innych osób. Pracownikowi służby bhp lub osobie wykonującej zadania tej służby przysługuje także prawo: niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej; niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika, który swoim zachowaniem lub sposobem wykonywania pracy stwarza bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia własnego albo innych osób; wnioskowania do pracodawcy o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, w jego części lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do wykonywania pracy, w wypadku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników albo innych osób.

Społeczny inspektor pracy

Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych co najmniej w zakresie określonym w przepisach prawa pracy.

Społecznemu inspektorowi pracy przysługuje prawo zwrócenia się do kierownika właściwej komórki organizacyjnej o czasowe odsunięcie pracownika od pracy - w przypadku gdy zachowanie pracownika na stanowisku pracy wskazuje na niedostateczną znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz nieumiejętność wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie lub innych pracowników.

Zakładowemu społecznemu inspektorowi pracy przysługuje uprawnienie do wystąpienia do pracodawcy (werbalnie) o natychmiastowe usunięcie stwierdzonego bezpośredniego zagrożenia mogącego spowodować wypadek przy pracy. W razie niepodjęcia odpowiednich działań, zakładowy społeczny inspektor pracy jest uprawniony do wydania, w formie pisemnej (dla celów dowodowych), zalecenia wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót, zawiadamiając o tym równocześnie zakładowe organizacje związkowe.

Pracownik

Pracownik (z własnej inicjatywy) może powstrzymać się od wykonywania określonej pracy, gdy w jego ocenie warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom. Kwalifikowaną formą uprawnienia do powstrzymania się od pracy jest uprawnienie do oddalenia się z miejsca zagrożenia (i zawiadomienia o tym niezwłocznie przełożonego), jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia (art. 210 § 1 i 2 k.p.).

Pracownik - z wyłączeniem pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia - ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego (subiektywnie oceniając) stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób (art. 210 § 4 i 5 k.p.). Rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychotechnicznej określił Minister Pracy i Polityki Socjalnej rozporządzeniem z 28 maja 1996 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 287).

Podstawa prawna:

ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.).

Jan Pióro