Opodatkowanie VAT świadczeń wzajemnych

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Natomiast świadczenie usług oznacza każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

Na gruncie przepisów ustawy o VAT dostawa towarów bądź świadczenie usług podlegają opodatkowaniu tylko wówczas, gdy mają charakter odpłatny (z pewnymi wyjątkami dotyczącymi nieodpłatnych świadczeń zrównanych z czynnościami świadczonymi odpłatnie).

Wynagrodzenie (zapłata) może mieć postać zarówno świadczenia pieniężnego, jak i rzeczowego (określonego w naturze), np. w przypadku dostawy towaru w zamian za świadczenie usługi czy też w sytuacji zamiany usług. Powoduje to, iż świadczenia takie mogą zostać uznane za transakcje barterowe.

Z punktu widzenia polskiego prawa cywilnego barter jest rodzajem umowy zamiany, polegającej na równoważącej się wartościowo wymianie towaru na towar lub usługi na usługę (ewentualnie usługi na towar lub towaru na usługę), gdzie nie wchodzą w grę dodatkowe rozliczenia pieniężne między kontrahentami (zob. wyrok NSA w Lublinie z 9 września 1994 r., sygn. akt SA/Lu 173/94). W wyroku tym wskazano także, iż fakt, że w kodeksie cywilnym mówi się o zamianie rzeczy, nie stoi na przeszkodzie, aby zamianę usług traktować jako umowę nienazwaną analogicznie do umowy zamiany określonej w kodeksie cywilnym.

Rozważenia wymaga przypadek, gdy stronami świadczeń wzajemnych (np. w przypadku umowy zamiany) będą podatnicy VAT. W takiej sytuacji może okazać się, że na każdym podmiocie będzie ciążył obowiązek podatkowy, co oznacza, iż obaj kontrahenci zobowiązani będą do wystawienia faktur VAT wraz ze stawką i kwotą podatku.

Obowiązek podatkowy powstanie, gdy przedmiotem świadczeń wzajemnych będzie odpłatna dostawa towarów ewentualnie odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Jednocześnie sposób opodatkowania, w tym ustalenie właściwej stawki podatku, czy też zastosowanie ewentualnego zwolnienia - będzie zależał od rodzaju towaru bądź usługi. Podobnie ma się sytuacja z właściwym ustaleniem momentu powstania obowiązku podatkowego, który będzie zależał od tego, co będzie przedmiotem świadczenia.

Podstawą opodatkowania będzie obrót, a więc kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Trzeba przypomnieć, że od 1 stycznia 2008 r. wprowadzono do ustawy o VAT pojęcie wartości rynkowej, która m.in. służy określeniu podstawy opodatkowania w przypadku należności określonej w naturze, tj. gdy cena została określona w formie innej niż pieniężna oraz w sytuacji wykonania czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, dla których nie została określona cena. W obu przypadkach co do zasady podstawą podatkowania będzie zatem obecnie wartość rynkowa pomniejszona o kwotę podatku od towarów i usług.