Zasady handlu w Internecie

Usługi w Internecie

Pod pojęciem świadczenia usług drogą elektroniczną rozumiemy wykonanie usługi, które następuje przez wysyłanie i odbieranie danych za pomocą systemów teleinformatycznych, na indywidualne żądanie usługobiorcy, bez jednoczesnej obecności stron, przy czym dane te są transmitowane za pośrednictwem sieci publicznych.

Rozróżniamy następujące formy prowadzenia handlu w Internecie:

• B2B (business-to-business) - obejmuje relacje pomiędzy przedsiębiorcami skierowane na zawieranie transakcji za pośrednictwem Internetu;

• B2C (business-to-consumer) - obejmują działania przedsiębiorcy w ramach relacji z pojedynczym konsumentem lub grupą konsumentów. Przykładem takiej wymiany handlowej są sklepy internetowe, pasaże handlowe nastawione na sprzedaż bezpośrednio klientowi indywidualnemu, bankowość elektroniczna;

• C2C (consumer-to-consumer) - obejmuje kontakty użytkowników z innnymi użytkownikami. Przykładem takich relacji mogą być grupy i fora dyskusyjne, czy serwisy hobbystyczne. Model ten jest częsciowo wykorzystywany w funkcjonowaniu aukcji internetowych, np.: serwisu Allegro.

W Polsce handel internetowy regulują następujące ustawy:

• ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt (Dz.U. nr 22, poz. 271, z późn. zm.),

• ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. nr 144 poz. 1204 z późn. zm.),

• ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. nr 141 poz. 1176 z późn. zm.).

Do najważniejszych wspólnotowych aktów regulujących handel elektroniczny należą:

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 97/ /7/WE z dnia 20 maja 1997 r. dotycząca ochrony konsumentów w umowach zawierancyh na odległość (Dz.Urz. WE L nr 144),

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 99/44 z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie określonych aspektów sprzedaży i gwarancji na dobra konsumpcyjne (Dz.Urz. WE L nr 171),

• dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2003/ /31/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. o niektórych aspektach prawnych usług społeczeństwa informacyjnego (Dz.Urz. WE L nr 178).

Nie należy przy tym zapominać, że do transakcji zawieranych przez Internet stosujemy również obowiązujące przepisy prawa, w tym w szczególności przepisy podatkowe.

Rejestracja domeny internetowej

Pierwszym krokiem do założenia działalności w Internecie może być stworzenie strony internetowej. W tym celu przedsiębiorca musi zarejestrować domenę internetową. Z prawnego punktu widzenia, domena jest znakiem o określonej wartości majątkowej.

Domeny internetowe rejestrowane są na zasadzie kto pierwszy, ten lepszy. Oznacza to, że tylko jedna, określona domena może zostać zarejestrowana pod daną nazwą. Rejestracja jest możliwa bezpośrednio u rejestratora danej domeny ogólnej lub przez akredytowanego pośrednika. Aby zarejestrować domenę, wystarczy dostarczyć rejestratorowi lub pośrednikowi formularz rejestracji w formie elektronicznej wraz z danymi do kontaktu.

Warto podkreślić, że rejestracja domeny internetowej kreuje jedynie umowne prawa i obowiązki wynikające z umowy z rejestratorem, nie powoduje natomiast powstania po stronie jej dysponenta żadnego wyłącznego prawa podmiotowego do domeny internetowej.

Rejestrowanie domen internetowych w celach zarobkowych i późniejsza ich odsprzedaż są zgodne z prawem. Jednakże rejestracja domeny nie może naruszać praw osób trzecich. W praktyce mogą pojawić się sytuacje konfliktowe między dysponentem domeny internetowej a uprawnionym np. z tytułu prawa do znaku towarowego. W doktrynie przyjmuje się, że sama rejestracja domeny internetowej nie stanowi korzystania ze znaku towarowego w obrocie gospodarczym.

Rejestracja domen wyłącznie w celach odsprzedaży (określana jako „cybersquatting”) jest uznawana za sprzeczną ze społeczno-gospodarczym sensem prawa do ich rejestracji. W przypadku sporu pomiędzy uprawnionym ze znaku towarowego a dysponentem domen, dobrym rozwiązaniem może być poddanie rozstrzygnięcia sporu przez arbitraż (np. Sąd Polubowny ds. Domen Internetowych przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji).

Sklep internetowy

Przedsiębiorca, który chce prowadzić działalność w formie sklepu internetowego, musi zamieścić na stronie: nazwę firmy, REGON, podać nazwę organu, który zarejestrował prowadzoną przez niego działalność gospodarczą, dane teleadresowe (art. 9 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny Dz.U. nr 22, poz. 271 z późn. zm.). Cena oferowanego produktu powinna zawierać wszystkie dodatkowe opłaty (cła, podatki, koszty transportu, etc.). Na stronie internetowej przedsiębiorca musi zamieścić regulamin, określający rodzaje i zakres usług oraz warunki ich świadczenia, warunki zawierania i rozwiązywania usług, tryb postępowania reklamacyjnego, zasady zapłaty za towar. Konsument ma prawo do nieodpłatnego dostępu do regulaminu, w taki sposób, by mógł go odtwarzać i utrwalać w komputerze (art. 8 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Dz.U. nr 144, poz. 1204 z późn. zm). Te same reguły mają zastosowanie do przedsiębiorców zakładających portal aukcyjny.

Ponadto prowadzący sklep internetowy powinien poinformować o sposobach i terminie dostawy produktu. W razie braku odmiennych ustaleń, przedsiębiorca powinien wykonać umowę najpóźniej w ciągu 30 dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli o jej zawarciu. Na stronie należy zamieścić informacje o przetwarzaniu danych osobowych.

Przedsiębiorca, który nie zamieszcza na stronie internetowej wymaganych informacji albo podaje nieprawdziwe dane, podlega karze grzywny do 5000 zł (art. 24 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną).

Odstąpienie od umowy

Konsument, który zawarł umowę na odległość, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od dnia wydania rzeczy bądź zawarcia umowy (art. 7 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, Dz.U. nr 22, poz. 271 z późn. zm.). W tym celu należy złożyć drugiej stronie pisemne oświadczenie. W razie odstąpienia od umowy jest ona uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. Zwrot powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą mu się od nich ustawowe odsetki od daty jej dokonania. Sprzedawca powinien poinformować kupującego o możliwości odstąpienia od umowy. W razie braku tego rodzaju informacji prawo odstąpienia od umowy bez podania przyczyn przedłuża się do trzech miesięcy. Jeśli natomiast przedsiębiorca poinformuje konsumenta o jego prawach później, jednak w okresie 3 miesięcy, wówczas prawo do odstąpienia od umowy wynosi 10 dni od otrzymania pisemnego potwierdzenia informacji o możliwości odstąpienia od umowy.

Zakaz przesyłania spamu

Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną zakazuje przedsiębiorcom wysyłania drogą elektroniczną niezamówionych przez klientów informacji handlowych (tzw. spamów). Z jej przepisów wynika, że informacje handlowe mogą być wysyłane wyłącznie za uprzednią zgodą odbiorcy. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej może z urzędu nałożyć karę administracyjną na wysyłającego spam. W razie konfliktu wysyłający ma obowiązek udowodnienia posiadania zgody odbiorcy na wysyłanie mu informacji. Należy też pamiętać, że wysyłanie niezamówionej informacji handlowej stanowi również czyn nieuczciwej konkurencji (art. 16 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. z 2003 r. nr 153, poz. 1503 z późn. zm.).

Przetwarzanie danych

Przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną nakładają na przedsiębiorców wiele obowiązków, m.in. powinni oni dążyć do tego, by w czasie wykonywania usługi przetwarzać możliwie jak najmniej danych oraz powinni zablokować do nich dostęp po zakończeniu korzystania z usługi. Usługodawca ma obowiązek poinformować o sposobie i celu przetwarzania zbieranych danych osobowych. Nie mogą być one przetwarzane dla innych celów niż te, dla których zostały pozyskane.

W przypadku gdyby przedsiębiorca zamierzał wykorzystać dane klienta w innym celu niż do realizacji lub wykonania umowy zawartej z klientem, wówczas powinien zwrócić się do niego o wyrażenie zgody na ich przetwarzanie. Ponadto na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek bezpiecznego przetwarzania danych osobowych. Oznacza to, że przedsiębiorca ma obowiązek:

• przetwarzać dane zgodnie z prawem,

• zapewnić aktualność posiadanych danych,

• przetwarzać tylko te dane, które odpowiadają ich celowi,

• przechowywać dane nie dłużej, niż jest to niezbędne.

Zawarcie umowy

Do obowiązków przedsiębiorcy należy poinformowanie konsumenta o sposobie składania zamówienia oraz o czynnościach technicznych koniecznych do zawarcia umowy. Do podstawowych sposobów zawierania umów elektronicznych należą:

• tryb ofertowy - polegający na przesłaniu przez konsumenta odpowiedzi na ofertę zamieszczoną na stronie sklepu internetowego,

• tryb interaktywny - polegający na zawarciu umowy w czasie rzeczywistym poprzez wypełnienie zamieszczonego na stronie formularza albo przez przeniesienie wybranego produktu do koszyka,

• licytacja internetowa - polegająca na oferowaniu wyższej ceny niż zaproponowana przez konkurenta,

• wieloprzedmiotowa aukcja internetowa z opcją „Kup teraz”.

Sprzedawca posługujący się formularzem musi zapewnić konsumentowi możliwość dokonywania poprawek (tzw. double click). Przedsiębiorca posługujący się wzorem umowy w postaci elektronicznej powinien umożliwić konsumentowi przechowywanie i odtwarzanie tego wzoru. Sprzedawca musi również wskazać języki, w jakich umowa może być zawarta. Ponadto powinien on poinformować klienta o możliwych formach płatności (zapłata kartą kredytową, przelew oraz e-przelew, zapłata gotówką przy odbiorze) oraz pozostawić mu swobodę wyboru.

W przypadku zakupów dokonywanych przez Internet istotną kwestią jest określenie chwili i miejsca zawarcia umowy. Strony mają możliwość samodzielnego uregulowania zarówno miejsca, jak i daty jej zawarcia. Dopiero w sytuacji, kiedy strony nie określą w umowie tych elementów, zastosowanie znajdą postanowienia art. 70 ustawy z dnia 23 kwietnia - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie z jego treścią w razie wątpliwości umowę poczytuje się za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest wymagane - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

Jeśli natomiast pojawią się wątpliwości co do miejsca zawarcia umowy, wówczas przyjmuje się, że została ona zawarta w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia nie jest wymagane albo oferta jest składana w postaci elektronicznej - w miejscu zamieszkania albo w siedzibie składającego ofertę w chwili zawarcia umowy (art. 70 § 2 k.c.).

zapamiętaj

W razie wątpliwości za miejsce zawarcia umowy zostanie uznane miejsce zamieszkania internauty.

Co do zasady, umowa zawarta pomiędzy dwiema osobami, które mają miejsce zamieszkania w Polsce podlegać będzie prawu polskiemu. Sytuacja komplikuje się w przypadku, gdy każdy z uczestników transakcji pochodzi z innego kraju. Wówczas mogą pojawić się wątpliwości (gdy nie wskazano prawa właściwego do oceny zawartej umowy), jak ocenić uprawnienia przysługujące każdej ze stron dotyczące np. odstąpienia od umowy lub możliwość skorzystania z przepisów dotyczących wad oświadczeń woli. Takie sytuacje nie powinny raczej występować, w przypadku działalności internetowej polskich przedsiębiorców. Sprzedający przez Internet są bowiem zobowiązani do umieszczenia informacji dotyczących m.in. adresów elektronicznych, imienia i nazwiska, miejsca zamieszkania i adresu albo nazwy firmy oraz siedziby i adresu usługodawcy. Przedsiębiorca, który nie podaje wskazanych informacji, ewentualnie umieszcza fałszywe lub niepełne dane, podlega karze grzywny (art. 23 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną).

Podpis elektroniczny

Umowa w formie elektronicznej może zostać zawarta z bezpiecznym podpisem elektronicznym lub bez tego rodzaju podpisu. Pierwszy sposób jest równoważny z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej z własnoręcznym podpisem (art. 5 ust. 2 ustawy z dnia18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym; Dz.U. nr 130, poz. 1450 z późn. zm.).

Podpis elektroniczny oznacza dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Natomiast bezpieczny podpis elektroniczny to podpis elektroniczny, który spełnia dodatkowo następujące warunki:

• jest przyporządkowany wyłącznie do osoby składającej ten podpis,

• jest sporządzany za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej podpis elektroniczny bezpiecznych urządzeń służących do składania podpisu elektronicznego i danych służących do składania podpisu elektronicznego,

• jest powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna (art. 3 pkt 2 ustawy o podpisie elektronicznym).

Aby podpis elektroniczny został uznany za bezpieczny, musi być weryfikowany przy pomocy ważnego certyfikatu wydanego przez odpowiednią, akredytowaną instytucję.

Zawarcie umowy bez wykorzystania bezpiecznego podpisu elektronicznego nie powoduje jej nieważności. Jednakże forma elektroniczna opatrzona zwykłym podpisem elektronicznym nie ma tej wagi co forma elektroniczna kwalifikowana. Będzie to miało znaczenie w przypadku sporu, gdyż przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków lub stron na fakt dokonania czynności prawnej będzie utrudnione. Dla celów dowodowych można jednak wykorzystać wszelkie dane informatyczne uprawdopodobniające, że umowa została zawarta.

Kto ponosi odpowiedzialność

Ciekawym zagadnieniem w zakresie handlu internetowego jest problem określenia zasad odpowiedzialności za umieszczane w Internecie treści. Odpowiedzialność ta kształtuje się różnie w stosunku do przedsiębiorcy będącego „content provider” (czyli zamieszczającego określone treści na stronie internetowej) oraz w stosunku do przedsiębiorcy określanego jako „hosting provider” (np. właściciela domeny internetowej, udostępniającego użytkownikom przestrzeń na serwerze do przechowywania danych). Zasadą jest brak odpowiedzialności podmiotów prowadzących działalność hostingową oraz brak spoczywającego na nich aktywnego obowiązku monitorowania przechowywanych danych. Jednakże z chwilą uzyskania wiarygodnej informacji o bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, są oni zobowiązani do ich sprawdzenia i, w przypadku potwierdzenia, do ich usunięcia. W razie zaniechania podjęcia tych działań podmioty te ponoszą odpowiedzialność za przechowywane dane. Na przykład, przedsiębiorca, który zidentyfikuje treści naruszające jego prawa oferowane na określonym serwisie aukcyjnym może wezwać podmiot prowadzący taki serwis do uniemożliwienia zamieszczania ofert towarów naruszających jego prawa (dotyczy to np. ofert sprzedaży towarów podrobionych).

PRZYKŁAD

Stefan Z., właściciel przedsiębiorstwa zajmującego się produkcją i sprzedażą luksusowych kremów oznaczonych znakiem towarowym Z, odkrył, że na portalu aukcyjnym sprzedawane przez niego kremy są dostępne w znacznych ilościach i w bardzo przystępnej cenie. Po kupieniu kilku z nich okazało się, że są to towary oznaczone podrobionym znakiem towarowym. W takiej sytuacji Stefan Z. może żądać od przedsiębiorcy prowadzącego portal aukcyjny niezwłocznego usunięcia aukcji z portalu. Ponadto stosownie do swojej decyzji, może wystąpić przeciwko użytkownikowi portalu oferującego towary podrobione z roszczeniem odszkodowawczym o naruszenie znaku towarowego, jak również zawiadomić policję o podejrzeniu popełnienia przestępstwa obrotu towarami podrobionymi wraz z wnioskiem o ściganie.

W sytuacji gdy użytkownik portalu aukcyjnego zamieszcza na nim treści niezgodne z prawem, pojawia się problem odpowiedzialności za tą treść przedsiębiorcy prowadzącego portal aukcyjny. Rozróżnienie w tym przypadku funkcji „content provider”, i funkcji „hosting provider”, oraz wiążących się z nimi zasad odpowiedzialności, nie jest oczywiste. Przedsiębiorca prowadzący portal aukcyjny pełni bowiem złożoną funkcję: z jednej strony udostępnia przestrzeń na serwerze, z drugiej tworzy interfejs, prowadzi kategoryzację, zapewnia obsługę, innymi słowy współtworzy content przekazywany odbiorcy. Ustalenie, czy prowadzący portal aukcyjny jest również „content provider”, czy tylko i wyłącznie „hosting provider”, ma olbrzymie znaczenie dla określenia zasad jego odpowiedzialności za treści umieszczane przez użytkowników na jego portalu aukcyjnym.

Zgłoszenie reklamacji

Niezależnie od zastrzeżeń zamieszczonych na stronie internetowej, prawa w relacji konsument - przedsiębiorca podlegają ochronie przewidzianej w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej. Co do zasady, za wadliwy towar odpowiada sprzedawca, albo gwarant, określony w dokumencie gwarancyjnym. Wadliwy towar można reklamować na dwa sposoby: konsument może albo skorzystać z uprawnień wynikających z obowiązku zapewnienia zgodności towaru z umową (czyli złożyć reklamację u sprzedawcy) albo z gwarancji, jeżeli taka została udzielona (wówczas można np. zwrócić się do serwisu, który dokonuje napraw). Sprzedawca lub producent może, ale nie musi, udzielić gwarancji. Wybór trybu reklamacyjnego należy do klienta. Wszelkie warunki umowne lub ustalenia zawarte ze sprzedawcą przed zgłoszeniem wady, które uchylają lub ograniczają prawa konsumenta nie są wiążące dla kupującego. Ponadto prawo do zgłoszenia niezgodności towaru z umową jest niezależne od praw wynikających z gwarancji.

Jeśli od wydania towaru minęło 10 dni, kupujący traci uprawnienie do odstąpienia od umowy. Przysługuje mu natomiast prawo zgłoszenia reklamacji do sprzedawcy z tytułu niezgodności towaru z umową. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu. Z zawiadomieniem o wykrytej wadzie kupujący nie może zwlekać, ma bowiem jedynie dwa miesiące na zgłoszenie od momentu jej stwierdzenia. Po upływie tego terminu konsument nie będzie mógł domagać się naprawy ani wymiany wadliwej rzeczy. Do zachowania tego terminu wystarczy jednak wysłanie zawiadomienia przed jego upływem (liczy się data stempla pocztowego). Korzystając z uprawnień wynikających z niezgodności towaru z umową, reklamację składa się w miejscu wskazanym przez sklep internetowy. Sprzedawca ma obowiązek ustosunkować się do niej w terminie 14 dni od jej złożenia. Brak odpowiedzi w tym terminie oznacza uznanie reklamacji.

W przypadku stwierdzenia niezgodności towaru z umową konsument ma prawo:

• żądać naprawy towaru,

• domagać się wymiany na towar zgodny z umową.

Gdy naprawa lub wymiana nie jest możliwa lub bardzo kosztowna i naraża konsumenta na znaczne niedogodności może on żądać:

• obniżenia ceny,

• zwrotu pieniędzy.

PRZYKŁAD

Krzysztof M. kupił laptop w sklepie internetowym przedsiębiorcy mającego siedzibę w Polsce. Sprzedawca zastrzegł na stronie internetowej, że ponieważ towary sprowadzane są z zagranicy, nie ponosi on odpowiedzialności za ich ewentualne wady. Po miesiącu korzystania w laptopie ujawniła się istotna wada. Krzysztof M. zgłosił się z reklamacją do sklepu, w którym kupił sprzęt. Sklep odmówił jednak przyjęcia reklamacji, powołując się na zastrzeżenie wyłączające jego odpowiedzialność w relacjach z klientem za wady sprzedanych towarów. W tej sytuacji sprzedawca odpowiada za wady towaru. Krzysztof M. może więc domagać się od niego naprawy laptopa, bądź jego wymiany.

Piotr Łupiński - radca prawny w Kancelarii Gide Loyrette Nouel