Sądowy nakaz zapłaty

Nakaz zapłaty jest wydawany przez sąd jedynie w przypadku, gdy wierzyciel (powód) dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych. Uznając roszczenie powoda za zasadne, sąd nakazuje dłużnikowi (pozwanemu), aby w ciągu dwóch tygodni od doręczenia nakazu zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami albo w tym terminie wniósł zarzuty.

Przepisy o postępowaniu cywilnym przewidują dwa rodzaje postępowań prowadzących do uzyskania nakazu zapłaty - postępowanie nakazowe i postępowanie upominawcze (prowadzone zarówno przez sądy rejonowe, jak i okręgowe). Postępowania te pozwalają na szybkie i tanie odzyskanie należności, jednakże pod warunkiem, że pozwany nie zakwestionuje doręczonego mu nakazu. Orzeczenie takie zapada na posiedzeniu niejawnym, co oznacza, że strony nie biorą w nim udziału, a nawet nie są o nim zawiadamiane. Podstawą wydania nakazu zapłaty są dokumenty przedstawione przez powoda. Należy przy tym pamiętać, że wydanie nakazu zapłaty następuje jedynie na pisemny wniosek powoda, który powinien zostać zgłoszony już w pozwie.

Co ważne, z uwagi na to, że nakaz zapłaty jest pierwszym pismem w sprawie doręczanym pozwanemu, konieczne jest właściwe określenie adresu zamieszkania (siedziby) pozwanego. Jeżeli bowiem nie można dokonać doręczenia nakazu, gdyż miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie nie mogło nastąpić w kraju, sąd zobowiązany jest z urzędu uchylić nakaz.

Tak w postępowaniu nakazowym, jak i upominawczym warunkiem skutecznego wniesienia pozwu jest dokonanie opłaty sądowej we właściwej wysokości. W przypadku niewniesienia przez powoda takiej opłaty lub wniesienia jej w niewłaściwej wysokości, zostanie on wezwany do jej uiszczenia lub uzupełnienia w wyznaczonym terminie (7 dni), a po bezskutecznym upływie tego terminu pozew zostanie zwrócony.

W przypadkach, gdy strona wnosi o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, powinna uiścić wpis stanowiący 1/4 opłaty stosunkowej (5% od wartości przedmiotu sporu w granicach od 30 zł do 100 000 zł). Jeżeli tak obliczona kwota nie stanowi pełnych złotych, końcówkę opłaty zaokrągla się w górę do pełnego złotego. Należy przy tym pamiętać, że nieprawidłowe zaokrąglenie opłaty (do pełnego złotego w dół) sprawia, iż wniesiono opłatę w niewłaściwej wysokości, co spowoduje wezwanie do jej uzupełnienia.

W taki sam sposób oblicza się opłaty od pozwu w sprawach gospodarczych.

Natomiast w postępowaniu upominawczym należy uiścić całą opłatę od pozwu, nie wnosi się zaś opłaty od sprzeciwu. Uregulowanie to wynika ze „słabości” nakazu upominawczego - traci on bowiem moc od razu na skutek prawidłowego zaskarżenia, co powoduje, że postępowanie w dalszym ciągu będzie prowadzone na zasadach ogólnych.

Jeżeli jednak nakaz zapłaty wydany w postępowaniu upominawczym uprawomocnił się, sąd zwraca z urzędu powodowi 3/4 wniesionej przez niego opłaty od pozwu w postępowaniu upominawczym. Uregulowanie to jest konsekwencją przyjęcia przez ustawodawcę założenia, że brak zaangażowania sądu winien skutkować niższymi kosztami postępowania.

Opłatom sądowym podlegają również wnoszone w toku postępowania środki zaskarżenia. I tak, 3/4 opłaty stosunkowej (5% od wartości przedmiotu sporu) powinien zapłacić pozwany, jeżeli podejmie decyzję o wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym.

Wybór trybu postępowania należy do powoda, może on zatem wnieść o wydanie nakazu zapłaty lub też - w przypadku, kiedy nie zawrze w pozwie odpowiedniego wniosku - sprawa zostanie skierowania do postępowania zwykłego. Warunkiem uzyskania nakazu zapłaty w tym postępowaniu jest przedstawienie przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego dokumentów, spełniających przewidziane w tych przepisach wymogi (są to jedyne dopuszczalne w tym postępowaniu dowody). Wraz z pozwem należy zatem przedstawić:

1. Dokument urzędowy - dokument taki sporządzony w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Zasada ta ma także zastosowanie do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw.

2. Zaakceptowany przez dłużnika rachunek - czyli dokument, który potwierdza wysokość zobowiązania pozwanego, a zatem wysokość dochodzonego roszczenia. Dla stwierdzenia akceptacji wystarczy własnoręczny podpis pozwanego. Zaznaczyć przy tym należy, że upoważnienie powoda przez pozwanego do wystawiania faktur VAT bez podpisu może być traktowane jako zaakceptowanie przez dłużnika rachunku uzasadniające wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

3. Wezwanie do zapłaty i pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu - te dokumenty potwierdzają aktualność roszczenia powoda w przypadku, gdy pozwany opóźnia się ze spełnieniem świadczenia albo gdy uznał dług.

4. Zaakceptowane przez dłużnika żądanie zapłaty zwrócone przez bank i niezapłacone z powodu braku środków na koncie - dokument ten stanowi potwierdzenie aktualności roszenia przez pozwanego, który nie posiadł jednak na rachunku bankowym kwoty pozwalającej na zaspokojenie powoda.

Kolejnymi dokumentami pozwalającymi na uzyskanie nakazu zapłaty jest posiadanie przez powoda weksla, czeku, warrantu lub rewersu, z których wynika zobowiązanie pozwanego, a których prawdziwość i treść nie budzą wątpliwości. Żądając wydania nakazu zapłaty na podstawie weksla lub czeku, należy przedłożyć wraz z pozwem oryginał tego dokumentu. Złożenie odpisu tych dokumentów spowoduje, że sąd wezwie powoda do uzupełnienia braków formalnych pozwu poprzez złożenie oryginałów. Jeśli w wyznaczonym terminie powód nie wykona zobowiązania sądu, pozew zostanie zwrócony.

Co do pozostałych dokumentów, mogą one zostać złożone w postaci odpisów potwierdzonych za zgodność z oryginałem przez notariusza albo upoważnionego do działania w sprawie adwokata lub radcę prawnego.

Natomiast w przypadku, gdy powód dochodzi zapłaty należności lub odsetek określonych w ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 ze zm.), jedynymi dokumentami będącymi podstawą wydania nakazu zapłaty jest łącząca powoda z pozwanym umowa wraz z dowodem doręczenia faktury lub rachunku.

Sąd - po zbadaniu dokumentów przedstawionych przez powoda - wydaje orzeczenie, które wraz z pozwem i załączonymi do niego dokumentami jest doręczane pozwanemu. Co ważne, z chwilą wydania, nakaz stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania klauzuli wykonalności. Oznacza to, że nakaz zastępuje postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia. Powód może zatem od razu (po doręczeniu nakazu pozwanemu) wszcząć postępowanie egzekucyjne. Składając wniosek o wszczęcie egzekucji, powód powinien wskazać sposób zabezpieczenia, ponieważ nie wynika on z treści nakazu (na przykład zakaz zbywania wskazanych nieruchomości czy rzeczy ruchomych). Natomiast nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, nawet jeśli wniesiono zarzuty. W takim przypadku nakaz wywołuje skutki prawne takie same jak wyrok opatrzony rygorem natychmiastowej wykonalności - może zatem stanowić podstawę wszczęcia egzekucji bez względu na wynik postępowania wszczętego przez wniesienie przez pozwanego zarzutów. W takim jednak przypadku sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu (na postanowienie to powód może wnieść zażalenie).

Jeżeli pozwany kwestionuje prawidłowość wydania nakazu, powinien zgłosić - do sądu, który wydał nakaz - zarzuty. Pismo zawierające zarzuty powinno obejmować wskazanie, czy rozstrzygnięcie jest kwestionowane w całości czy w części, wyliczenie zarzutów oraz wszystkich okoliczności faktycznych i dowodów na ich poparcie. W przypadku, gdy pozew został wniesiony na urzędowym formularzu, także zarzuty powinny zostać zgłoszone w tej samej formie. Po zbadaniu zarzutów pod kątem formalnym sąd kieruje sprawę do postępowania zwykłego. Wydane w tym postępowaniu orzeczenie utrzymuje w mocy lub uchyla nakaz zapłaty.

Nakaz upominawczy stanowi mniej skuteczny środek dochodzenia należności, będąc w zasadzie jedynie propozycją polubownego załatwienia sprawy, z której to propozycji pozwany może, ale nie musi skorzystać. Przy wnoszeniu pozwu obowiązują takie same zasady jak w przypadku postępowania nakazowego. W tym postępowaniu sąd wydaje nakaz z urzędu - jeśli powód dochodzi roszczenia pieniężnego lub jeśli przepis szczególny tak stanowi. Pomimo zaistnienia tych okoliczności, nakaz zapłaty nie może zostać wydany, jeżeli roszczenie powoda jest oczywiście bezzasadne, przytoczone przez niego okoliczności budzą wątpliwość, zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego, gdy miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu nie mogło nastąpić w kraju. W takich przypadkach pozew zostaje skierowany do postępowania zwykłego.

Pozwany, który nie zgadza się z treścią nakazu upominawczego, może - w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu - wnieść sprzeciw, który powoduje, że nakaz ten traci moc, a postępowanie jest prowadzone od nowa. Sprzeciw należy wnieść do sądu wydającego nakaz, zaś w przypadku, gdy nakaz został wydany przez referendarza - do sądu, przed którym wytoczono powództwo. Niezwłocznie po uprawomocnieniu się nakazu sąd z urzędu nadaje mu klauzulę wykonalności.

Maria Grochowska

radca prawny, Kancelaria Skoczyński Wachowiak Strykowski