Cash pool, czyli zarządzanie środkami pieniężnymi

Dla kogo i po co?

Cash pool jest dedykowany dla firm o strukturze wielodziałowej. Takie firmy często muszą mieć wiele rachunków bankowych. Ich salda są podstawą do naliczenia odsetek. Cash pool powoduje, że finalny wynik związany z naliczaniem odsetek jest bardziej korzystny dla przedsiębiorstwa niż w przypadku naliczania ich dla każdego za rachunków odrębnie. Nie ma znaczenia, czy będzie to saldo debetowe czy kredytowe. Jak to możliwe? Bank najpierw dokonuje kompensaty sald ze wszystkich rachunków w jedno saldo, a dopiero później nalicza odsetki.

Dwa oblicza kompensaty sald

W Polsce najbardziej popularne rodzaje cash pool polegają na koncentracji pieniędzy na jednym rachunku lub kompensacji odsetek.

• Koncentracja środków na rachunku. Koncentracja środków pieniężnych może odbywać się według dwóch metod. Pierwsza to zero balancing. Na rachunku głównym gromadzone są pieniądze z poszczególnych rachunków należących do firmy. Odbywa się to w drodze przelewów dokonywanych na koniec dnia. Następnego dnia salda są przywracane na poszczególnych rachunkach. Dotyczy to sald dodatnich i ujemnych. Dzięki takiemu rozwiązaniu firma optymalizuje saldo odsetek, ponieważ są one naliczane od salda rachunku głównego. Drugą metodą koncentracji środków na rachunku głównym jest target balancing. Firma ustala maksymalne i minimalne salda posiadanych rachunków bankowych. W przypadku przekroczenia salda górnego nadwyżka jest transferowana na rachunek główny. W przypadku przekroczenia salda dolnego następuje uzupełnienie brakującej kwoty.

• Kompensowanie odsetek. Jest to tak zwany netting. Polega on na wirtualnym kompensowaniu sald, a następnie naliczeniu odsetek od otrzymanej sumy. W efekcie firma uzyskuje lepszy wynik, oszczędzając na kosztach manipulacyjnych dotyczących przelewów. Mniejsza jest natomiast kontrola nad poszczególnymi rachunkami.

Zaangażowane podmioty

Podstawową rolę w procesie pełni podmiot wprowadzający cash pooling oraz pool leader. Pool leader zarządza całym rachunkiem oraz nalicza i przekazuje odsetki. Do zadań pool leadera zalicza się również uzupełnienie sald kredytowych na rachunkach. Salda ujemne są uzupełniane środkami z sald dodatnich. Jeśli salda kont dodatnich nie wystarczają na pokrycie sald ujemnych, konieczne jest pokrycie niedoboru ze źródła zewnętrznego. Może nim być na przykład kredyt bankowy. Pool leader za wykonywane usługi inkasuje opłatę administracyjną.

Korzyści przeliczone na liczby

Mówiąc o korzyściach wynikających z optymalizacji wyniku odsetkowego, najlepiej jest je przybliżyć na przykładzie liczbowym.

Przykład:

Firma KARTPACK produkująca opakowania kartonowe ma 2 rachunki wyodrębnione dla oddziałów zlokalizowanych w północnej i południowej Polsce. Średnie roczne salda na tych rachunkach oraz oprocentowanie wynoszą:

rachunek bankowy oddział północ = 200 000 zł,

rachunek bankowy oddział południe = -50 000 zł.

Oprocentowanie depozytu oddziału północ wynosi 4%, a oprocentowanie kredytu oddziału południe wynosi 6%.

W konsekwencji firma otrzymuje odsetki od depozytu = 200 000 * 4% =8 000 zł.

Natomiast w przypadku kredytu firma musi zapłacić odsetki w wysokości = 50 000 * 6% =3 000 zł.

W sumie zysk na operacjach odsetkowych firmy wynosi = 8 000 - 3 000 = 5 000 zł.

Firma ma jednak możliwość skorzystania z usługi cash pool. Oprocentowanie salda w przypadku salda dodatniego będzie wynosiło 3,5%, natomiast w przypadku salda ujemnego 5,5%. Załóżmy, że w obu przypadkach nie występują żadne opłaty administracyjne.

Wynik po zastosowaniu cash poolingu:

saldo po dokonaniu kompensat: 200 000 - 50 000 = 150 000 zł,

oprocentowanie salda dodatniego: 3,5%,

Wynik odsetkowy: 150 000 * 3,5% = 5 250 zł.

Pomimo niższego oprocentowania salda dodatniego firma otrzymała więcej odsetek. Co więcej, firma otrzymuje korzyść również w przypadku salda ujemnego. Zobrazujmy to następującym przykładem.

Rachunek bankowy oddział północ = 50 000 zł,

rachunek bankowy oddział południe = -150 000 zł

oprocentowanie pozostaje bez zmian.

Otrzymane odsetki od depozytu = 50 000 * 4% =2 000 zł.

Zapłacone odsetki od kredytu = 150 000 * 6% =9 000 zł.

Zysk na operacjach odsetkowych firmy wynosi = 2 000 - 9 000 = -7 000 zł.

A teraz ten sam wynik po zastosowaniu otrzymanej oferty cash pool:

saldo po dokonaniu kompensat: 50 000 - 150 000 = -100 000 zł,

oprocentowanie salda dodatniego: 5,5%,

wynik odsetkowy: -100 000 * 5,5% = -5 500 zł.

Jak widać, w obu przypadkach firma osiąga lepszy wynik po zastosowaniu cash pool.

Twarde prawo, ale prawo

Stosowanie cash pool'a zawsze budzi wiele dyskusji natury podatkowej. Jest to umowa nienazwana, co komplikuje cały problem.

Jednym z częściej poruszanych zagadnień jest problematyka związana z podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych zdefiniowano zakres przedmiotowy podlegający opodatkowaniu tą daniną. Opodatkowaniu podlega między innymi umowa pożyczki. Kontrowersje dotyczą wątpliwości, czy cash pool można traktować jako rodzaj pożyczki i z tego tytułu powinien podlegać opodatkowaniu. Zgodnie artykułem 720 Kodeksu cywilnego umowa pożyczki wymaga przeniesienia na własność pożyczkobiorcy określonej sumy pieniężnej. Cash pool nie polega na przekazaniu prawa własności do dysponowania środkami, w związku z czym nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Ponadto biorąc pod uwagę fakt, że cash pool jest umową nienazwaną, nie może być utożsamiany z umową pożyczki. W związku z tym cash pool nie jest obciążony dodatkowym kosztem w postaci podatku od czynności cywilnoprawnych. Podatek od czynności cywilnoprawnych znacznie obniżałby efektywną korzyść uzyskiwaną poprzez zastosowanie tego instrumentu.

Druga wątpliwość dotyczy opodatkowania stawką podatku od towarów i usług. Usługa cash pool'a jako usługa pośrednictwa finansowego jest zwolniona od podatku VAT. Szczegółowo reguluje to ustawa o podatku od towarów i usług w załączniku numer 4.

Trzecia wątpliwość, którą trzeba rozważyć, zawierając umowę cash pool'a, to podatek dochodowy. Przychodem podatkowym będą otrzymane odsetki, natomiast kosztem podatkowym są odsetki zapłacone.

Obok powyższych zagadnień należy pamiętać również o cienkiej kapitalizacji. Ogranicza ona prawo zaliczania do kosztów uzyskania przychodów części odsetek od pożyczek udzielanych przez spółki powiązane. Problem ten szczegółowo reguluje ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych w artykule 16 ustęp 1 punkty 60 i 61. W ustawie zaznacza się, że do kosztów uzyskania przychodu nie można zaliczyć:

• odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych spółce przez jej udziałowca (akcjonariusza) posiadającego nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki albo udziałowców (akcjonariuszy) posiadających łącznie nie mniej niż 25% udziałów (akcji) tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec udziałowców (akcjonariuszy) tej spółki posiadających co najmniej 25% udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale takiego udziałowca (akcjonariusza) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni (art. 16 ust 1 pkt 60).

• odsetek od pożyczek (kredytów) udzielonych przez spółkę innej spółce, jeżeli w obu podmiotach ten sam udziałowiec (akcjonariusz) posiada nie mniej niż po 25% udziałów (akcji), a wartość zadłużenia spółki otrzymującej pożyczkę (kredyt) wobec udziałowców (akcjonariuszy) tej spółki posiadających co najmniej 25% jej udziałów (akcji) i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale tych udziałowców (akcjonariuszy) oraz wobec spółki udzielającej pożyczki (kredytu) osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka (kredyt) przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek; przepisy te stosuje się odpowiednio do spółdzielni, członków spółdzielni oraz funduszu udziałowego takiej spółdzielni (art. 16 ust 1 pkt 61).

Przepisy cienkiej kapitalizacji nie powinny dotyczyć cash pool'a. Można powołać się na to, że usługa cash poolingu nie jest umową pożyczki (co było wspomniane wcześniej). Ponadto w cały proces zaangażowany jest pool leader, a on w żaden sposób nie jest powiązany ze spółkami, które zasila w środki pieniężne.

Jak widać, z cash pool'em związanych jest wiele wątpliwości natury podatkowej. Zdarzały się interpretacje organów skarbowych niekorzystne dla podatników. W związku z tym, przed wprowadzeniem cash pool'a warto poprosić o taką interpretację oraz wspomagać się doświadczeniem pool leadera.

Cash pool to doskonałe narzędzie usprawniające zarządzanie płynnością finansową, zapewniające wzrost efektywności zarządzania gotówką. Te korzyści przedsiębiorstwo osiąga bez uszczerbku w zakresie swobody dysponowania środkami zgromadzonymi na kontach. Technicznie sama operacja konsolidacji sald rachunków jest przeprowadzana na koniec dnia i odwracana z rozpoczęciem nowego dnia pracy.

Cash pool pełni również funkcję wspomagającą kontrolę sald środków zgromadzonych na rachunkach bankowych. Poddawane kompensacji salda informują o aktualnej sumie środków pieniężnych pozostających do dyspozycji przedsiębiorstwa, co ułatwia również planowanie płynności finansowej.

Jednak sam fakt, że jest to umowa nienazwana, sprawia wiele trudności natury podatkowej. Warto więc ściśle współpracować z pool leaderem przy konstruowaniu umowy, która później może okazać się kluczowym dokumentem w przypadku powstania wątpliwości prawnych.

Piotr Mucha