Odmowa udzielenia pracownikowi dnia wolnego

Przepisy prawa pracy nie przewidują przypadków odwołania pracownika z dnia wolnego wykorzystywanego w celu opieki nad dzieckiem lub w związku z urlopem okolicznościowym. Natomiast pracownik może otrzymać polecenie stawienia się w pracy i jej świadczenia w dniu wolnym udzielonym za pracę w niedzielę lub święto. Inaczej jest w sytuacjach odmowy udzielenia przez pracodawcę dnia wolnego. Należy bowiem spełnić określone warunki, aby pracodawca miał możliwość takiej odmowy.

Pracownicy wychowujący przynajmniej jedno dziecko w wieku do lat 14 mają prawo do 2 dni zwolnienia od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 k.p.). Podstawą wykorzystania przez pracownika tych dni jest wychowywanie dziecka w wieku poniżej 14 lat (pracownik powinien udokumentować ten fakt) oraz złożone pracodawcy oświadczenie pracownika o zamiarze ich wykorzystania. Mogą one być wykorzystane przez jedno z pracujących rodziców lub opiekunów albo też rodzice lub opiekunowie podzielą się tymi dniami (każde wykorzysta po jednym dniu).

W przypadku gdy spełnione zostaną wyżej wskazane warunki, pracodawca nie ma możliwości odmowy udzielenia dni wolnych z tego tytułu.

Jeżeli jednak do pracodawcy wpłynie wniosek o udzielenie takich dni (lub dnia), należy w pierwszej kolejności sprawdzić, czy:

• dzieci (lub dziecko) pracownika spełniają kryteria wiekowe, tj. czy przynajmniej jedno nie ukończyło jeszcze 14 lat,

• w oświadczeniu pracownicy lub pracownika wskazano zamiar korzystania z tych dni (lub dnia),

• pracownik nie wykorzystał już przysługujących mu dni na opiekę, jeżeli zmieniał pracodawcę w trakcie roku kalendarzowego. Takich informacji dostarczy ostatnie świadectwo pracy pracownika.

W przypadku gdy okaże się, że dzieci lub dziecko pracownika ukończyło 14 lat albo pracownik wykorzystał przysługujące mu dni opieki w poprzednim zakładzie albo pracownik składa wniosek, mimo że w oświadczeniu stwierdził, iż z dni na opiekę nie będzie korzystał - pracodawca może odmówić udzielenia mu dni wolnych przysługujących na podstawie Kodeksu pracy.

W szczególnych przypadkach, takich jak np. ślub, urodzenie dziecka, pogrzeb - przepisy rozporządzenia MPiPS z 15 maja 1996 r. przewidują dla pracowników dni wolne zwane potocznie urlopem okolicznościowym. Udzielenie takich dni następuje na wniosek pracownika i wiąże się z wystąpieniem wskazanych prawem okoliczności życiowych. Zasadniczo udzielenie takiego dnia (lub dni) powinno nastąpić w terminie zbliżonym do dnia, w którym wystąpiły te szczególne okoliczności. Dni te mają pracownikowi umożliwić załatwienie niezbędnych formalności, np. udział w pogrzebie itp.

Pracodawca będzie uprawniony do odmowy udzielenia urlopu okolicznościowego, jeżeli pracownik złoży wniosek o jego wykorzystanie w terminie dużo późniejszym niż dzień wystąpienia okoliczności uzasadniających ten wniosek.

Przykład

Pracownik przebywał na urlopie wypoczynkowym od 1 do 31 lipca. W dniu 3 lipca zmarła mu teściowa. Pracownik złożył 14 września wniosek o urlop okolicznościowy z tego tytułu. Pracodawca odmówił, ponieważ miał do tego prawo. Od chwili zdarzenia do momentu złożenia wniosku upłynął bardzo długi okres. Stąd też cel urlopu (bezpośredni związek ze śmiercią teściowej) nie mógł być wzięty pod uwagę przez pracodawcę.

Ocena, czy w danym przypadku zachodzi podstawa do odmowy udzielenia dnia wolnego, należy do pracodawcy. Niewątpliwie wpływ na decyzję pracodawcy będą miały konkretne okoliczności, które spowodują złożenie przez pracownika wniosku w późniejszym terminie niż bezpośrednio w okolicach zdarzenia (np. gdyby okazało się, że teściowa zmarła za granicą, w niewyjaśnionych okolicznościach, a ciało zmarłej zostało przekazane rodzinie np. dopiero 11 września). Pracodawca ma prawo również żądać odpowiedniego udokumentowania okoliczności uzasadniających udzielenie dnia wolnego, np. przez przedłożenie odpisu aktu urodzenia, ślubu lub zgonu. Nieprzedłożenie przez pracownika takich dokumentów może uzasadniać odmowę udzielenia dnia wolnego w związku ze szczególnymi sytuacjami życiowymi.

Pracownikom, którzy wykonują pracę w dniu wolnym od pracy dla zachowania przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, przysługuje w zamian za pracę w tym dniu inny dzień wolny. Jednak w przypadku pracy wykonywanej w szóstym dniu tygodnia termin udzielenia dnia wolnego powinien być uzgodniony między pracodawcą a pracownikiem. Udzielenie dnia wolnego nie powinno nastąpić później niż do końca okresu rozliczeniowego (art. 151³ k.p.).

WAŻNE!

Fakt ustalania daty dnia wolnego w drodze uzgodnień między pracodawcą a pracownikiem oznacza, że obie strony mogą nie zgodzić się na proponowane przez siebie terminy, nie podając przy tym uzasadnienia.

Pracodawca nie powinien jednak odmawiać udzielenia dnia wolnego, nie mając konkretnych powodów (np. zastępstwo osób nieobecnych, zapewnienie normalnego toku produkcji). W razie braku konkretnych przyczyn pracodawca może ewentualnie narazić się na zarzut dyskryminacji lub nawet mobbingu (jeżeli odmowy takie będą trwały dłuższy czas i ze strony pracodawcy nie będzie widoczna chęć osiągnięcia porozumienia). W sytuacji gdy do porozumienia nie dojdzie i dzień wolny nie zostanie udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, należy mu wypłacić wynagrodzenie wraz z dodatkiem za pracę w godzinach nadliczbowych.

Jeżeli pracownik wykonuje pracę w niedzielę i święto, udzielenie dnia wolnego najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego z tytułu pracy w tych dniach należy do obowiązków pracodawcy. Pracodawca może, ale nie musi uzgadniać z pracownikiem kwestii dotyczącej wyboru terminu dnia wolnego, ponieważ ostateczna decyzja należy właśnie do niego. Pracodawca może wprowadzić w przepisach wewnątrzzakładowych zapisy o prawie pracownika do proponowania daty ww. dnia wolnego.

W razie nieudzielenia dnia wolnego za pracę w szóstym dniu tygodnia lub za pracę w niedzielę lub święto do końca okresu rozliczeniowego pracownikowi trzeba wypłacić wynagrodzenie wraz ze stosownym dodatkiem. Pracodawca, który nie udzieli dnia wolnego i nie wypłaci stosownych świadczeń, musi liczyć się ze skargą pracownika do Państwowej Inspekcji Pracy lub pozwem do sądu o zapłatę należności.

Beata Naróg 

Podstawa prawna:

• art. 151³, art. 188 Kodeksu pracy,

• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (DzU nr 60, poz. 281 ze zm.).