Jak zlikwidować spółkę z o.o.

1. Pozycja prawna spółki z o.o. w okresie likwidacji

Proces likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością rozpoczyna się z chwilą ziszczenia się jednej z przesłanek uzasadniających rozwiązanie spółki¹:

- zaistnienia ściśle określonych faktów lub okoliczności, które zostały uznane w umowie spółki za przyczyny jej rozwiązania. Do najczęstszych przyczyn uzasadniających rozwiązanie spółki z o.o., które zostają ujęte w umowie spółki, należą m.in.: upływ oznaczonego okresu (czasu na jaki zawarto spółkę), osiągnięcie celu szczegółowo opisanego w umowie spółki, bądź też niemożność uzyskania określonego kompromisu przy dokonywaniu wyboru członków organów spółki. Należy wskazać, iż w przypadku zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki określonych już w tekście umowy spółki, nie jest wymagane podejmowanie uchwały o rozwiązaniu spółki przez zgromadzenie wspólników (oceniając działalność spółek, jak i praktykę sądów rejestrowych, można się jednak w pełni przychylić do stanowiska, iż nie ma zakazu, aby wspólnicy potwierdzili w drodze uchwały zaistnienie określonych faktów lub okoliczności uzasadniających zakończenie działalności spółki). Proces zmierzający do rozwiązania spółki w takiej sytuacji następuje bowiem de facto w sposób samoistny, bez konieczności ingerencji ze strony wspólników lub podmiotów zewnętrznych. Z drugiej strony trzeba natomiast zaznaczyć, iż wspólnicy - jeżeli pragną zapobiec rozwiązaniu spółki z przyczyn określonych w jej umowie, z odpowiednim wyprzedzeniem oraz przy zachowaniu należytej procedury - powinni podjąć uchwałę zmieniającą umowę spółki, tak aby przesłanki otwarcia likwidacji zmienić przez wydłużenie czasu działalności spółki lub wyeliminowanie ich w ogóle.

  Warto wskazać na wielokrotne, błędne postępowanie wspólników, którzy - zbyt późno podejmując uchwałę w przedmiocie zmiany umowy spółki w zakresie uchylenia podstaw otwarcia likwidacji - „zapominają”, iż dana aktualizacja umowy spółki obowiązuje dopiero z momentem jej wpisania do rejestru, a nie od daty powzięcia uchwały². Wynika to z faktu, iż wpis zmiany umowy spółki ma charakter konstytutywny. Z powyższych względów sąd rejestrowy wydaje niejednokrotnie stosowne postanowienie o wpisie zmiany umowy spółki już po ziszczeniu się przewidzianych w tym akcie okoliczności uzasadniających jej rozwiązanie. Niestety, wówczas powinno zostać rozpoczęte postępowanie likwidacyjne (otwarte od daty powstania przewidzianych w umowie spółki faktów) ze wszystkimi swoimi skutkami prawnymi. Natomiast zarejestrowana zmiana umowy spółki jest już wtedy bezprzedmiotowa dla całokształtu aktualnej sytuacji spółki;

- uchwalenia przez wspólników stosownej uchwały w przedmiocie rozwiązania spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za granicę, przy czym decyzja ta może zostać podjęta z dowolnych przyczyn i nie jest ograniczona żadnym rygorem ustawowym. Ważne jest jednak zachowanie odpowiedniego trybu i formy w zakresie podejmowania uchwały o rozwiązaniu spółki, która - zgodnie z dyspozycją art. 246 k.s.h. - wymaga dla swej ważności dwóch trzecich głosów, z wyłączeniem sytuacji opisanej w art. 233 k.s.h., gdzie wymagana jest tylko bezwzględna większość głosów (chyba że umowa spółki stanowi inaczej w obu przypadkach). Ponadto uchwała zgromadzenia wspólników dotycząca rozwiązania spółki musi być stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza (art. 270 pkt 2 k.s.h.). Przedmiotowa uchwała nie oznacza w żadnym przypadku natychmiastowego unicestwienia bytu prawnego spółki, a jest jedynie decyzją określonego organu wewnętrznego stanowiącą podstawę uzasadniającą rozpoczęcie procesu zakończenia działalności spółki z o.o.;

- ogłoszenia upadłości spółki w trybie przepisów prawa upadłościowego i naprawczego³. Trzeba przy tym zaznaczyć, iż w przypadku postępowania upadłościowego rozwiązanie spółki następuje wyłącznie w sytuacji ukończenia postępowania upadłościowego, z chwilą wykreślenia tego podmiotu z rejestru prowadzonego przez Krajowy Rejestr Sądowy. Stosowny wniosek w tym przedmiocie składa syndyk masy upadłości⁴. Należy przy tym wskazać na pewną nieścisłość w zakresie regulacji prawnej ujętej w art. 289 § 1 k.s.h. w korelacji z art. 363 i art. 368 ust. 3 prawa upadłościowego i naprawczego. Z unormowań tych wynika, iż syndyk masy upadłości powinien złożyć do Krajowego Rejestru Sądowego wniosek w przedmiocie wykreślenia spółki dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia sądu upadłościowego, stwierdzającego ukończenie postępowania upadłościowego. Pozostaje to jednak w sprzeczności z podstawową zasadą, iż syndyk - po uprawomocnieniu się wskazanego postanowienia - nie pełni już funkcji organu sądowego w danym postępowaniu upadłościowym. Skutkiem powyższego wszelkie wnioski dotyczące wykreślenia spółki z rejestrów powinien składać dotychczasowy zarząd (lub likwidator) upadłej spółki, który de facto - zgodnie z art. 364 prawa upadłościowego i naprawczego - z dniem uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego ukończenie postępowania upadłościowego, odzyskał prawo zarządu. Z powyższych względów wydawałoby się pożądanym dokonanie przez ustawodawcę odpowiednich zmian w przepisach, a zwłaszcza w zd. 2 art. 289 § 1 k.s.h.⁵, które uporządkowałyby w sposób należyty zagadnienia dotyczące podmiotów uprawnionych do składania określonych wniosków do rejestrów;

- innych przyczyn przewidzianych prawem⁶;

- orzeczenia sądu wydanego poza przypadkami określonymi w art. 21 k.s.h., na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki, bądź też na żądanie wyraźnie wskazanego w odrębnych aktach prawnych organu państwowego, jeżeli działalność spółki, która narusza prawo, zagraża interesowi publicznemu.

Wskazane przyczyny zapoczątkowują procedurę likwidacyjną spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 274 § 1 k.s.h.). Późniejszy wpis otwarcia likwidacji do Krajowego Rejestru Sądowego ma jedynie charakter deklaratywny i wskazuje, że proces likwidacji spółki został już zapoczątkowany wcześniej na podstawie postanowienia umowy spółki, decyzję wspólników czy też orzeczenie sądu. Dlatego też błędem jest przyjmowanie przez liczne urzędy i organy państwowe oraz samorządowe, do których zwraca się likwidator w sprawach związanych z prowadzonym procesem likwidacji, iż wiążąca w relacjach urzędowych jest data postanowienia wydanego przez sąd rejestrowy dokonujący wpisu wzmianki o otwarciu likwidacji spółki. Taka interpretacja jest niewłaściwa i może w późniejszym okresie wywoływać negatywne skutki nie tylko dla likwidowanej spółki, ale także dla jej likwidatorów. Z tych względów powinni oni zwracać szczególną uwagę na postępowanie administracji w tym przedmiocie.

Spółka z o.o. w okresie postępowania likwidacyjnego zachowuje osobowość prawną (art. 274 § 3 k.s.h.) - co stanowi konsekwencję obowiązującej zasady, iż spółka nabywa osobowość prawną z chwilą rejestracji i traci ją dopiero z momentem wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego.

Z kolei - zgodnie z wyraźną dyspozycją zawartą art. 274 § 2 k.s.h. - firma spółki znajdującej się w stanie likwidacji ulega odpowiedniej modyfikacji przez dodanie zwrotu „w likwidacji”. W pełni należy przy tym podzielić stanowisko doktrynalne, iż dodanie do firmy spółki zwrotu „w likwidacji” nie stanowi jej zmiany i dlatego nie jest koniecznym zachowanie przez spółkę procedury wymaganej przez kodeks spółek handlowych dla dokonania zmiany firmy.

W okresie likwidacji zachowują swoje uprawnienia takie organy jak zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza czy komisja rewizyjna. Natomiast w miejsce zarządu spółki pojawia się likwidator (o czym szerzej poniżej).

Zgodnie z art. 284 k.s.h., z chwilą otwarcia likwidacji spółki z o.o. wygasają dotychczas udzielone prokury, a nowe nie mogą być w żadnym wypadku ustanowione. Wynika to z faktu zarówno odmiennych kompetencji i uprawnień likwidatorów (których działania skierowane są zasadniczo na zamknięcie działalności spółki) oraz prokurentów (mogących przedsięwziąć wiele czynności związanych z prowadzeniem działalności zmierzającej do rozwoju spółki), ale także odmiennością stanu prawno-organizacyjnego w okresie „zwykłej” działalności spółki, w porównaniu z etapem jej likwidacji. Zasadniczym celem dalszej działalności spółki w okresie likwidacji nie jest przecież generowanie zysku, ale zaspokojenie wierzycieli spółki oraz ewentualny zwrot wspólnikom ich wkładów.

Należy również nadmienić, iż nawet spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która faktycznie nie rozpoczęła działalności gospodarczej i prowadzenia swego przedsiębiorstwa, ani nie zaciągała żadnych zobowiązań, może być wykreślona z rejestru dopiero po przeprowadzeniu likwidacji⁷.

Tak więc, na obowiązek przeprowadzenia formalnego procesu likwidacyjnego nie rzutuje kwestia rozpoczęcia prowadzenia interesów przez spółkę, ale sam fakt jej powstania.

Niestety, biorąc pod uwagę praktyczny aspekt tego zagadnienia trudno zgodzić się z tak wypracowanym stanowiskiem orzeczniczym, albowiem niejednokrotnie spółka we wskazanej sytuacji może nie posiadać wystarczających środków na przeprowadzenie wielomiesięcznego procesu likwidacji.

2. Początkowe czynności likwidacyjne o charakterze formalno-prawnym

Procedurę likwidacyjną rozpoczyna się od zawiadomienia podmiotów zewnętrznych (sądu, urzędów i innych podmiotów bezpośrednio zainteresowanych) o otwarciu postępowania likwidacyjnego danej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Etap ten obejmuje także sporządzenie i zatwierdzenie bilansu otwarcia likwidacji.

Wstępne czynności likwidacyjne obejmują zasadniczo:

A. Powołanie likwidatorów.

B. Zgłoszenie otwarcia likwidacji do Krajowego Rejestru Sądowego oraz zawiadomienie organów i urzędów.

C. Obowiązek publicznego ogłoszenia o otwarciu likwidacji spółki.

D. Sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji.

E. Zatwierdzenie bilansu otwarcia likwidacji przez zgromadzenie wspólników.

A. Powołanie likwidatorów

Podjęcie decyzji o rozwiązaniu spółki powinno skutkować również kolejną czynnością - powołaniem likwidatora lub likwidatorów. Likwidatorem - zgodnie z wymogami określonymi w art. 18 § 1 k.s.h. - może być wyłącznie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, nie skazana za przestępstwa określone w § 2 tego artykułu. Likwidatorzy stanowią swoisty organ spółki ustanowiony w celu prowadzenia procedury likwidacyjnej oraz zarządzania likwidowaną spółką z o.o. Likwidatorzy w zakresie swych uprawnień i obowiązków podlegają, co do zasady, odpowiednim przepisom kodeksu spółek handlowych dotyczącym zarządu spółki⁸.

Powołanie likwidatorów odbywa się w następujący sposób:

- likwidatorzy mogą zostać wskazani już w samej umowie spółki, przez określenie konkretnych osób wymienionych z imienia i nazwiska, albo opisanie ich w inny nie budzący wątpliwości sposób co do tożsamości. Krytycznie należy natomiast ocenić częstą praktykę umieszczania w umowie spółki zapisów, które przenoszą uprawnienia do wyznaczenia likwidatorów na podmioty trzecie (np. na większościowego wspólnika przy pozbawieniu pozostałych wspólników prawa decydowania w tym zakresie) lub inne organy spółki poza zgromadzeniem wspólników. Takie regulacje umowy spółki należy uznać za bezskuteczne. Niedopuszczalne jest również dalsze dobieranie likwidatorów przez likwidatorów spółki już ustanowionych⁹;

- zgromadzenie wspólników w drodze uchwały podjętej, dla swej skuteczności, bezwzględną większością głosów (chyba że umowa spółki przewiduje większość kwalifikowaną), może powołać likwidatora lub likwidatorów;

- w przypadku gdy rozwiązanie spółki następuje w drodze stosownego orzeczenia sądowego, to sąd może skorzystać z przysługującego mu prawa do wyznaczenia likwidatora lub likwidatorów (art. 276 § 3 k.s.h.). Sąd powołujący likwidatorów nie jest w tej sytuacji związany ani postanowieniami umowy spółki w tej mierze, ani też jakąkolwiek uchwałą zgromadzenia wspólników;

- w sytuacji niepowołania likwidatorów w żaden ze wskazanych wyżej sposobów, likwidatorami spółki ex lege stają się członkowie dotychczasowego zarządu (art. 276 § 1 k.s.h.).

Jak wskazano powyżej, likwidatorzy mają zasadniczo pozycję odpowiadającą zarządowi spółki. Na mocy dyspozycji zawartej w art. 283 § 1 k.s.h., w granicach kompetencji wskazanych w art. 282 § 1 k.s.h., każdy z likwidatorów jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentowania. Pod warunkiem że umowa spółki nie stanowi inaczej, a ustanowiono jednocześnie kilku likwidatorów, do skutecznego reprezentowania likwidowanej spółki konieczne jest współdziałanie co najmniej dwóch likwidatorów. Likwidatorzy w stosunkach wewnętrznych spółki obowiązani są stosować się do uchwał zgromadzenia wspólników. Nie dotyczy to likwidatorów ustanowionych przez sąd, którzy obowiązani są stosować się do jednomyślnych uchwał, powziętych przez wspólników oraz przez te osoby zainteresowane, które w oparciu o uprawnienie z art. 276 § 4 k.s.h. spowodowały ich ustanowienie (art. 282 § 2 k.s.h.).

 

Do zadań likwidatorów określonych przez przepisy kodeksu spółek handlowych należy w szczególności:

- zakończenie bieżących interesów spółki;

- zgłoszenie likwidacji do Krajowego Rejestru Sądowego oraz innych organów, urzędów i rejestrów;

- ściągnięcie wierzytelności spółki;

- spieniężenie majątku spółki;

- wypełnianie zobowiązań i zaspokajanie wierzycieli spółki;

- sporządzanie bilansów i innej dokumentacji księgowej oraz podatkowej;

- dokonanie podziału majątku pozostałego po zaspokojeniu wierzycieli;

- zakończenie likwidacji.

B. Zgłoszenie otwarcia likwidacji do Krajowego Rejestru Sądowego oraz zawiadomienie organów i urzędów

Obowiązek zgłoszenia likwidacji sądowi rejestrowemu ciąży na likwidatorach spółki (art. 277 § 1 k.s.h.). Każdy z likwidatorów ma prawo i obowiązek dokonania przedmiotowego zgłoszenia do Krajowego Rejestru Sądowego. Zgłoszenie dokonane przez inny organ spółki lub podmiot trzeci (np. wspólnika) jest bezskuteczne.

Zgłoszeniu do sądu podlegają:

- otwarcie likwidacji - wpis o charakterze deklaratywnym;

- imiona i nazwiska likwidatorów oraz ich adresy zamieszkania (wpis likwidatorów ustanowionych przez sąd powinien nastąpić, zgodnie z art. 277 § 3 k.s.h., z urzędu);

- sposób reprezentacji likwidowanej spółki, nawet wówczas gdy nie nastąpiła zmiana dotychczasowego sposobu reprezentacji, ujawnionego już uprzednio w rejestrze;

- zmiany w składzie osobowym likwidatorów i w sposobie reprezentacji spółki;

- uchylenie likwidacji;

- zakończenie likwidacji celem wykreślenia spółki z rejestru.

Zgodnie z art. 277 § 2 k.s.h., do wniosku o wpis likwidatorów należy załączyć złożone wobec sądu lub potwierdzone notarialnie wzory podpisów likwidatorów. Jeżeli likwidatorami zostają dotychczasowi członkowie zarządu, istnieje możliwość wskazania sądowi rejestrowemu, iż wzory podpisów konkretnych osób znajdują się już w aktach rejestrowych i ponowne ich składanie jest zbędne.

W takiej sytuacji należy uznać za zupełnie błędną i zbyt formalną praktykę niektórych sądów rejestrowych, które - pomimo faktu, że likwidatorem został dotychczasowy członek zarządu spółki i udzielił stosownych wyjaśnień - żądają dodatkowego wzoru podpisu, złożonego po powołaniu do pełnienia funkcji likwidatora.

Likwidatorzy zobowiązani są także zawiadomić o rozpoczętym procesie likwidacji spółki (niezależnie od zgłoszenia dokonywanego w sądzie rejestrowym) właściwy urząd skarbowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz - w razie potrzeby - określone organy samorządowe i urzędy administracji państwowej.

C. Obowiązek publicznego ogłoszenia o otwarciu likwidacji

Ratio legis zapisu ujętego w art. 279 k.s.h. sprowadza się zasadniczo do zabezpieczenia interesów wierzycieli likwidowanej spółki. W tym przypadku kodeks spółek handlowych przewiduje tzw. postępowanie konwokacyjne, polegające na tym, że likwidatorzy zobowiązani są do ogłoszenia o fakcie rozwiązania spółki i otwarcia likwidacji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki, jeżeli takowe wskazane jest w umowie spółki¹⁰. Dokonywane przez likwidatorów ogłoszenie powinno obejmować nie tylko powiadomienie o rozwiązaniu spółki i rozpoczęciu jej likwidacji, ale musi także zawierać wezwanie wierzycieli do zgłaszania spółce swych wierzytelności w terminie trzech miesięcy od daty ogłoszenia. Wskazany trzymiesięczny termin nie może być w żadnym wypadku skrócony.

Wielokrotnie, zwłaszcza w sytuacji braku odpowiednich środków finansowych, likwidatorzy ograniczają się do obwieszczenia, iż dana likwidacja została otwarta. Takie działanie jest błędne. Dokonanie przez likwidatorów ogłoszenia niespełniającego opisanych wymogów ustawowych powoduje konieczność jego ponowienia i zawarcia prawidłowego wezwania wierzycieli spółki.

Postępowanie konwokacyjne jest niezależne od zgłoszenia do sądu rejestrowego otwarcia likwidacji i dlatego likwidatorzy powinni dokonać wymaganego przez art. 279 k.s.h. ogłoszenia niezależnie od stosownego wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i bez oczekiwania na ten wpis.

Niedopuszczalne jest zastąpienie obwieszczenia inną formą wezwania wierzycieli do zgłaszania swych wierzytelności (np. zawiadomienia drogą elektroniczną czy też za pomocą listów poleconych), chociażby wszyscy wierzyciele byli spółce znani, a ich liczba byłaby niewielka. Dodatkowe zawiadomienia mogą być natomiast dokonywane obok wymaganego obwieszczenia.

D. Sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji

Do bezwzględnych obowiązków nałożonych na likwidatorów należy sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji (art. 281 k.s.h.). Bilans otwarcia likwidacji jest dokumentem określającym i ustalającym faktyczny stan majątkowo-finansowy spółki na dzień otwarcia likwidacji i musi zostać sporządzony niezależnie od tego, czy w niedawnym okresie sporządzano także bilans roczny.

Bilans likwidacyjny powinien być sporządzony niezwłocznie po rozpoczęciu procesu likwidacji, ze wskazaniem na dzień, w którym zaszła przyczyna rozwiązania spółki (np. została podjęta uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki lub sąd wydał stosowne orzeczenie w tym przedmiocie).

Dokument ten sporządza się stosując odpowiednie przepisy ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości¹¹. Należy przy tym zaznaczyć, iż wszystkie składniki aktywów przyjmuje się do bilansu likwidacyjnego według ich wartości zbywczej (art. 281 § 3 k.s.h.). Bilans likwidacyjny winien być podpisany przez wszystkich likwidatorów.

Na marginesie należy także nadmienić, że likwidatorzy zobowiązani są po upływie każdego roku obrotowego sporządzić sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie ze swej działalności, które następnie przedkładają zgromadzeniu wspólników (art. 281 § 2 k.s.h.).

Niejednokrotnie likwidatorzy - biorąc pod uwagę złą kondycję finansową likwidowanej spółki - nie dopełniają tego obowiązku. Niestety, uznanie za zbędne sporządzenia sprawozdania finansowego może spowodować dla likwidatora ujemne konsekwencje ustalane nie tylko przez organy spółki, ale zwłaszcza ze strony właściwych organów skarbowych, które powinny corocznie otrzymywać egzemplarz sprawozdania finansowego wraz ze stosowną uchwałą w przedmiocie jego zatwierdzenia.

E. Zatwierdzenie bilansu otwarcia likwidacji przez zgromadzenie wspólników

Zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 281 § 1 k.s.h., przygotowany przez likwidatorów bilans otwarcia likwidacji powinien zostać niezwłocznie złożony zgromadzeniu wspólników w celu zatwierdzenia. Wymogi odnoszące się do procedury związanej ze zwołaniem i przebiegiem zgromadzenia wspólników są takie same, jak w przypadku odbywania zgromadzeń wspólników w toku normalnej działalności spółki, poza procesem likwidacji¹². Z tych względów muszą zostać zachowane wszelkie wymagania formalno-prawne, jakie kodeks spółek handlowych (oraz ewentualnie umowa spółki) wiąże ze zwołaniem i przeprowadzeniem zgromadzenia wspólników.

Likwidatorzy zobowiązani są więc do prawidłowego zwołania zgromadzenia wspólników, a także po zatwierdzeniu bilansu otwarcia likwidacji, do złożenia sądowi rejestrowemu tego dokumentu wraz z odpisem stosownej uchwały zgromadzenia wspólników w tym przedmiocie.

O zatwierdzeniu bilansu likwidacyjnego zawiadamia się również właściwy dla spółki urząd skarbowy, przedkładając temu organowi stosowne dokumenty.

3. Czynności w toku procesu likwidacji spółki

Zasadniczy etap postępowania likwidacyjnego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością obejmuje tzw. właściwe czynności likwidacyjne (czynności sensu stricto). Ten okres likwidacji służy dokonaniu rozliczeń majątkowych pomiędzy spółką a jej wierzycielami i wspólnikami.

Na etap właściwego postępowania likwidacyjnego składają się:

A. Zakończenie bieżących interesów spółki.

B. Ściągnięcie wierzytelności należnych likwidowanej spółce.

C. Dokonanie spieniężenia majątku spółki.

D. Zaspokojenie ewentualnych wierzycieli spółki.

E. Podział pozostałego majątku pomiędzy wspólników.

A. Zakończenie bieżących interesów spółki

Do podstawowych obowiązków likwidatorów - zgodnie z postanowieniami kodeksu spółek handlowych - należy zakończenie bieżących interesów spółki.

Samo pojęcie zakończenia bieżących interesów nie oznacza braku możliwości podejmowania nowych czynności i realizacji określonych działań gospodarczych, jeżeli są one potrzebne do ukończenia spraw będących w toku i dokonywane w tym celu. Z punktu widzenia procesu likwidacyjnego może być wręcz niezbędne zawarcie nowych (dodatkowych) umów dla realizacji już zaciągniętych zobowiązań, co z kolei powinno nie tyle skutkować znacznym zyskiem dla likwidowanej spółki, ile uchronić ją przed ponoszeniem dodatkowych strat (a w szczególności może zabezpieczyć większy zakres realizacji roszczeń przez ewentualnych wierzycieli spółki). To samo dotyczy sytuacji, w której kontynuowanie działalności gospodarczej (nawet w ograniczonym zakresie, który będzie generować określone zyski), a zatem przedłużenie postępowania likwidacyjnego, będzie korzystniejsze dla wierzycieli oraz wspólników likwidowanej spółki niż natychmiastowe zaprzestanie funkcjonowania spółki.

Likwidatorzy nie są także zobowiązani do natychmiastowego wypowiadania i rozwiązywania wszystkich umów łączących likwidowaną spółkę z innymi przedsiębiorcami. Działania likwidatorów muszą być zawsze uzasadnione dobrem likwidowanej spółki, wierzycieli i wspólników. Dlatego też - o czym wspomniano wyżej - wszelkie powiązania umowne przynoszące zyski (lub zmniejszające stratę), jak również niezbędne w procesie likwidacji, powinny być przez likwidatorów utrzymane co najmniej przez okres, który - według rzetelnej oceny - jest niezbędny w aktualnej sytuacji prawno-gospodarczej spółki. Za błędne trzeba jednak uznać takie działanie likwidatorów, które polega na zawieraniu kontraktów długoletnich, gdyż - nawet pomimo ich ewentualnej zyskowności - sprzeciwia się to zasadniczemu celowi likwidacji, którym jest zakończenie działalności przez spółkę. Natomiast nie ma takich przeszkód prawnych, w sytuacji gdy spółka - mogąc uzyskać znaczne zyski na podstawie nowego kontraktu o długotrwałym charakterze - uzyskuje (zgodnie z art. 273 k.s.h.) uchwałę zgromadzenia wspólników niwelującą proces likwidacji oraz powodującą podjęcie „normalnej” działalności gospodarczej.

Należy również zaznaczyć, że - pomimo iż zadaniem likwidowanej spółki nie jest już generowanie zysków - to jednak osiągnięte w czasie likwidacji środki zwiększają majątek spółki, który służy zaspokojeniu wierzycieli i którego nadwyżki ulegną podziałowi pomiędzy wspólników.

Przez zakończenie bieżących interesów spółki rozumie się ponadto rozwiązanie stosunków pracy z jej dotychczasowymi pracownikami oraz dokonanie stosownych rozliczeń finansowych w związku z przeprowadzanym procesem zwolnień.

 

B. Ściągnięcie wierzytelności należnych likwidowanej spółce

Do podstawowych obowiązków likwidatorów, określonych w art. 282 § 1 k.s.h., należy ściągnięcie wierzytelności przysługujących spółce. Likwidatorzy podejmują działania skierowane na ściągnięcie wszelkich wierzytelności należnych spółce. Tak więc muszą oni rozpocząć procedury zmierzające do wyegzekwowania środków finansowych zarówno od osób trzecich, jak i od wspólników spółki, jeżeli posiadają oni wobec spółki zobowiązania (niezależnie od ich tytułu).

Ściągnięcie wierzytelności spółki może następować zarówno na drodze polubownej, jak i w trybie postępowania sądowego i egzekucyjnego. Natomiast w przypadku braku możliwości pełnego wyegzekwowania wszystkich wierzytelności, mogą być one zbyte lub potrącone, jeżeli jest to korzystne dla danej spółki z o.o.

C. Spieniężenie majątku spółki

W toku postępowania zmierzającego do zakończenia bytu prawnego spółki likwidatorzy mają też obowiązek spieniężenia dotychczasowego majątku spółki. Obowiązujące przepisy prawa handlowego nie przewidują zasadniczo żadnych ograniczeń co do możliwości zbywania przez likwidatorów majątku likwidowanej spółki. Upłynnienie majątku może więc następować bądź to przez licytację lub sprzedaż ofertową, bądź to z wolnej ręki (z uwzględnieniem zasad wskazanych w art. 282 § 1 k.s.h.).

Biorąc pod uwagę opisane wyżej uregulowania prawne, a także zasady prawidłowego obrotu gospodarczego, należy przyjąć, że zbywanie majątku o znacznej wartości (przykładowo w postaci ruchomości o dużej wartości jednostkowej lub jednorazowa sprzedaż kilku ruchomości stanowiących łącznie majątek o znacznej wartości), a w szczególności sprzedaż nieruchomości należących do spółki, wymaga odpowiedniej uchwały zgromadzenia wspólników. Zasadniczo uchwała taka powinna określać minimalną cenę zbycia danego składnika, a nie zgodę na sprzedaż konkretnego majątku danemu podmiotowi, gdyż ewentualny brak zgody zgromadzenia wspólników (zwłaszcza kilkakrotny) mógłby zablokować proces spieniężania majątku spółki, a co za tym idzie - całą likwidację. Takie działanie zgromadzenia wspólników byłoby sprzeczne z podstawowymi regulacjami prawa handlowego odnoszącymi się do likwidacji spółki. Poddawanie przez likwidatora konkretnych wniosków o zbycie danego majątku spółki pod rozwagę zgromadzenia wspólników ma natomiast na celu zapobieżenie zbytniej swobodzie likwidatorów w spieniężaniu majątku spółki, a więc skutkuje zwiększoną ochroną wierzycieli i samych wspólników. Nie ma również żadnych przeszkód w zleceniu przez likwidatorów uprawnionemu biegłemu rzeczoznawcy wyceny określonych albo wszystkich składników majątkowych likwidowanej spółki przed ich zbyciem. Powoduje to uniknięcie jakichkolwiek wątpliwości co do rzetelności ustalanej ceny zbycia majątku spółki.

Ograniczenie ustawowe w zakresie sposobu realizacji zbywania majątku likwidowanej spółki przewidziane jest jedynie dla sprzedaży nieruchomości, która może nastąpić jedynie w drodze publicznej licytacji. Natomiast zbywanie nieruchomości z wolnej ręki jest dopuszczalne (o czym nadmieniono wyżej) jedynie po uzyskaniu przez likwidatorów odpowiedniej uchwały zgromadzenia wspólników, która w szczególności powinna określać cenę minimalną dla zbycia danej nieruchomości.

Wprawdzie art. 282 k.s.h. nie reguluje tej kwestii, ale należy ocenić w pełni pozytywnie możliwość i zasadność dokonania przez likwidatorów - w uzasadnionych sytuacją i majątkiem spółki przypadkach - zbycia przedsiębiorstwa spółki w całości, w sposób jednorazowy. Takie działanie może być w wielu przypadkach najkorzystniejszym rozwiązaniem zarówno dla przeprowadzających proces likwidacji likwidatorów, czy wspólników, ale także dla wierzycieli spółki.

Można przyjąć, iż do czynności likwidacyjnych obejmujących upłynnienie majątku zalicza się nie tylko praktyczną sprzedaż składników należących do likwidowanej spółki, ale także wniesienie mienia likwidowanej spółki (w całości lub części) do innej spółki w zamian za udziały lub akcje. Oceniając zasadniczo pozytywnie ten tryb postępowania, trzeba jednak przyjąć, że w tym przypadku niezbędna byłaby zgoda zarówno zgromadzenia wspólników co do samego zamiaru dokonania takiej transakcji przez likwidatorów (nie wyłączając wszystkich pozostałych czynności formalnych wymaganych stosownymi przepisami prawa), jak i wierzycieli likwidowanej spółki, którzy mogą nie być zainteresowaniu w ewentualnym otrzymaniu akcji lub udziałów konkretnej spółki, w zamian za należne im środki pieniężne z tytułu zadłużenia likwidowanej spółki (jeżeli likwidatorzy przyjęliby w ogóle taką możliwość rozliczenia z wierzycielami).

D. Zaspokojenie wierzycieli spółki

Jednym z podstawowych elementów postępowania likwidacyjnego jest zaspokojenie ewentualnych wierzycieli likwidowanej spółki. Wierzyciele zaspokajani są zasadniczo z upłynnianego majątku spółki, czy też z zysków wynikających z działalności prowadzonej przez likwidowaną spółkę.

Wykonywanie zadań w zakresie wypełniania zobowiązań ciążących na likwidowanej spółce z o.o. należy do uprawnień likwidatorów (od nich zależy uznanie np. spornych lub przedawnionych wierzytelności). Pomimo rozpoczęcia procesu likwidacji, nie ma w żadnym wypadku obowiązku zapłaty przez likwidatorów zobowiązań jeszcze niewymagalnych, gdyż otwarcie likwidacji nie powoduje jakichkolwiek zmian stosunków prawnych, których stroną jest likwidowana spółka (inaczej niż np. w sytuacji ogłoszenia upadłości dłużnika, jakim jest spółka z o.o.).

Na podstawie unormowań zawartych w art. 279 k.s.h. należy wskazać, iż wierzyciele powinni dokonać zgłoszenia swych wierzytelności w terminie trzech miesięcy od daty ukazania się ogłoszenia o otwarciu likwidacji. Wierzyciel likwidowanej spółki, który nie zgłosił spółce swoich roszczeń w przewidzianym terminie, ale zgłosił swą wierzytelność przed przystąpieniem do podziału majątku spółki pomiędzy wspólników, musi być traktowany tak jak inni wierzyciele, którzy dokonali zgłoszenia w terminie. Należy więc zaspokoić jego wierzytelność, jeżeli jest wymagalna i niesporna, gdyż przepisy kodeksu spółek handlowych nie wprowadzają w takim przypadku żadnych sankcji w stosunku do podmiotów będących wierzycielami spóźniającymi się ze zgłoszeniem swojej wierzytelności. Niestety, taki stan trzeba ocenić w sposób negatywny, bowiem wskazanie trzymiesięcznego terminu do zgłoszenia wierzytelności powinno mobilizować wierzycieli, chcących uczestniczyć w procesie likwidacji. Natomiast brak w tym przypadku jakichkolwiek negatywnych skutków dla opóźniających swe zgłoszenie wierzycieli, powoduje jedynie utrudnienie czynności prowadzonych przez likwidatora.

Z kolei trzeba uznać, że jeżeli nieznany likwidowanej spółce wierzyciel zgłosi swą wierzytelność wprawdzie po upływie wymaganego terminu, ale jeszcze przed lub w trakcie podziału majątku pomiędzy wspólników spółki, wówczas należy wstrzymać procedurę podziału majątku i zaspokoić jego wierzytelność (jeżeli nie jest sporna lub przedawniona), w takim zakresie, w jakim wystarczy niepodzielony jeszcze majątek (art. 287 § 1 k.s.h.).

Zgodnie z dyspozycjami zawartymi w art. 285 k.s.h., sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzytelności podmiotów znanych likwidowanej spółce, które ich nie zgłosiły lub których wierzytelności nie są jeszcze wymagalne albo są sporne, powinny zostać złożone do depozytu sądowego.

Obowiązujące przepisy nie określają kolejności i formy zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu likwidacyjnym prowadzonym w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Działanie likwidatorów w tym zakresie jest więc raczej dowolne, chociaż ustalana tzw. lista wierzytelności powinna być sporządzona w sposób rzetelny i racjonalny, a dokonywane spłaty roszczeń muszą być stosowne do możliwości i stanu spółki oraz ściąganego i spieniężanego majątku.

Negatywnej ocenie powinna być poddana także okoliczność, iż w przypadku prowadzenia postępowania likwidacyjnego nie następuje umorzenie postępowań egzekucyjnych wobec zadłużonej spółki (odmiennie niż ma to miejsce w przypadku ogłoszenia upadłości). Z tych względów niejednokrotnie wierzyciele, nie biorąc zupełnie pod uwagę prowadzonego postępowania likwidacyjnego, dążą do jak najszybszego zaspokojenia swoich roszczeń, w wielu przypadkach niwecząc w ten sposób całość działań likwidatorów zmierzających do zaspokojenia w dłuższym okresie wszystkich wierzycieli. Niestety, brak jest odpowiednich uregulowań prawnych, które umożliwiałyby (zwłaszcza z mocy prawa) umorzenie postępowań egzekucyjnych z dniem otwarcia likwidacji (lub wpisu wzmianki o otwarciu likwidacji w rejestrze) albo podjęcie przez likwidatorów skutecznych prawnie czynności (bez możliwości ich zablokowania przez wierzycieli), powodujących w krótkim czasie umorzenie egzekucji prowadzonych wobec likwidowanej spółki.

E. Podział pozostałego majątku pomiędzy wspólników

W sytuacji gdy w spółce - po dokonaniu spłacenia lub zabezpieczenia wierzycieli - pozostał jeszcze majątek, podlega on podziałowi pomiędzy wspólników. Podział majątku spółki jest zasadniczo ostatnim etapem likwidacji spółki, gdyż po nim występują tylko formalne obowiązki związane ze sporządzeniem określonej dokumentacji i wykreśleniem spółki z ewidencji i rejestrów.

Formalny podział pozostałego majątku pomiędzy wspólników ma na celu zwrot wspólnikom zaangażowanego przez nich kapitału oraz wypłatę ewentualnych zysków (należy pamiętać, że nie każde rozwiązanie spółki i przeprowadzone postępowanie likwidacyjne może być następstwem złej sytuacji ekonomiczno-finansowej danego przedsiębiorcy). Podział majątku spółki pomiędzy wspólników przeprowadzają likwidatorzy.

Przepisy kodeksu spółek handlowych dla przeprowadzenia podziału majątku spółki pomiędzy wspólników wymagają łącznego spełnienia dwóch przesłanek:

- uprzedniego zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli spółki,

- upływu sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji (art. 286 § 1 k.s.h.).

W przypadku przystąpienia przez likwidatorów do podziału majątku, pomimo nieziszczenia się obu ww. przesłanek, ponoszą oni odpowiedzialność odszkodowawczą wobec spółki i niezaspokojonych wierzycieli.

Majątek likwidowanej spółki pozostały po przeprowadzeniu wszystkich wymaganych czynności likwidacyjnych należy - stosownie do regulacji zawartych w art. 286 § 2 i 3 k.s.h. - podzielić pomiędzy wspólników proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Trzeba przy tym zaznaczyć, iż wspólnicy, którzy po upływie opisanego sześciomiesięcznego terminu otrzymali w dobrej wierze przypadającą na nich część majątku spółki, nie są zobowiązani do jej zwrotu w celu pokrycia ewentualnie później ujawnionych należności wierzycieli (art. 287 § 2 k.s.h.).

Zasadą jest, że podział majątku pozostałego po likwidacji spółki pomiędzy wspólników następuje w pieniądzu. Zaopiniować trzeba jednak pozytywnie szeroko stosowaną praktykę polegającą na tym, aby - w sytuacji gdyby całościowe spieniężenie majątku okazało się zbędne, zbyt kosztowne lub ekonomicznie nieuzasadnione (a wszyscy wierzyciele zostali zaspokojeni) - podział majątku nastąpił przez przejęcie jego składników przez wspólników. Nie ulega jednak żadnej wątpliwości, że rozdysponowanie składników majątkowych pomiędzy wspólników w takiej formie musi wyczerpywać ich wszelkie roszczenia z tytułu dokonanego podziału.

W wyniku podziału majątku likwidowanej spółki pomiędzy wspólników (po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli) przestaje istnieć struktura mienia spółki. Moment ten kończy rozliczenia majątkowe likwidowanej spółki.

Jeżeli natomiast po zakończeniu procedury likwidacyjnej spółki i wykreśleniu jej z rejestru zostanie ujawniony dodatkowy majątek, który - pomimo zachowania należytej staranności - nie był wcześniej wykryty i objęty likwidacją, wówczas należy on do byłych wspólników. Majątek ten powinien być rozdzielony albo w drodze dodatkowej likwidacji, albo w inny sposób określony przez dotychczasowych wspólników¹³.

4. Zakończenie procedury likwidacyjnej spółki z o.o.

Postępowanie likwidacyjne prowadzone w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może zakończyć się odwołaniem rozwiązania spółki albo wykreśleniem spółki z rejestru, chyba że zachodzą przesłanki ogłoszenia upadłości spółki.

 

A. Odwołanie rozwiązania i likwidacji spółki

Przepisy kodeksu spółek handlowych stanowią, że jeżeli do dnia złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru zostanie podjęta jednomyślna uchwała wszystkich wspólników o dalszym istnieniu spółki, to wówczas nie dochodzi do rozwiązania spółki, w stosunku do której toczy się postępowanie likwidacyjne (art. 273 k.s.h.). Uchwała o uchyleniu likwidacji powinna zostać niezwłocznie zgłoszona przez likwidatorów do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 278 k.s.h.). Obowiązek w tym zakresie wynika z ogólnie przyjętej przez kodeks spółek handlowych zasady zgłaszania do sądu rejestrowego wszelkich zmian dotyczących ustroju prawnego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Artykuł 273 k.s.h. wymienia jednak także negatywne przesłanki dopuszczalności zmiany bytu prawnego spółki (nawet w przypadku podjęcia przez zgromadzenie wspólników powyższej uchwały). Kodeks zalicza do nich trzy okoliczności:

- wystąpienie z żądaniem rozwiązania spółki przez członka organu spółki niebędącego jednocześnie wspólnikiem,

- wystąpienie z żądaniem rozwiązania spółki przez organ, o którym mowa w art. 271 pkt 2 k.s.h.,

- wszczęcie postępowania przez sąd rejestrowy w przedmiocie rozwiązania spółki, w sytuacjach opisanych w art. 21 k.s.h.

W przypadku uchylenia rozwiązania spółki, swoje dotychczasowe uprawnienia tracą likwidatorzy. Należy uznać, iż w sytuacji gdy likwidatorami byli dotychczasowi członkowie zarządu, osoby te powinny kontynuować swoje obowiązki w ramach funkcji pełnionych w tym organie spółki. Jednakże - dla zapobieżenia jakimkolwiek sytuacjom spornym - wszelkie kwestie w tym zakresie powinny zostać wyjaśnione już w uchwale, o której mowa w art. 273 k.s.h.

B. Czynności skierowane na wykreślenie spółki z rejestru

Na czynności zmierzające do zakończenia procesu likwidacji składają się:

I. Sporządzenie sprawozdania finansowego i sprawozdania opisowego.

II. Zatwierdzenie sprawozdań przez zgromadzenie wspólników.

III. Dokonanie wymaganych ogłoszeń.

IV. Zgłoszenie wniosku o wykreślenie spółki z Krajowego Rejestru Sądowego.

V. Oddanie ksiąg i dokumentów spółki na przechowanie.

VI. Wykreślenie spółki z rejestru.

I. Podejmując czynności końcowe postępowania likwidacyjnego spółki z o.o., likwidatorzy obowiązani są sporządzić tzw. rachunki likwidacji - sprawozdanie finansowe (rozliczenie finansowe całego postępowania likwidacyjnego) na dzień poprzedzający podział pomiędzy wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (art. 288 § 1 k.s.h.) oraz pisemne sprawozdanie z przeprowadzonej procedury opisujące przebieg całego procesu likwidacji.

Pisemne sprawozdanie likwidatorów powinno zawierać w szczególności: opis wszystkich składników majątkowych likwidowanej spółki istniejących w dacie otwarcia likwidacji, kwoty pieniężne, jakie uzyskano w wyniku spieniężenia mienia spółki, sposoby upłynnienia likwidowanego majątku, wskazanie działań zmierzających do ściągnięcia wierzytelności przysługujących spółce oraz ich skutki, sumy wypłacone wierzycielom spółki oraz złożone do depozytu sądowego, wartość majątku pozostałego po zaspokojeniu roszczeń, a także opis procedury oraz wartości wynikające z podziału majątku pomiędzy wspólników. Warto zaznaczyć, że nie można zastąpić pisemnego sprawozdania likwidatorów opracowanym sprawozdaniem finansowym (i odwrotnie). Nieprzedłożenie przez likwidatorów któregokolwiek z tych dokumentów uniemożliwia wykreślenie przez sąd rejestrowy danej spółki z Krajowego Rejestru Sądowego.

II. Po sporządzeniu sprawozdania finansowego i pisemnego sprawozdania opisowego, likwidatorzy dokonują formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, na którym wskazane dokumenty powinny być zatwierdzone. W sytuacji gdy w likwidowanej spółce istnieją organy nadzorcze, dokumenty końcowe sporządzone przez likwidatorów należy przedstawić w pierwszym rzędzie tym organom, celem ich zbadania i weryfikacji.

Jeżeli natomiast nie ma możliwości zatwierdzenia sprawozdania wskazanego w art. 288 § 1 k.s.h. z tego powodu, że zgromadzenie wspólników zwołane w tym celu nie mogło się odbyć ze względu na brak odpowiedniego kworum, to - zgodnie z uregulowaniem zawartym w § 2 tego artykułu - likwidatorzy po dokonaniu wymaganych ogłoszeń przekazują dokumentację sądowi rejestrowemu bez zatwierdzenia sprawozdania przez zgromadzenie wspólników. To w pełni praktyczne rozwiązanie prawne musi być ocenione bardzo pozytywnie. Omawiana regulacja umożliwia zakończenie przez likwidatorów czynności likwidacyjnych nawet w przypadku braku zainteresowania wspólników spółką lub nieuzasadnionym uniemożliwianiem uzyskania odpowiedniego kworum na zgromadzeniu wspólników (np. przez uporczywe niestawianie się wspólników na zgromadzenia, pomimo dokonania prawidłowych zawiadomień). Skutkiem powyższego w obrocie gospodarczym nie funkcjonują już de facto „martwe” spółki, których tylko ze względów formalnych nie można wykreślić z rejestru.

Brak zatwierdzenia, w toku prawidłowo zwołanego i przeprowadzonego zgromadzenia wspólników, przedłożonej przez likwidatorów dokumentacji przez wspólników skutkuje dalszym istnieniem likwidowanej spółki. Wspólnicy powinni podjąć w takim przypadku decyzje o ewentualnych zmianach w składzie likwidatorów oraz dochodzeniu roszczeń przeciwko likwidatorom niewypełniającym swoich obowiązków.

III. Po dokonaniu przez zgromadzenie wspólników zatwierdzenia przeprowadzonych czynności likwidacyjnych i przedłożonych sprawozdań, likwidatorzy powinni ogłosić sprawozdanie likwidacyjne w siedzibie spółki, a także ze względów praktycznych i formalnych w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz w piśmie przeznaczonym do ogłoszeń spółki (jeżeli umowa spółki pismo takie wskazuje)¹⁴. Dowodem dokonanego ogłoszenia nie jest pisemne zlecenie jego opublikowania, ale egzemplarz Monitora Sądowego i Gospodarczego oraz ewentualnego dodatkowego pisma, w którym spółka zamieszcza swoje ogłoszenia.

IV. Wykonanie wskazanych czynności powinno skutkować złożeniem przez likwidatorów wniosku o wykreślenie spółki z Krajowego Rejestru Sądowego. Do przedmiotowego wniosku należy załączyć sporządzone sprawozdania wraz z zatwierdzającą je uchwałą zgromadzenia wspólników oraz dowód ogłoszenia sprawozdania. Natomiast w przypadku zaistnienia okoliczności opisanych w art. 288 § 2 k.s.h., ze względu na brak stosownej uchwały zgromadzenia wspólników, likwidatorzy powinni przedłożyć sądowi rejestrowemu dowody prawidłowego zwołania zgromadzenia wspólników wraz z krótkim opisem okoliczności uniemożliwiających zatwierdzenie sprawozdania.

V. W wykonaniu obowiązku wynikającego z art. 288 § 3 k.s.h., księgi i dokumenty spółki zostają przekazane na przechowanie. Ma to umożliwić dotychczasowym wspólnikom i osobom mającym w tym interes prawny dokonywanie przeglądu dokumentacji spółki, po uprzednim uzyskaniu odpowiedniego upoważnienia sądu rejestrowego (art. 288 § 4 k.s.h.). Podmiot przechowujący może zostać wyznaczony już w umowie spółki albo w drodze późniejszej uchwały wspólników. W braku takich uregulowań przechowawcę wyznaczy sąd.

VI. Sąd rejestrowy - po sprawdzeniu, że likwidacja została przeprowadzona w sposób prawidłowy oraz zbadaniu przedłożonej dokumentacji - wydaje postanowienie o wykreśleniu spółki z rejestru, które jest orzeczeniem o charakterze konstytutywnym. Z momentem uprawomocnienia się wskazanego postanowienia kończy się byt prawny spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która traci osobowość prawną i przestaje być podmiotem praw i obowiązków obrotu gospodarczego. Z tych względów traci ona zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Przestają również funkcjonować wszystkie jej organy - zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza, komisja rewizyjna oraz likwidatorzy.

Dodatkowo, poza dokonaniem zgłoszenia do sądu rejestrowego, likwidatorzy zobowiązani są zawiadomić o rozwiązaniu spółki właściwy urząd skarbowy, przekazując mu jednocześnie odpis zatwierdzonego sprawozdania likwidacyjnego.

Warto również odnieść się do zagadnienia możliwości wykreślenia spółki z rejestru w sytuacji istnienia niespłaconych zobowiązań, przy braku jakiegokolwiek dalszego majątku umożliwiającego realizację roszczeń wierzycieli.

Nie analizując ewentualnych kwestii związanych z dalszą odpowiedzialnością za długi spółki, należy wskazać, iż - zgodnie z przyjętą linią orzecznictwa Sądu Najwyższego - nie ma przeszkód w wykreśleniu z Krajowego Rejestru Sądowego spółki, która po prawidłowo przeprowadzonym postępowaniu likwidacyjnym oraz jednoczesnym braku majątku posiada niezrealizowane zobowiązania¹⁵. W pełni przychylając się do stanowiska ujętego w orzecznictwie, należy w tym przypadku pozytywnie ocenić umożliwienie zakończenia bytu prawnego danego podmiotu gospodarczego, bez nieuzasadnionej konieczności utrzymywania de facto „martwej” spółki, która i tak nie miałaby żadnych możliwości spłaty swoich pozostałych zobowiązań.

* * *

Opracowanie jest jedynie próbą ukazania złożoności czynności praktycznych podejmowanych w toku procesu likwidacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz przybliżenia głównych zasad związanych z realizacją zadań nałożonych przez przepisy kodeksu spółek handlowych na likwidatorów.

Przeprowadzona w tekście analiza zagadnień dotyczących postępowania likwidacyjnego na pewno nie jest zupełna, ani też wystarczająca. Można jednak uznać, że omawiana problematyka jest zbyt szeroka, aby krótkie opracowanie mogło wyczerpać i wyjaśnić wszystkie kwestie związane z tym tematem.

Biorąc pod uwagę przeprowadzone rozważania, wydaje się, że przynajmniej częściowo udało się naświetlić praktyczne aspekty związane z wykonywanymi czynnościami likwidacyjnymi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Można jedynie wnioskować, aby ustawodawca w zakresie swych kompetencji, w szerszym zakresie uwzględniał potrzeby praktyki obrotu gospodarczego, poprzez szersze dostosowanie rozwiązań prawnych do oczekiwań rynku i aktualnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorców.

Piotr Skorupa

radca prawny w Kancelarii Radcy Prawnego LEGIS w Kędzierzynie-Koźlu, syndyk masy upadłości i tymczasowy nadzorca sądowy przy Sądzie Rejonowym w Opolu

 ¹ Zob. art. 270 k.s.h.

 ² Zob. art. 255 i 256 k.s.h.

 ³ Ustawa z 28 lutego 2003 r. (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361).

 ⁴ Zob. art. 289 § 1 k.s.h. Z kolei, stosownie do uregulowania zawartego w § 2 tego artykułu, spółka nie ulega rozwiązaniu, w przypadku gdy postępowanie zostaje zakończone zawarciem układu lub z innych przyczyn następuje uchylenie lub umorzenie procesu upadłościowego.

 ⁵ Nawet art. 694¹ i nast. k.p.c. nie dają podstawy do przyjęcia założenia, że rozwiązanie prawne z art. 289 § 1 k.s.h. jest prawidłowe.

 ⁶ Zgodnie z dyspozycją art. 21 § 1 k.s.h., sąd rejestrowy może orzec o rozwiązaniu spółki z o.o. w przypadku gdy: nie zawarto umowy spółki, określony w umowie spółki przedmiot działalności spółki jest sprzeczny z prawem, umowa spółki nie zawiera postanowień dotyczących firmy lub przedmiotu działalności albo kapitału zakładowego czy też wkładów, bądź też wszystkie osoby zawierające umowę spółki nie miały zdolności do czynności prawnych w chwili ich dokonywania.

 ⁷ Tak też Sąd Najwyższy w uchwale z 18 stycznia 1994 r., sygn. akt III CZP 178/93.

 ⁸ Zob. art. 275 § 1 i art. 280 k.s.h.

 ⁹ Nie ma natomiast przeszkód w udzielaniu przez likwidatorów pełnomocnictw zarówno do czynności procesowych, jak i pozasądowych.

¹⁰ Wynika to z unormowania zawartego w art. 5 § 3 k.s.h.

¹¹ Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn.zm.).

¹² Art. 227 i nast. k.s.h.

¹³ Orzeczenie Sądu Najwyższego z 26 maja 1936 r., sygn. akt C II 331/36.

¹⁴ Art. 288 § 1 w zw. z art. 5 § 3 k.s.h. Należy przy tym zaznaczyć, że wprawdzie z bezpośredniego brzmienia art. 288 § 1 k.s.h. nie wynika, iż na likwidatorach ciąży obowiązek dokonywania obwieszczeń poza siedzibą spółki, ale trzeba przyjąć, że zarówno ze względu na brzmienie art. 5 § 3 k.s.h., jak i doniosłość przedmiotowego ogłoszenia, a także praktykę sądów rejestrowych wymagających przedłożenia dowodu dokonania wskazanego ogłoszenia, likwidatorzy powinni zlecić publikację obwieszczeń.

¹⁵ Tak przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z 18 grudnia 1996 r., sygn. akt I CKN 20/96; postanowienie Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2002 r., sygn. akt I CKN 752/99; postanowienie Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2003 r., sygn. akt IV CK 256/2002; które należy uznać za w pełni prawidłowe.