VAT 2010 - najważniejsze nowości

1 stycznia 2010 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy o VAT z 23 października 2009 r.. Wynika ona przede wszystkim z potrzeby wprowadzenia do polskiego prawa przepisów dyrektyw unijnych, zmieniających m.in. przepisy regulujące kwestie:

a) miejsca świadczenia usług,

b) składania informacji podsumowujących,

c) zwrotów VAT podmiotom niemającym siedziby w danym państwie członkowskim.

Wprowadzone zmiany istotnie zmieniają obowiązki w podatników VAT dokonujących transakcji z zagranicą.

I. ZMIANY W ZAKRESIE MIEJSCA ŚWIADCZENIA USŁUG

1. Modyfikacja zasady ogólnej określania miejsca świadczenia usług

Najważniejsza zmiana polega na modyfikacji ogólnej zasady dotyczącej miejsca świadczenia usług w transakcjach między podatnikami VAT. Obecnie zgodnie z zasadą ogólną w przypadku takich transakcji miejscem świadczenia usług jest miejsce siedziby usługodawcy.

Po zmianie będzie to miejsce siedziby usługobiorcy. W przypadku usług świadczonych na rzecz podmiotu niebędącego podatnikiem zasada ogólna pozostaje bez zmian, tj. miejscem świadczenia usług będzie miejsce, gdzie usługodawca posiada siedzibę (wyjątek dotyczy osób prawnych niebędących podatnikami zidentyfikowanych dla VAT, które zgodnie z nowelą traktuje się dla określenia miejsca świadczenia usług jak podatników).

Zasada ogólna określania miejsca świadczenia usług w transakcjach między podatnikami nie znajdzie jednak zastosowania, gdy usługi przeznaczone są na cele osobiste podatnika lub jego pracowników (w takim przypadku miejsce świadczenia usług jest określane tak jak w usługach świadczonych na rzecz konsumentów, czyli co do zasady w miejscu siedziby usługodawcy).

Dla potrzeb stosowania przepisów w zakresie określania miejsca świadczenia usług wprowadzono definicję podatnika. Podatnikiem dla celów określania miejsca świadczenia usług jest podmiot, który wykonuje samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, lub działalność gospodarczą odpowiadającą tej działalności, bez względu na cel czy rezultat takiej działalności, z uwzględnieniem art. 15 ust. 6 tej ustawy, jak również, o czym już wspomniano, osoba prawna niebędąca podatnikiem zidentyfikowana w państwie członkowskim Unii Europejskiej do celów podatku od towarów i usług lub podatku od wartości dodanej.

Pojęcie podatnika obejmuje zatem nie tylko podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą zdefiniowaną w ustawie o podatku od towarów i usług, czyli podatników podatku od towarów i usług określonych w art. 15 tej ustawy, lecz również podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą zdefiniowaną w innych systemach prawnych, której definicja odpowiada tej przyjętej w polskich przepisach. Definicja podatnika obejmuje zatem również podatników podatku od wartości dodanej czy podatku o podobnym charakterze, a w przypadku gdy w danym systemie prawnym brak jest tego rodzaju podatków, każdy podmiot wykonujący samodzielnie działalność gospodarczą odpowiadającą działalności gospodarczej określonej w przepisach o podatku od towarów i usług.

Definicja podatnika dla potrzeb określenia miejsca świadczenia usług nie obejmuje organów władzy publicznej oraz innych podmiotów prawa publicznego (w Polsce urzędów obsługujących te organy) w związku z transakcjami, których dokonują jako organy władzy publicznej (w Polsce – w zakresie realizowanych zadań nałożonych odrębnymi przepisami prawa, dla których realizacji zostały one powołane, z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych).

2. Najważniejsze zmiany w zasadach szczególnych określania miejsca świadczenia usług

Nowela ustawy, modyfikując zasadę ogólną przy określaniu miejsca świadczenia, wprowadziła szczególne zasady określania miejsca świadczenia dla niektórych usług, dla których do tej pory stosowano zasadę ogólną. Zmiana ta dotyczy usług restauracyjnych i cateringowych oraz krótkoterminowego wynajmu środków transportu. W przypadku usług restauracyjnych i cateringowych wprowadzono zasadę opodatkowania ich w miejscu, gdzie usługi te są faktycznie wykonywane.

Wyjątkiem jest świadczenie usług restauracyjnych i cateringowych na pokładach statków, statków powietrznych lub pociągów podczas części transportu pasażerów wykonanej na terytorium Wspólnoty. W takim przypadku miejscem świadczenia tych usług jest miejsce rozpoczęcia przewozu osób.

W przypadku usług krótkoterminowego wynajmu środków transportu miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym te środki transportu są rzeczywiście oddawane do dyspozycji usługobiorcy.

Powyższe szczególne zasady mają zastosowanie bez względu na status usługobiorcy.

II. OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z NOWYCH ZASAD W ZAKRESIE OKREŚLANIA MIEJSCA ŚWIADCZENIA USŁUG

1. Obligatoryjne stosowanie mechanizmu odwrotnego obciążenia (tj. rozliczania podatku przez nabywcę)

Wraz ze zmianą zasady ogólnej określania miejsca świadczenia usług na rzecz podatników przepisy o podatku od towarów i usług wprowadzają obowiązek rozliczania usług objętych tą zasadą ogólną przez usługobiorcę, jeżeli usługi te stanowią u nich import usług (obowiązek rozliczenia usługi przez usługobiorcę jednak nie powstanie, gdy usługodawca na terytorium kraju posiada stałe miejsce prowadzenia działalności i to stałe miejsce prowadzenia działalności lub inne miejsce prowadzenia działalności, jeżeli usługodawca posiada takie inne miejsce prowadzenia działalności na terytorium kraju, uczestniczy w tym świadczeniu usług).

Usługodawcy zagraniczni co do zasady nie rozliczą zatem podatku od towarów i usług od usług świadczonych na rzecz podatnika objętych ogólną zasadą z art. 28b, gdyż takiego rozliczenia dokona „polski” usługobiorca. W takim przypadku usługobiorcy nie muszą angażować środków finansowych na zapłacenie ceny z podatkiem, gdyż usługi te zostaną rozliczone w deklaracji jako import usług (tzw. mechanizm odwrotnego obciążenia), co oznacza w efekcie, że dla usługobiorców wykorzystujących te usługi wyłącznie do działalności opodatkowanej rozliczenie podatku z tytułu nabycia usług będzie co do zasady księgowe.

Podobne rozwiązanie obowiązuje już na gruncie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, z tym że od 1 stycznia 2010 r. ww. mechanizm odwrotnego obciążenia (ang. reverse charge) stosowany będzie obligatoryjnie do wszystkich usług świadczonych pomiędzy podatnikami objętych zasadą ogólną z art. 28b ustawy o VAT. Analogiczne regulacje stosowane będą we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Oznacza to, że polscy usługodawcy, świadczący na rzecz podatników z innych państw usługi objęte ogólną zasadą określenia miejsca świadczenia, nie będą musieli co do zasady rozliczać VAT w państwie usługobiorcy, gdyż zobowiązanym do rozliczenia takich usług będzie usługobiorca.

2. Nowe obowiązki w zakresie rejestracji

Zastosowanie nowej ogólnej zasady w zakresie miejsca świadczenia między podatnikami VAT oraz powszechnego mechanizmu odwrotnego obciążenia, w przypadkach gdy usługobiorcą jest podmiot z innego niż usługodawca państwa, spowodowało konieczność rozszerzenia obowiązku rejestracji jako podatników VAT UE na podmioty, które nie są obecnie zarejestrowane jako podatnicy VAT UE, a które od 1 stycznia 2010 r. będą nabywać lub świadczyć transgranicznie usługi, do których zastosowanie będzie miała zasada ogólna w zakresie miejsca świadczenia (art. 28b ustawy) i obowiązek rozliczania podatku przesunięty zostanie na nabywcę.

W celu ułatwienia rejestracji tym podmiotom nowela ustawy przewiduje, że zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o zamiarze dokonywania ww. transakcji można już dokonywać od 1 grudnia 2009 r. (na druku VAT-R jako zgłoszenie rejestracyjne lub jego aktualizacja), tak aby naczelnik urzędu skarbowego mógł zidentyfikować podmiot jako podatnika VAT UE od 1 stycznia 2010 r.

3. Szczególny moment powstania obowiązku podatkowego w transgranicznych usługach

W przypadku transgranicznych usług, do których zastosowanie ma zasada ogólna określania miejsca świadczenia (art. 28b ustawy), stanowiących import usług, wprowadzono – ze względu na konieczność zachowania spójności wewnątrzwspólnotowego systemu rozliczania usług – zasadę jednolitego określania momentu powstania obowiązku podatkowego. Obowiązek podatkowy w takim przypadku powstaje, co do zasady, z chwilą wykonania usług. W przypadku usług, dla których w związku z ich świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się takie usługi za wykonane z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te rozliczenia lub płatności, do momentu zakończenia świadczenia tych usług.

Natomiast usługi wykonywane w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla których w związku z ich świadczeniem w danym roku nie upływają terminy rozliczeń lub płatności, uznaje się za wykonane z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tych usług. Należy zwrócić uwagę, że obowiązek podatkowy w usługach, o których mowa w art. 28b, stanowiących import usług, powstanie również z chwilą otrzymania części lub całości należności przed wykonaniem tych usług.

4. Obowiązek składania informacji podsumowujących w odniesieniu do usług

Nowela ustawy o VAT wprowadza również obowiązek składania informacji podsumowujących w odniesieniu do usług świadczonych na rzecz podatników z innych państw członkowskich (lub uznanych za podatników dla potrzeb określenia miejsca świadczenia usług, tj. osób prawnych niebędących podatnikami, ale zidentyfikowanych w innym państwie członkowskim dla potrzeb podatku VAT), dla których zgodnie z zasadą ogólną zawartą w art. 28b ustawy miejscem świadczenia jest państwo członkowskie, w którym nabywca co do zasady ma siedzibę.

Obowiązek wykazywania tego rodzaju usług w informacjach podsumowujących nie dotyczy usług zwolnionych od podatku od wartości dodanej lub opodatkowanych stawką 0%. Informacje podsumowujące w zakresie usług składane będą co do zasady kwartalnie, chyba że z uwagi na wartość transakcji wewnątrzwspólnotowych w zakresie towarów podatnik będzie zobowiązany składać informację podsumowującą miesięcznie (dla wszystkich tych transakcji składana jest bowiem jedna informacja podsumowująca) – vide część III.

III. ZMIANY W ZAKRESIE SKŁADANIA INFORMACJI PODSUMOWUJĄCYCH

1. Generalne skrócenie okresu, za który składana jest informacja podsumowująca, oraz terminu, do którego jest ona składana

Co do zasady podatnicy będą mieli obowiązek częstszego niż dotychczas składania informacji podsumowujących o transakcjach w zakresie handlu wewnątrzwspólnotowego (za okresy miesięczne, a nie kwartalne). Krótszy okres sprawozdawczy nie dotyczy podatników świadczących wyłącznie usługi objęte informacją podsumowującą. Skróceniu ulegnie również termin składania informacji podsumowujących. W formie papierowej – do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu lub kwartale, za który składana jest informacja (w formie elektronicznej termin pozostanie bez zmian, tj. do 25. dnia miesiąca następującego po okresie sprawozdawczym).

Zmiany te mają na celu usprawnienie systemu wymiany informacji o transakcjach wewnątrzwspólnotowych pomiędzy państwami członkowskimi.

2. Utrzymanie w niektórych przypadkach możliwości składania informacji podsumowujących kwartalnie

Nowela ustawy o VAT zakłada wykorzystanie rozwiązań fakultatywnych, jakie dają przepisy wspólnotowe, aby zminimalizować nałożone na podatników dodatkowe obciążenia administracyjne w zakresie sprawozdawczości. Podatnicy o niewielkich obrotach w handlu wewnątrzwspólnotowym, tzn. dokonujący wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów o wartości nieprzekraczającej w danym kwartale ani w żadnym z poprzednich czterech kwartałów 250 000 zł (do 31.12.2011 r. kwota ta zgodnie z przepisami przejściowymi wynosić będzie odpowiednio 500 000 zł), będą mogli nadal składać kwartalne informacje podsumowujące.

Zasada ta dotyczy również podmiotów dokonujących wewnątrzwspólnotowych nabyć towarów, jeżeli wartość transakcji bez podatku nie przekracza w kwartale 50 000 zł. W związku z tym, że dla wszystkich transakcji wewnątrzwspólnotowych składana jest jedna informacja podsumowująca, przekroczenie jednego z limitów (dla dostaw lub nabyć) powoduje obowiązek składania miesięcznej informacji podsumowującej.

3. Zmiany w deklarowaniu wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów

W związku z wprowadzeniem miesięcznych informacji podsumowujących w art. 42 ustawy o podatku od towarów i usług dokonano zmian w zasadach deklarowania wewnątrzwspólnotowych dostaw towarów, dla których przed upływem terminu do złożenia deklaracji podatkowej nie zgromadzono stosownej dokumentacji potwierdzającej dokonanie takiej dostawy. W przypadku podatników składających deklaracje miesięcznie podatnik, który nie zgromadził takiej dokumentacji, wykaże dokonaną transakcję jako krajową dopiero w trzecim miesiącu rozliczeniowym, licząc od miesiąca, w którym dokonano dostawy, jeżeli w terminie do złożenia deklaracji za ten trzeci miesiąc nie posiada tej dokumentacji.

Otrzymanie w terminie późniejszym stosownych dokumentów uprawnia podatnika, podobnie jak obecnie, do dokonania stosownych korekt deklaracji i informacji podsumowującej. Należy podkreślić, że w celu zapewnienia co do zasady miesięcznej porównywalności danych deklarowanych przez podatników z dwóch państw członkowskich korekta musi dotyczyć okresu rozliczeniowego, w którym dana dostawa została dokonana (obecnie jest to uzależnione od miesiąca w kwartale, w którym dokonano dostawy).

IV. ZMIANY W ZAKRESIE ZWROTÓW PODATKU VAT POLSKIM PODATNIKOM DOKONUJĄCYM ZAKUPÓW W INNYM NIŻ POLSKA PAŃSTWIE CZŁONKOWSKIM

Zmiany polegają na ułatwieniu procedur związanych z ubieganiem się o zwrot podatku od wartości dodanej zapłaconego przez podatników niemających siedziby w danym państwie członkowskim w cenie nabytych towarów i usług w tym innym państwie członkowskim. Dotychczas polscy podatnicy dokonujący zakupów na terytorium innych państw członkowskich dla potrzeb prowadzonej w Polsce działalności ubiegali się o zwrot podatku od wartości dodanej zawartego w cenie takiego zakupu jedynie poprzez kierowanie stosownych wniosków bezpośrednio do administracji podatkowej kraju, w którym dokonano zakupu. Wniosek składany był co do zasady w formie papierowej.

Zmiany przewidziane w noweli ustawy o VAT są dla przedsiębiorców zdecydowanie korzystne. Przedsiębiorca chcąc uzyskać zwrot podatku zapłaconego w innym państwie członkowskim Wspólnoty Europejskiej, np. w związku z poniesionymi w Hiszpanii wydatkami na usługę naprawy samochodu w czasie podróży służbowej, będzie przekazywał wniosek za pośrednictwem właściwego dla siebie naczelnika urzędu skarbowego w Polsce. Ponadto przedsiębiorcy będą przekazywać wnioski za pomocą środków komunikacji elektronicznej, co przyspieszy procedurę zwrotu.

Nie trzeba też będzie załączać do takiego wniosku zaświadczenia potwierdzającego status podatkowy podatnika. Podatnik będzie jednak obowiązany do uwzględniania w składanym wniosku o zwrot VAT proporcji obliczonej zgodnie z art. 90 i 91 ustawy, jeżeli nabyte towary i usługi w innym państwie członkowskim były wykorzystywane tylko częściowo do wykonywania czynności dających prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego na terytorium kraju. Szczegółowe informacje, jakie powinien zawierać wniosek o zwrot VAT, sposób opisu niektórych informacji, a także warunki i termin składania wniosków określi rozporządzenie Ministra Finansów.

Opracował Departament Podatku od Towarów i Usług Ministerstwa Finansów

Źródło: Biuletyn Skarbowy Ministerstwa Finansów nr 6/2009

Dyrektywy unijne dot. VAT:

- Dyrektywa Rady 2008/8/WE z dnia 12 lutego 2008 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do miejsca świadczenia usług – w zakresie art. 2 i art. 3 tej dyrektywy,
- Dyrektywa Rady 2008/9/WE z dnia 12 lutego 2008 r. określająca szczegółowe zasady zwrotu podatku od wartości dodanej, przewidzianego w dyrektywie 2006/112/WE, podatnikom niemającym siedziby w państwie członkowskim zwrotu, lecz mającym siedzibę w innym państwie członkowskim,
- Dyrektywa Rady 2008/117/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w celu zwalczania uchylania się od opodatkowania w związku z transakcjami wewnątrzwspólnotowymi.