Arbitraż w oczach przedsiębiorcy

Sądownictwo polubowne w Polsce nie jest jeszcze tak rozpowszechnione jak w innych krajach Europy. Rzeczywista rola alternatywnych metod w rozwiązywaniu sporów, w tym gospodarczych, wydaje się mniejsza, niż wynikałoby to z miejsca, jakie ta problematyka zajmuje w sferze medialnej, marketingowej i naukowej.

Co roku w sądach państwowych prowadzonych jest kilka milionów spraw. Liczba postępowań arbitrażowych w Polsce prawdopodobnie nigdy nie przekroczyła tysiąca.

Sądownictwo polubowne jest więc ciagle mało popularnym wśrod przedsiębiorców sposobem rozwiązywania sporów, mającym zastosowanie w sprawach, których stronami są podmioty o bardzo wysokim poziomie świadomości prawnej. Arbitraż jest przecież bardzo korzystny, zwłaszcza przy rozstrzyganiu konfliktów gospodarczych.

Zaletą arbitrażu gospodarczego jest przede wszystkim krótszy czas postępowania - średnio sprawy w sądzie polubownym są rozstrzygane w ciągu 6-12 miesięcy. W nowotomyskim sądzie czas ten jest jeszcze krótszy, ale oczywiście zależy od stopnia skomplikowania sprawy. Sprawy „mniejsze” rozstrzygane są w ciągu 2-3 miesięcy, co jest niezwykle ważne dla przedsiębiorcy.

Postępowanie przed sądem arbitrażowym z reguły jest jednoinstancyjne, a wyrok ostateczny. Jeśli nie zostanie dobrowolnie wykonany, po uznaniu go przez sąd rejonowy lub okręgowy (zależy od sprawy) uzyskuje taką samą moc wiążącą jak wyrok sądu powszechnego.

Kolejną zaletą arbitrażu - najważniejszą z punktu widzenia przedsiębiorcy - jest fachowość. Spory gospodarcze rozstrzygają nie tylko prawnicy, ale i specjaliści z danej dziedziny. Strony mają wpływ na przebieg postępowania arbitrażowego: mogą wybrać konkretny sąd, wskazać arbitrów, miejsce i czas postępowania, a także sposób rozstrzygania sporu.

Najczęściej postępowanie arbitrażowe pociąga za sobą niższe koszty niż postępowanie przed sądem powszechnym, choć nie jest to regułą, co obniża zalety arbitrażu.

Ważne jest i to, że spór rozwiązywany jest w mniej formalnej atmosferze. Strony siedzą z arbitrami przy wspólnym stole i rozmawiają przy kawie. Tutaj zdecydowanie rzadziej dochodzi do eskalacji konfliktu, a uczestnicy, mimo że wiodą spór, mogą pozostać w relacjach pozwalających im na dalsze prowadzenie interesów. Postępowania są poufne, co gwarantuje zachowanie tajemnic handlowych.

W stałych sądach arbitrażowych regułą staje się, co jest dopiero incydentalne w odniesieniu do sądów powszechnych, że przebieg rozpraw jest rejestrowany za pomocą urządzeń cyfrowego zapisu dźwięku. Sprzyja to transparentności postępowania. To tylko niektóre z wielu zalet arbitrażu, które wskazują przedsiębiorcy.

Zadać sobie więc należy podstawowe pytanie. Czy sąd polubowny niesie z sobą więcej korzyści dla przedsiębiorców niż sądownictwo powszechne?

Tak, zwłaszcza dla spraw o dużej wartości i wymagających wiedzy fachowej. Arbitraż pozwala na rozstrzygnięcie spraw przez ekspertów, podczas gdy sędziowie mają ograniczone doświadczenia w biznesie. Takie twierdzenie będzie jednak prawdziwe w konkretnym sporze tylko wtedy, gdy strony wyznaczą na arbitrów osoby o odpowiednich kompetencjach.

Firma decydująca sie na zapis na sąd polubowny musi także brać pod uwagę to, że reguły rządzące tym postępowaniem wymagają przyjęcia i zgody na rzetelną samoocenę własnej pozycji w sporze, realną ocenę granic konsyliacji i ugodowości. Taka konstrukcja postępowania umożliwia skłóconym przedsiębiorcom kontynuowanie współpracy po rozstrzygnięciu sporu. To stąd wzięło się określenie, że arbitraż jest sądem dla dżentelmenów. Twierdzenie to jest prawdziwe w tym sensie, że arbitraż wymaga od stron oraz arbitrów zaakceptowania właśnie wyżej wspomnianych reguł, które bardzo łatwo naruszyć. Strony muszą powstrzymywać się przed podejmowaniem prób wpływania na arbitrów, zwłaszcza tych, których same wyznaczyły. Również arbitrzy muszą zaakceptować, że po wyznaczeniu przez jedną ze stron nie są już jej rzecznikami czy pełnomocnikami, Ich obowiązkiem jest bezstronność i niezależność. Jeżeli istnieje obawa, że ktoś tych reguł nie będzie przestrzegać, lepiej zostawić rozstrzygnięcie sprawy sądowi państwowemu.

Są jednak minusy. Choć w arbitrażu sprawy są często rozpatrywane szybciej niż w sądzie państwowym, przegrani rzadko dobrowolnie godzą się z rostrzygnięciem. W konsekwencji częste są skargi o jego uchylenie. Długotrwałe mogą być także postępowania dotyczące uznania lub stwierdzenia wykonalności takiego orzeczenia. Spór w arbitrażu po wydaniu wyroku przenosi się wówczas do sądu państwowego, a czas na rozstrzygnięcie całego sporu może być porównywalny z działaniem sądu państwowego.

Zdarza sie także, że postępowanie arbitrażowe jest skomplikowane i trwa dłużej niż zwykły proces sądowy, co może wpędzić przedsiębiorcę w koszty równie wysokie jak tradycyjny proces sądowy. Winę za taki stan rzeczy coraz częściej zrzuca się na braki i błędy w obowiązujących przepisach prawnych. Szczególnie dotkliwe są braki w Kodeksie postępowania cywilnego.

W art. 1191 k.p.c., dotyczącym przeprowadzenia przez sąd arbitrażowy postępowania dowodowego, nie tylko nie sprecyzowano terminów, ale nawet nie dano sądowi arbitrażowemu możliwości skorzystania z jakichkolwiek środków przymusu w celu przeprowadzenia dowodu. Co więcej, wspomniany art. k.p.c. nie przewiduje żadnego terminu dla dokonania czynności dowodowych i nie daje stronom żadnej możliwości wpływu na sąd polubowny, żeby przyspieszyć przeprowadzenie czynności poprzez, np. choćby zmianę biegłego lub wyznaczenie mu terminu do wydania opinii. Na podstawie art. 1192 k.p.c można w takim wypadku zwrócić się do sądu państwowego o przeprowadzenie dowodu, jednak spowoduje to znaczące przedłużenie całej procedury.

W Kodeksie postępowania cywilnego nie ma również przepisów regulujących terminy, w jakich ustanowieni w sprawie arbitrzy powinni podjąć postępowanie lub wydać wyrok od chwili zamknięcia rozprawy. Nie ma też przepisów dyscyplinująch sprawne prowadzenie postepowania.